Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2006, Side 127

bæði þegar danska stjórnin beitti sér fyrir auknum réttindum gyðinga hér,
sem og þegar bænarskrár komu fram úr Suður-Þingeyjarsýslu um aukið
trúfrelsi. Samræmist þessi afstaða íhaldsemi flestra forystumanna íslend-
inga um þessar mundir í málum sem lutu að auknu frelsi einstaklinga. Á
trúmálasviðinu kom hún fram í því að ekki skyldi slakað til eða stuðlað að
aukinni fjölbreytni í trúarefnum fyrr en knýjandi ástæður væru til þess í
landinu sjálfu. Hér réðu því praktísk rök ferðinni en ekki vilji til að auka
almenn mannréttindi einstaklinga eða minnihlutahópa þótt einstaka þing-
menn eins og t. d. Jón Guðmundsson beittu sér vissulega í þá veru þegar á
sjöunda áratugi 19. aldar. Þá áttu íslendingar framan af erfitt með að hugsa
sér þjóðkirkju sem viki verulega frá eldra fýrirkomulagi á þessu sviði það er
væri vel aðgreinanleg frá ríkisvaldinu og nyti nokkurar sjálfsstjórnar þótt
hugmyndir kæmu vissulega fram um að efla prestastefnu sem sjálfstæðan
umfjöllunaraðila um innri málefni kirkjunnar þar með talin fræðslumál.
Á síðari stigum stjórnarskrárumræðunnar eða tímabilinu 1867-1874
létti andófinu gegn trúfrelsi í landinu. Málefnið hvarf í skuggann af póli-
tískari málum, það er stjórnskipan landsins. Hafa þingmenn ugglaust litið
svo á að ekki yrði hjá því komist að sömu borgaraleg réttindi yrðu lögfest
hér á landi og þegar voru komin á í Danmörku, sem og að ekki væri rétt að
efna til deilna um trúmál meðan tekist var á um framtíðarskipan löggjafar-
og framkvæmdavalds í landinu. Á þessu tímabili er hins vegar áhugavert
að íslendingum var í mun að stjórnarskrá þeirra veitti fýrirheiti um að sett
yrðu lög um framtíðarskipan kirkjumála sem fela mundi í sér aukið sjálf-
ræði kirkjunni til handa. í þessu efni voru dönsk stjórnvöld þó brennd
af reynslunni heima fýrir og beittu sér gegn slíkri „fýrirheitisgrein“ enda
komst hún ekki inn í íslensku stjórnarskrána. í því efni hefur þó komið upp
sú athyglisverða þversögn að slík löggjöf hefur verið sett um íslensku kirkj-
una en ekki þá dönsku. Hefði þróunin þó átt að verða hin gagnstæða miðað
við þann grundvöll sem stjórnarskrár landanna tveggja mynda.
125