Skírnir - 01.01.1970, Side 21

SKÍRNIR
HETJURNAR LÍTA BLEIKA AKRA
19
Sveinsson: taka viðbrögðum Gunnars við fegurð Hlíðarinnar sem
„fullkominni andstæðu“ við háttalag Alexanders. Gunnar leiðist
til að snúa heim aftur í stað þess að gefa heimkynni sín upp fyrir
önnur lönd. Engu að síður eru ástæður þeirra líkari sín í milli en
í fyrstu virðist. Eins og Alexander fellur Gunnar á Hlíðarenda fyrir
freistingu sem hann ætti að hafa skynsemi og siðferðisstyrk til að
standast. Á Alþingi höfðu þeir Kolskeggur verið dæmdir útlægir í
þrjú ár. Njáll, sem gegnir sama hlutverki í sögu Gunnars sem Aristó-
teles í Alexanders sögu, brýnir fyrir honum að halda þessa sætt og
spáir því að þá verði utanferðin honum til gæfu: „Ok svá sem þér
varð in fyrri utanferð þín mikil til sœmdar, þá mun þér þó sjá
verða miklu meir til sœmdar; muntú koma út með mannvirðingu
mikilli ok verða maðr gamall, ok mun engi maðr hér þá á sporði
þér standa.“ En Gunnari er um megn að hlýða ráðum Njáls. Hann
býst að sönnu til ferðar. En þegar hann hratar af hestbaki á leiðinni
til skips og hcnum „verður litið“ upp til hlíðarinnar og bæjarins að
Hlíðarenda, hrífst hann af fegurð landsins og eigin ofmetnaði alveg
á sama hátt og Alexander af munaðarlegri fegurð Asíu. Þegar höfð-
inginn íslenzki ákveður að snúa aftur kemur fram hjá honum sami
ágalli, sami hetjulöstur, sama æði sem heimsdrottnaranum frá
Makedóníu þegar hann ákvað að gefa upp fósturland sitt. Fallið
af hestbaki er siðferðislegt fa.ll.
Að vísu er allt annar skilningur venjulega lagður í 75ta kafla
Njáls sögu.17 Flestum hefur þótt ákvörðun Gunnars göfugmannleg
og lofsverð: það sé óeigingjörn ást hans á heimkynnum og fóstur-
jörð sinni sem knýr hann til að snúa aftur. („Því Gunnar vildi held-
ur bíða hel / en horfinn vera fósturjarðar ströndum.“) Hlíðin fríða
verður tákn þessarar ástar, og hennar vegna er Gunnar reiðubúinn
að bjóða óvinum sínum birginn þó svo það kosti liann lífið.
En slíkur lestrarháttur Njáls sögu er tímavilltur. Á 13du öld settu
menn ekki náttúruna í samband við rómantíska þjóðrækni né átt-
hagaást. Fegurð náttúrunnar var einatt lýst sem illri freistingu -
hún ginnti menn afvega frá skynsamlegu viti og skyldum sínum.
Auðvitað var það einnig til að hin sama náttúra væri talin góð, en
aðeins að því leyti sem hún laut mannlegum (eða guðdómlegum)
markmiðum. Hvorki í eddukvæðum, sögunum né þýðingum helg-
um koma fyrir dæmi þess að hetja leggi lífið í sölurnar fyrir fagurt