Són - 01.01.2011, Side 77

77RÍMNAMÁL
á ferðinni um hinn vonda skáldskap rímaranna. Fegurðina skorti með
öllu, efnið var út í hött, braglistin á villigötum, orðfæri lítt sinnt nema
til þess að fylla inn í bragarháttinn og knýja fram rím og stuðla, bragar -
hættir rímna lítt til þess fallnir að yrkja fagran skáldskap, málfarið ljótt
og lítill eða enginn skáldskapur á ferðinni. Frumleikinn fólst í því að
finna dýrari hætti og nýjar kenningar. Málið er samt sem áður miklu
flóknara en þessi orð gefa til kynna. Nýr smekkur hafði að vísu fest
rætur, en skildi eftir spurningar sem kröfðu þjóðina svara: Hvers virði
var arfleifð síðustu alda? Var nýr smekkur næg ástæða þess að kasta
fyrir róða stærstu skáldskapargrein Íslendinga?
Kröfunni um vandaða meðferð brags, stíls og orðfæris vex fiskur
um hrygg á 19. öldinni. Mjög miklar umræður verða í blöðum og
tímarit um um eðli skáldskapar og nýjan smekk; menn velta því fyrir
sér af mikilli alvöru hvers skyldi krafist af skáldum þannig að þau
stæðu undir nafni og ekki síður virtist orka tvímælis hvenær bæri að
tala um ljóð og hvenær kvæði eða kviðlinga. Þær vangaveltur urðu
ekki alltaf rímnaskáldunum hagstæðar.
Rímur í mótbyr
Andstaða við rímur og rímnakveðskap átti sér langar rætur. Þannig
gerði Guðbrandur Þorláksson biskup harða hríð að rímum í formála
Sálmabókar árið 1589. Hann leit svo á að rímur sem og aðrar verald -
legar bókmenntir leiddu fólk frá guði og góðum siðum og hvatti
guðhrædda valdsmenn og fróma húsbændur til að leggjast á árar með
sér og öðrum kirkjunnar þjónum til að útrýma ósómanum, en efla þess
í stað andlega iðkun. Guðbrandi er sem sé efst í huga hinn trúarlegi
þáttur, efnið sjálft, en lætur hið listræna ekki til sín taka.
Þetta viðhorf áréttar síðan Guðbrandur í formála Vísnabókar árið
1612, þótt hann taki ekki eins djúpt í árinni, og viðrar þá skoðun sína
að allt eins mætti semja rímur og kvæði af heilögum mönnum. Í
Húsagatilskipun Harboes frá árinu 1746 er tekið í sama streng.
Það er alveg ljóst að þegar leið á 18. öldina voru menn orðnir efins
um gildi rímnalistarinnar. Á lærdómsöld lengdust rímurnar og dýr-
leikinn jókst og átti sér á stundum lítil takmörk. Kenningarnar urðu
flóknari og stóðust ekki Eddufyrirmyndirnar á stundum „… og á 18.
öld var kenningamoldviðrið komið í algleyming,“ ritar Óskar Halldórs-
son.5 Þess var því von að nýjar hugmyndir um skáldskap og hlutverk
skálda andæfðu hinni gömlu skáldskapargrein. Jónas Hallgrímsson var
5 Óskar Halldórsson (1996:11).