Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2008, Síða 113

111
Tímarit um menntarannsóknir, 5. árgangur 2008
um það bil 27 einingum af þeirri gerð sem
hingað til hafa verið notaðar sem mælikvarði
á umfang náms. Ljóst er að nýju lögin ætla
framhaldsskólum frelsi til að skilgreina sínar
eigin stúdentsbrautir.
Þessu frelsi skólanna fylgja miklir kostir
svo mér finnst ástæða til að fagna því. En því
fylgja líka hættur sem þarf að gæta sín á. Ef
ekki verða neinar viðurkenndar reglur eða
viðmið um umfang stúdentsnáms (til dæmis
einingafjölda eða fjölda námsára) munu
skólarnir óhjákvæmilega finna fyrir þrýstingi
frá nemendum sem vilja útskrifast með þann
eina undirbúning sem krafist er af skólanum
sem þeir ætla að sækja næst. Skóli sem býður
upp á stúdentspróf með lítilli almennri menntun
getur væntanlega dregið til sín nemendur með
slíkum „undirboðum“ og þá freistast aðrir
skólar til að bjóða „enn betur“.
Háskólarnir eru líka í samkeppni um
nemendur og eiga bágt með annað en að taka
við öllum sem hægt er að taka við, eða að
minnsta kosti þeim sem einhverjar líkur eru
á að standi sig, því hverjum nemanda fylgir
fé úr ríkissjóði. Þessi pressa á bæði skólastig
vinnur gegn því hlutverki framhaldsskólanna
að tryggja breiða almenna menntun. Það verður
erfitt að standa gegn henni nema einhvers konar
samkomulag sé um stúdentsprófið – einhver
rammi sem tilgreinir hve mikið nám það er og
ef til vill líka eitthvert lágmarksinnihald.
Það er vafalítið hægt að ná góðum prófum
í fjölmörgum greinum á háskólastigi án
þess að kunna neitt í dönsku, náttúrufræði
eða sögu svo einhver dæmi séu nefnd. Ef
stúdentsnám verður í auknum mæli sniðið að
einstaklingsbundnum þörfum hvers nemanda
og kröfum háskóladeilda um lágmarks-
undirbúning undir sérhæft nám, þá munu þessi
fög og fleiri eiga undir högg að sækja og
þá verða önnur hlutverk framhaldsskóla en
sérhæfing fyrir atvinnulífið að meira eða minna
leyti fyrir borð borin.
Ef nám á aðeins að mæta eftirspurn hvers
og eins og nemandi telur sig ekki þurfa breiða
almenna menntun til að ná markmiðum sínum,
hvers vegna má hann þá ekki sleppa stórum
hluta þess náms sem krafist hefur verið til
stúdentsprófs? Ef innihald náms skal ákvarðað
án þess að hafa hliðsjón af öðru en þörfum
og löngunum einstaklingsins er eina rökrétta
svarið að nemandi megi fara í háskólanám
um leið og hann kann nóg til að ráða við það.
Sérhæfingin dugar þá og almenn menntun
verður aðeins frjálst val.
Minni almenn menntun getur til dæmis haft
slæm áhrif á stjórnmálin. Það er því að minnsta
kosti mögulegt að allir tapi á því að hver og
einn fái sínar eigin óskir uppfylltar.
4. Menntun á markaði
og ósýnilegir fætur
Undanfarin ár hefur verið vaxandi samkeppni
milli framhaldsskóla á Íslandi. Þessi samkeppni
er um margt ólík samkeppni fyrirtækja á
markaði, því keppt er um fé úr ríkissjóði
fremur en um peninga úr vasa nemendanna eða
forráðamanna þeirra. Keppnin er líka óvenjuleg
að því leyti að hún lýtur reglum, sem a.m.k.
sumir hafa túlkað svo að hver framhaldsskóli
verði að meta að fullu nám úr öllum öðrum
framhaldsskólum.
Ef skólar kepptu aðeins um fé nemenda
og hefðu frjálsar hendur um að semja við þá
mundu þeir vonandi reyna að afla sér virðingar,
og um leið fleiri umsækjenda um nám, með því
að bjóða sem besta kennslu. Um góða kennslu
má hafa mörg orð. Hún einkennist af umhyggju
fyrir nemendum, aðhaldi og væntingum um að
þeir vinni vel. Hún lætur þá líka taka á. Þjálfun
sem skilar árangri er erfið og til að nemandinn
fái sem mest út úr henni geta kennarar stundum
þurft að fara með þá að ystu mörkum, leggja
fyrir þá verkefni sem sýnast nær óyfirstíganleg.
Það er gömul saga og ný að maður lærir mest
þegar hann leysir þrautir sem hann hefði
sjálfur vart trúað að hann réði við. Þetta gildir
í íþróttum. Þetta gildir í vísindum. Þetta gildir
í listum.
En ef sú regla gildir að nemendur í hvaða
skóla sem er megi taka hluta námsins hvar
annars staðar sem þeim sýnist, þá geta skólar
ekki samið frjálst við nemendur um að þeir
Pistillinn: Hvert stefna íslenskir framhaldsskólar?