Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2006, Síða 112

meirihluti nefndarinnar sem tók álitið saman aðhylltist evrópskt frjálslyndi
í anda Jóns Sigurðssonar og nánustu fylgismanna hans en gekk gegn þeirri
íhaldssömu stefnu í innanlandsmálum sem flestir aðrir þingmenn fylgdu
meðan á sjálfstæðisbaráttunni stóð.53
Afstaða Jóns Sigurðssonar til almennra mannréttinda lá ljós fyrir þegar
í fyrsta árgangi Nýrra félagsrita (1841) en þar lét hann svo um mælt að á
íslandi þætti „vissulega engum ... frelsi um of “ þótt „sérhverr maður hafi
frelsi til að halda trú þá sem hann vill“. Auk þess taldi hann tjáningarfrelsi
(mál- og ritfrelsi) og prentfrelsi njóta almenns stuðnings meðan það meiddi
engan. Sjálfur taldi hann að auk þess yrði atvinnu- og verslunarfrelsi að vera
til staðar ætti þjóðlífið að eflast.54 Hann ofmat þó frjálslyndi landa sinna að
minnsta kosti hvað trúfrelsi viðkom eins og fram kom þegar fjallað var um
það sem sérmál á sjötta en einkum sjöunda áratugi 19. aldar.55
Frá þjóðfundi til stjórnarskrár
Frá þjóðfundi þar til íslendingar fengu stjórnarskrá sína 1874 komu
trúfrelsismál aðeins til kasta Alþingis í tengslum við stjórnarskrármálið
þegar frá eru taldar umræður um bænaskrár Suður-Þingeyinga 1863 og
1865.56 Því verður nú horfið að því að rekja hvernig kirkjuskipan og trú-
frelsi var fyrir komið í þeim frumvörpum að stjórnarskrá sem lögð voru
fyrir Alþingi, sem og hvaða meðferð þau fengu hjá þinginu. Þess skal getið
að þessi hluti stjórnarskrárinnar hlaut alla jafna litla umræðu. Kann það
að vitna um afskiptaleysi um málaflokkinn en endurspeglar þó að líkind-
um þann skilning þingmeirihlutans að þegar landið fengi sína eigin stjórn-
arskrá væri eðlilegt að þessi hluti hennar yrði með sem líkustu sniði og
53 Guðmundur Hálfdánarson 1993, s. 35-39.
54 Jón Sigurðsson 1841, s. 73-74. Hér byggir Jón Sigurðsson á svipuðum hugmyndum um frelsi einstaklinga og
John Stuart Mill gerir í Jiinu fræga riti sínu um frelsið. Mill 1970, s. 53-110.
55 Hjalti Hugason 2006, s. 51-63.
56 Hjalti Hugason 2006.
110