Són - 01.01.2011, Side 36

36 RAGNAR INGI AÐALSTEINSSON
Í Málfræði Jakobs Jóh. Smára segir svo: „Öll sérhljóð eru í íslenskum
kveðskap talin jafngild eða sem eitt hljóð, og fram að siðbót var j einnig
talið sérhljóð, en síðan samhljóð“ (1923:127). Svipað sjónarmið kemur
fram hjá Birni K. Þórólfssyni sem telur að j hafi í fornu máli verið
hálfhljóð sem í innstöðu breyttist í blásturshljóð á 13. öld en að j í fram-
stöðu hafi verið orðið blásturshljóð um 1600 (Björn K. Þórólfsson 1987
[1925]:XXV-XXVI). Hér er meðal annars vísað til kveðskaparins en
vitað er að bragkerfið er íhaldssamt og ekki er ólíklegt að sú breyting
sem leiddi til þess að j hætti að stuðla við sérhljóð hafi orðið nokkru
fyrr (sjá m.a. Þorstein G. Indriðason 1990:11). Jón Axel Harðarson
telur að í raun hafi ekki orðið hljóðfræðileg breyting á hljóðinu /j/
heldur hafi það verið endurtúlkað hljóðkerfislega sem framgómmælt
öng hljóð. Það hafi meðal annars haft í för með sér að j hætti að stuðla
við sér hljóð. Jón Axel tekur fram að þrátt fyrir þessa endurtúlkun hálf-
sérhljóðsins /j/ hafi það ekki tekið neinni hljóðgildisbreytingu. Í ís -
lensku er j enn hálfsérhljóð (Jón Axel Harðar son 2007:86–87).
Þróun sníkjuhljóðsstuðlunar
Fyrr í greininni var minnst á það að orsökin fyrir því að s-stuðlun
lagðist af á 14. öld eða þar um bil var sníkjuhljóð sem smeygði sér inn
á milli framstöðuhljóðanna s og l/s og n sem eftir það hljómuðu eins
og stl/stn. Þetta varð til þess að skáldin gátu ekki lengur stuðlað þessa
klasa við sj, sv og s+sérhljóð og eftir það stuðlaði sl aðeins við sl og sn
aðeins við sn, eins og nefnt var þegar rætt var um gnýstuðla hér að
fram an. En í framhaldi af þessari breytingu fór smám saman að bera
á því að sl og sn stuðluðu við st eins og reyndar mátti búast við. Elsta
dæmið sem fannst í rannsókninni er í kvæðinu Straff eða laun eftir Jón
Þorláksson. Þar má lesa þessa sérstuðluðu línu í 3. erindi:11
en slyppur eftir stá.
(Jón Þorláksson 1976:110)
Hér stuðla saman orðin slyppur og stá, stuðlarnir eru sl (stl) og st. Næst
finnst þessi stuðlun á 19. öld hjá Jónasi Hallgrímssyni. Í kvæðinu Alþing
hið nýja, 7. erindi, má lesa eftirfarandi:
11 Eldra dæmi hefur fundist hjá Halli Ögmundssyni (15./16. öld) en það er utan
rannsóknarinnar (sjá Ragnar Inga Aðalsteinsson 2004:52).