Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2006, Síða 111

Trúarbragðafrelsi allra kristinna trúarflokka er áður lögleitt hér á landi með
tilsk. 17. nóvembr. 1786 [þ. e. kaupstaðastilsk.]; en oss fannst hættulaust, að
heimila fullt trúarbragðafrelsi eins hér og í flestum öðrum löndum, þegar
á hinn bóginn væri tekið skýlaust fram, að hin evangeliska lúterska kirkja
skyldi vera [leturbr. HH[ þjóðkirkja í landinu.51
Orðalag greinargerðarinnar er því „sterkara“ en orðalag viðkomandi frum-
varpsgreinar og í meiri samhljómi við tillögu stjórnarinnar.
Líklegasta skýringin á því hvers vegna trúmálabálkurinn var einfaldaður
svo mjög miðað við dönsku fýrirmyndina virðist sú að meirihluti nefndarinn-
ar sem um málið íjallaði hafi litið svo á að trú væri einkamál manna. Þegar fullt
trúfrelsi hefði verið tryggt en jafnframt kveðið á um sérstöðu lúthersku kirkj-
unnar væri frekari ákvæða ekki þörf á þessu sviði. Skýrir það brottfall „fyrir-
heitisgreinanna'. Eina áberandi eyðan sem hin fáorða trúfrelsisgrein skildi eft-
ir var að ekki skyldi kveðið á um gjaldfrelsi eða gjaldskyldu þeirra sem stæðu
utan trúfélaga. Kann að hafa verið litið svo á að af „fullu trúfrelsi“ leiddi fullt
gjaldfrelsi fyrir þá sem ekki tilheyrðu neinu trúfélagi. Það er þó ekki öruggt
þar sem á 19. öld var stundum litið á það að greiða að minnsta kosti til kirkju-
byggingar sem almenna félagsskyldu sem ekki mætti víkjast undan. Kann það
viðhorf að skýra útfærslu „gjaldagreinarinnar“ í frumvarpi stjórnarinnar (sjá
hér að framan). Ólíklegt er hins vegar að skýra beri þögnina um þetta atriði
þannig að meiningin væri að óheimilt skyldi að standa utan trúfélaga og láta
þannig í ljósi trúleysi eða hafna trúfélögum á öðrum forsendum. Það hefði
ekki samræmst því „fulla trúarbragðafrelsi" sem í tillögu nefndarinnar fólst.
Sú frjálslynda afstaða sem kemur fram í nefndarálitinu vekur athygli
miðað við þann íhaldssama anda sem fram kom við undirbúning þjóð-
fundarins og kom einnig fram þegar íslendingar fjölluðu um trúfrelsismál
á næstu áratugum.52 Stafar þessi sérstaða þjóðfundarins einkum af því að
51 Tíð. frá þjóðf., s. 516-517.
52 Hjalti Hugason 2006, s. 51-63.
109