Skírnir - 01.09.1996, Blaðsíða 265

SKÍRNIR
HINN LEIKRÆNI ÞÁTTUR EDDUKVÆÐA
511
talstextar sem eru ekki ætlaðir til leikræns flutnings eru yfirleitt ekki
afmarkaðir á þennan hátt í handritum.
Þessar spássíuathugasemdir eru tvímælalaust allrar athygli verðar, og
Gunnell á lof skilið fyrir að hafa áttað sig á mikilvægi þeirra. Sú spurning
vaknar þó hvort rétt sé að túlka þær sem sviðsleiðbeiningar handa
mörgum leikendum. Má ekki allt eins skilja þessar spássíugreinar sem
ábendingar til eins einstaks flytjanda eða upplesara um að laga rödd sína
að nýju hlutverki? Vitnisburður um þetta gæti verið sú staðreynd að
slíkar spássíugreinar koma einnig fyrir í Helgakviðu Hjörvarðssonar,
kvæði undir fornyrðislagi sem geymir frásagnarinnskot bæði í vísum og
óbundnu máli og er því ómögulegt að hugsa sér sem sjálfstætt leikverk,
ætlað mörgum leikendum til flutnings. Gunnell gerir röggsamlega til-
raun til að afskrifa spássíugreinarnar við Helgakviðu Hjörvarðssonar
sem „forvitnilegt frávik“ („intriguing anomaly“, nmgr. 93, bls. 207). En í
raun og veru steyta kenningar Gunnells þarna á alvarlegri hindrun.
Til að ryðja þeirri hindrun úr vegi reynir Gunnell einnig að finna
röksemdir gegn þeirri skoðun að þessi fimm samtalskvæði undir ljóða-
hætti hafi getað verið ætluð einum manni til flutnings. Hann telur til
dæmis að áheyrendur hefðu átt allt of erfitt með að greina á milli hver af
persónunum hefði orðið hverju sinni. Þessi röksemd er ekki sérlega
sannfærandi. Sjálfur tel ég ekki að einn maður hefði átt erfitt með að
flytja þessi kvæði sem einleik, „one-man-show“, því að yfirleitt koma
aðeins tvær persónur fram samtímis í samtölum og ávarpa auk þess hvor
aðra þannig að naumast er hætta á að þeim verði blandað saman. I Loka-
sennu kemur mjög stór persónuhópur við sögu, en meira að segja það
kvæði gæti sæmilegur upplesari með góða látbragðsgáfu flutt áheyrend-
um þannig að það yrði bæði áheyrilegt og skiljanlegt.
Ef við göngum út frá þeirri kenningu Gunnells að aðeins þessi fimm
kvæði undir ljóðahætti hafi verið flutt á leikrænan hátt verður svolítið
erfitt að skilja hvers vegna Islendingar á miðöldum kusu slíkan flutning á
svo kyrrstæðum og óleikrænum texta sem hinu goðfræðilega fræðslu-
kvæði Vafþrúðnismálum. Er ekki þrátt fyrir allt augljóst að frásagnar-
kvæði á borð við Þrymskviðu, Helreið Brynhildar og Baldursdrauma
hafi í sér fólgna miklu frjórri leikræna möguleika í munnlegum flutningi?
Og flutningur eins manns þarf ekki endilega að hafa verið minni leik-
rænum kostum búinn en sýning með fleiri leikendum.
I lokakafla bókar sinnar ræðir Gunnell þær lýsingar sem finna má í
bókmenntum um munnlegan flutning eddukvæða. Eins og hans eigin
greinargerð ber með sér er þar yfirleitt alltaf rætt um að ein einstök per-
sóna flytji ljóðið. Sem dæmi má nefna flutning Norna-Gests á (samtals-
kvæðinu) Helreið Brynhildar við hirð Ólafs Tryggvasonar í Norna-
Gests þætti eða flutning Þormóðar Kolbrúnarskálds á (samtalskvæðinu)
Bjarkamálum fyrir Stiklastaðarbardaga í Heimskringlu Snorra. Sýnilegar