Són - 01.01.2011, Blaðsíða 16

16 HELGI SKÚLI KJARTANSSON
ætti að hafa fylgt fyrsta atkvæði orðs að fornu ekki síður en nýju; það
sýnir stuðlasetningin. Veruleikinn er hins vegar sá að dróttkvæð lína
endar iðulega á þríkvæðu orði. Dæmi um það eru auðfundin hvar sem
borið er niður hjá fornskáldunum og hafa greinilega ekki brotið gegn
neinum reglum bragarins.
Þessi dæmi eru um þríkvæð nafnorð. Og einstaka lýsingarorð, en
þau jafngilda alltaf nafnorðum í orðflokkatengdum áherslureglum.22
Þó að Egils saga þekki t.d. sögnina „rábenda“ og þótt söguhetja hennar
geti byrjað braglínu á atviksorði eins og „öllungis“, þá hef ég ekki rekist
á þess háttar orðmyndir í lok braglínu.23 En dæmin um nafnorð eru
sem sagt fjölmörg og auðfundin. Þá skyldi maður ætla, úr því að
einkvætt nafnorð í fjórðu stöðu má alls ekki vera langstofna, að þetta
atkvæði þyrfti ekki síður að vera stutt ef það er hið fyrsta í þríkvæðu
orði. Jafnvel enn frekar, ef það er næsta atkvæði á eftir, mið-atkvæði
orðsins, sem á að fylla sérstaka ábyrgðarstöðu í braglínunni og má þess
vegna ekki skyggja á. Það væru orðmyndir eins og „konungi“ eða
„Haraldi“ sem hér mætti búast við.
En raunin er þveröfug. Það eru einmitt svona orðmyndir, þríkvæðar
með stutt fyrsta atkvæði, sem alls ekki er hægt að nota í dróttkvæðum
hætti.24 Það kemur kannski heim við fyrri athugun þar sem einkvætt
nafnorð á að vísu að vera stuttstofna en þó ógjarna svo stutt að ekki
fylgi samhljóð á eftir.
Eru það þá orðmyndir eins og „Val-hallar“ sem búast mætti við í
lok dróttkvæðrar línu, til samræmis við línulok eins og „ben blóði“?
Þ.e. orð sem kalla má stuttstofna þar sem stofnatkvæðið (Val-) er í sjálfu
22 Mætti kalla í einu lagi „nafnyrði“, sbr. „Nomen“ á þýsku og „nomen“ eða „nominal“
á ensku.
23 Þegar Gamli kanoki kveður svo:
at bæri mun meiri
malmrunnum várkunnir,
menn þótt misgört ynni,
margfríðr skörungr síðan –
þá ber að lesa „várkunnir“ sem nafnorð. Að Kristur (skörungur margfríður) vorkenni
mönnum (málmrunnum) er umritað með því að hann „beri þeim vorkunnir“.
24 Þetta er alþekkt í bragfræðinni og fer ekki á milli mála, svo algeng sem þessi orð
eru í skáldskap. Um Haralds-nafnið fann ég t.d. á vef Skaldic Poetry Project 113 dæmi,
langflest í dróttkvæðum hætti. En af þeim voru aðeins fjögur um þágufallsmyndina
„Haraldi“, öll undir eddukvæðahættum. Um „konung“ í öllum beygingarmyndum
eru dæmin yfir 450 (nokkur þeirra að vísu í lausamálsklausum sem fylgja textasafn-
inu), en um orðmyndirnar „konungi“, „konungar“ og „konunga“ ekki nema sam-
tals tíu (fyrir utan lausamálsdæmin) og aftur öll undir eddukvæðaháttum (at kjósa
of konunga o.þ.h.). Það er því greinilega alveg gallhörð regla sem útilokar þessi
orð í dróttkvæðum hætti, hvort sem er í lok línu eða annars staðar.