Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2006, Qupperneq 105

fram kemur í heitinu var þar litið á ísland sem óaðskiljanlegan hluta af
danska ríkinu. Samkvæmt fyrstu grein frumvarpsins skyldu grundvallarlög
(stjórnarskrá) Danmerkur einnig gilda á íslandi. Þó skyldi önnur grein
þeirra (um löggjafarvaldið) heimfærð sérstaklega upp á ísland.38 Þar sagði
í frumvarpinu að í málum sem aðeins snertu ísland skyldu
... konúngur og ríkisþingið eigi hafa á hendi löggjafarvaldið, heldur skal
konúngur hafa það á hendi samkvæmt grundvallarlaganna 18.-21. gr. [um
ríkisstjórn og ríkisráð Danmerkur] með þeirri tilhlutun af alþingishálfu
[svo], sem því er nú veitt eða eptirleiðis kann að verða veitt.39
Til sér- eða innanríkismála íslendinga töldust átta málaflokkar meðal ann-
inn væri ætti rétt á að mæta dómara innan 24. klst (85. gr. stjskr. 1849) en hin að börn fátækra foreldra skyldu
fá ókeypis kennslu í barnaskólum (90. gr. stjskr. 1849). Eins og fangelsismálum og samgöngum var varið hér
á landi var fyrri greinin óframkvæmanleg. Þá var alþýðufræðslan hér á hendi heimilanna undir eftirliti kirkj-
unnar en skólar ekki komnir á því reyndi ekki á kostnað við skólagöngu. 1 annari gerð uppkastsins er inngangi
sleppt en sagt í 1. gr. að Stjórnarskrá Dannmerkur skuli gilda fyrir Island svo fremi sem annað sé ekki ákveðið
með frumvarpinu. 1 þessari gerð voru sameiginleg mál landanna einnig tíunduð en ekki sérmálefni íslands.
Sameiginleg mál landanna eru talin upp í 3. gr. og eru: Tengsl ríkisins við önnur ríki. Almenn innanríkismál,
kostnaðarþátttaka í tilgreindum málaflokkum sem Iutu að konungsættinni og hirðinni, sendiráðum, launum
ríkisstjórnar, hæstarétts, kostnaði af ríkisþinginu og landvörnum auk mála er vörðuðu tekjur af tollum og
nýlendum ríkisins. Frumvarpið var ekki lagt fyrir þjóðfundinn heldur óbreyttur texti stjórnarskrárinnar frá
1849 (sbr. meginmál) þótt hér væru t.d. engir „alþýðuskólar" sem rætt var um í 90. gr. Þl. Isl. stjórnardeildin
S. VII,1. Tíð. frá þjóðf., s. 427-461. Danmarks riges grundlov. http://grundlov.thepusher.dk/grundlov-1849.
php og http://thomasthorsen.dk/dk-co-1849.html 1 ódagsettu frumvarpi til laga um stjórnarskrárbundna
stöðu Island í ríkinu og kosningar til ríkisþings, Lov om Islands forfattningsmæssige Stilling i Riget og Rigs-
dagsvalgene paa Island, er lagt til að danska stjórnarskráin frá 1849 öðlist gildi á Islandi. Sá fyrirvari var þó
gerður (í 2. gr.) að konungur og ríkisþing Dana skyldi ekki fara með löggjafarvald í þeim málum sem aðeins
kæmu Islandi við heldur konungur (samkv. 18.-21. gr. stjskr.) með þeirri þátttöku Alþingis sem það hefði við
ríkjandi aðstæður eða kynni að verða veitt í framtíðinni. 1 þessari gerð voru talin upp átta sérmál þar á meðal
,,[d]e indre kirkelige Forhold inden for de Grænser, som blive satte for lovgivningen derom ved Kirkefor-
fattningen, saaledes som denne, efter Altinget er hört, tillæmpes for Island“. Voru kirkjumálin númer fjögur
í upptalningunni. Önnur sérmál íslands voru: Dómsmál að hæstarétti undanskyldum, einkamál svo fremi
sem þau teygðu ekki anga sína út fyrir Island, glæpir og refsingar sem ekki beinust gegn ríkinu eða stefndu
samfélaginu í hættu, alþýðufræðsla, sveitarstjórnarmál þar á meðal fátækra- og velferðarmál, heilbrigðismál
og fyrirkomulags spítala, samgöngumál, póstsamgöngur, atvinnumál sem ekki snertu ríkið í heild og fleiri
skyld mál, stjórn landsins að svo miklu leyti sem hún snerti ekki ríkismálefni og tekjur og gjöld sem aðeins
snertu lsland. Er hér eðli máls um sömu málaflokka að ræða og loks voru skilgreindir sem sérmál íslendinga
með stöðulögunum 1871 þrátt fyrir að framsetning sé nokkuð önnur. 1 frumvarpinu var annars litið á Island
sem hluta af danska ríkinu þar sem stjórnarskrá Dana skyldi gilda hér og íslendingar eiga 4 fulltrúa í neðri
deild á Ríkisþingi Dana (Þjóðþinginu) en 2 í efrir deild (Landsþinginu).ÞÍ. ísl. stjórnardeildin S. VII, 4. Lovs.
f.Isl. 1889(21), s. 2.
38 Tíð. frá þjóðf., s. 427.
39 Tíð. frá þjóðf., s. 427.
103