Peningamál - 01.05.2000, Qupperneq 23

22 PENINGAMÁL 2000/2
á ári. Verðbólgan á árinu 1999 kom á óvart og varð
meiri en spár ætluðu. Seðlabankinn birti síðast
verðbólguspá í janúar síðastliðnum, og samkvæmt
henni var gert ráð fyrir að verðlag hækkaði um 5%
milli áranna 1999 og 2000 og 3,8% frá upphafi til
loka þessa árs. Mælingar í febrúar og mars gætu bent
til ívið meiri verðbólgu en spáð var, en á móti kemur
nokkru hærra gengi. Það er ekki síst aukinn hús-
næðiskostnaður sem veldur hækkun vísitölunnar.
Hins vegar hafa nú tekist kjarasamningar á drjúgum
hluta vinnumarkaðarins sem virðast í meginatriðum
samrýmast þeim forsendum um launahækkanir sem
gengið var út frá í spá Seðlabankans í janúar sl. Því
gæti verðbólga orðið minni á þessu ári en í fyrra, og
er mikilvægt að því verði fylgt eftir af öllum þeim
sem þar geta haft áhrif.
Viðskiptahalli
Annað árið í röð varð viðskiptahallinn í fyrra meiri
en unað verður við. Hann var 42,8 milljarðar króna
og nam 6,7% af vergri landsframleiðslu. Er það álíka
mikill halli og árið áður. Það sem veldur áhyggjum er
ekki aðeins hallinn, heldur hitt að hann á í ríkari mæli
rætur að rekja til einkaneyslu en fjármunamyndunar.
Einkaneyslan var að hluta kostuð af lánsfé, enda
hækkaði skuldahlutfall heimilanna af ráðstöfunar-
tekjum töluvert á árinu. Þjóðhagsspá gerir ráð fyrir
miklum og vaxandi viðskiptahalla á þessu ári eða
7,2% af landsframleiðslu og að slíkur viðskiptahalli
verði áfram á næstum árum. Nauðsynlegt er að
hagstjórn miði að því að koma böndum á viðskipta-
hallann.
Hagvöxtur
Hagvöxtur á árinu 1999 varð verulegur fjórða árið í
röð eða nærri 4½%. Öflugur hagvöxtur í svo langan
tíma er einstakur meðal iðnríkja. Í Bandaríkjunum
hefur reyndar verið mikill hagvöxtur, og er áætlað að
hann hafi verið 4% á síðastliðnu ári. Í evrulöndum er
hann talinn hafa verið 2,2%, í Bretlandi 1,9% og í
Japan 0,7%.
Á þessu fjögurra ára tímabili hefur eðli hagvaxt-
arins hér á landi breyst. Fyrri hluta tímabilsins var
hann knúinn áfram af mikilli fjárfestingu en hún
dróst saman á árinu 1999. Mikill vöxtur var hins
vegar í einkaneyslu. Helstu hvatar hennar hafa verið
rífleg kaupmáttaraukning, aukin atvinna, skattalækk-
anir og mikill vöxtur útlána. Enn er spáð öflugum
hagvexti á þessu ári hér á landi eða 3,9%. Sama gildir
um Bandaríkin. Í evrulöndum er gert ráð fyrir að
hagvöxtur aukist í rúmlega 3%.
Vinnumarkaður og afkoma atvinnuveganna
Önnur skýr merki um ofþenslu komu fram á vinnu-
markaði. Atvinnuleysi var 1,9% að meðaltali á síð-
asta ári, og hefur það ekki verið minna síðan 1991.
Spáð er að það fari niður í 1,7% á þessu ári. Hins
vegar sýna atvinnukannanir ólíkar aðstæður á höfuð-
borgarsvæðinu og landsbyggðinni. Áberandi skortur
var á fólki til ýmissa starfa á höfuðborgarsvæðinu, en
á landsbyggðinni er tilhneiging til fækkunar starfs-
fólks. Aðstreymi erlends starfsliðs dró úr vinnu-
aflsskorti, en útgefin atvinnuleyfi urðu tæplega þrjú
þúsund á árinu 1999 samanborið við tæplega tólf
hundruð árið 1996. Þá sneru íslenskir ríkisborgarar
heim í ríkum mæli. Aðfluttir umfram brottflutta á
vinnualdri voru 773, og var þetta annað árið í röð
sem sá munur er jákvæður, en undangenginn áratug
voru brottfluttir að jafnaði fleiri. Þessar staðreyndir
ásamt miklum samningsbundnum launahækkunum
ollu því að launaskrið varð minna en ella hefði mátt
búast við.
Raungengi krónunnar hækkaði nokkuð, enda
hækkaði innlent verðlag og launakostnaður allmiklu
Viðskiptajöfnuður sem hlutfall af vergri
landsframleiðslu 1989-1999
1989 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99
0
1
2
3
-1
-2
-3
-4
-5
-6
-7
%
Mynd 2