Málfregnir - 01.05.1987, Qupperneq 6

Norræn málstöð í Ósló staðfesti það
nýlega í símtali við formann íslenskrar
málnefndar. Fyrirspurn héðan varð hins
vegar til þess, að málið verður tekið til
umræðu á næsta fundi framkvæmda-
stjórnar Norrænnar málstöðvar, sem
haldinn verður í næsta mánuði. Ólíklegt
er, að niðurstaða fáist á þeim fundi og
því ástæðulaust að bíða eftir honum.
Það, sem torveldar málið, eru mismun-
andi venjur í Danmörku og Noregi ann-
ars vegar og Svíþjóð og Finnlandi hins
vegar. [Sá fundur, sem hér um ræðir, var
haldinn í Árósum 21.-23. maí 1985. Þar
var einungis staðfest að sameiginleg nor-
ræn stafrófsröð er ekki til, og í fundar-
gerð er talið ólíklegt að henni verði
komið á. - Innskot ritstj.]
Danir og Norðmenn hafa sama
stafróf. Þrír síðustu stafirnir eru: æ 0 á.
En niðurlag sænska stafrófsins er: á a
ö.
Ef stafrófunum er steypt saman, geta
frændur vorir fallist á að raða saman æ/á
og 0/ö. Það getum við líka gert. En hvar
á að hafa á-ið? Svíar hafa það á undan,
en hinir hafa það á eftir. Ekki er auðséð,
hvorum við eigum að fylgja. Danir og
Norðmenn standa okkur nær, en
sænskan er hins vegar eina málið, sem
hefir báða stafina (á og a), og væri því
eðlilegt að taka röðina þaðan. Stafróf
þjóðskrárinnar endaði þá þannig:
. . . þ á á æ ö
eða
. . . þ á á/æ ö
Að svo stöddu telur málnefndin
skynsamlegast að taka ekki afstöðu í
þessu máli, enda varla um svo mörg nöfn
að ræða, sem hafa á eða á í þjóðskránni,
að röð þeirra geti skipt miklu máli. Úr
því að ekkert Norðurlandastafróf er til
og stafirnir á og á eiga sér engan hefð-
bundinn sess í stafrófsröð á íslandi, eins
og c, q, w og z, telur nefndin rökréttast
og ábyrgðarminnst að raða á og á sem
afbrigðum af a, enda í samræmi við
röðunarreglur bókasafna.
1.3.2 IJm á, é, í, ó, ú og ý
Islenska stafrófið á rætur að rekja til
málfræðiritgerðar frá 12. öld. En staf-
rófsröðunar íslenskra orða fer ekki að
gæta að neinu ráði fyrr en á öldinni, sem
leið. Enginn kann víst að segja sögu
hennar, en alkunna er, að raðað hefir
verið með mismunandi hætti. Þar eru
mörg tilbrigðin, en mestu máli skiptir,
að ýmist hefir verið raðað stranglega í
stafrófsröð (sérröðun) eða broddstöfum
hefir verið raðað með samsvarandi
stofnstöfum (samröðun).
Samröðun er viðhöfð í sumum helstu
orðabókum, þ. á m. í orðabók Sigfúsar
Blöndals og orðabók Menningarsjóðs og
er algeng í ýmsum opinberum skrám,
bæði prentuðum og óprentuðum, svo
sem í símaskránni og þjóðskránni og á
bókasöfnum.
Sérröðun hefir mátt sín minna, en
hefir þó alltaf tíðkast eitthvað jafnframt
og sækir á. Hún er t.d. viðhöfð í staf-
setningarorðabók Halldórs Halldórs-
sonar (öllum útgáfunum), öllum orða-
söfnum, sem Orðabókarnefnd Háskól-
ans og íslensk málnefnd hafa ritstýrt til
útgáfu, þ.e. Nýyrðum 1-4 (1953-56),
Tækniorðasafni (1959), Tölvuorðasafni
(1983). Af nýlegum orðasöfnum með
sérröðun má einnig nefna Orðabók um
slangur (1982) og allar tölvuunnar orða-
skrár (orðtíðniskrár og orðstöðulykla),
sem Baldur Jónsson hefir látið gera og
eru í vörslu íslenskrar málstöðvar.
Sennilega eru aðallega tvær ástæður
fyrir þvt, að samröðun fékk snemma
betri byr en sérröðun. Helstu orðaskrár,
sem út voru gefnar á öldinni, sem leið,
voru yfir fornmálið og með þýðingum á
önnur mál. Miðað við fornmál voru
önnur vensl á milli broddlausra stafa og
broddstafa en nú eru orðin, og má það
hafa ráðið nokkru. En hitt skiptir e.t.v.
meira máli, að fyrstu orðabækurnar voru
samdar við hæfi útlendra fræðimanna og
að nokkru leyti eftir útlenda menn
(Fritzner). Orðabók Blöndals er íslensk-
6