Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2007, Page 77

III. Jafnræði - mannhelgi
Það grundvallargildi samfélags okkar að við séum öll jöfn sem manneskj-
ur er hugsjón (ideal). Á þeirri mikilvægu hugsjón byggja öll mannréttindi.
„Allir menn eiga rétt til lífs, frelsis og mannhelgi“ segir í þriðju grein Mann-
réttindayfirlýsingar Sameinuðu þjóðanna. Síðasta orðið í þessari kjarna-
grein, „mannhelgi“, felur í sér griðland manneskjunnar í heiminum.33 það
merkir að einstaklingnum, hver sem hann er, ber réttur til að vera hann
sjálfur, réttur til að móta athafnir sínar og hugsanir í samræmi við eigin
vilja og verðmætamat. Og orðið mannhelgi felur enn meira í sér. f því felst
líka að sérhver einstaklingur eigi að fá að halda reisn sinni sem manneskja.
Sérhverjum einstaklingi ber sérstök virðing, sjálfræði og sjálfsvirðing.* * 3^
Samhliða þessari mikilvægu siðfræðihugsun er önnur jafnmikilvæg.
Hér á ég við hugmyndina um óhlutdrægni í garð manna sem helst í hend-
ur við jafnaðarhugsunina í mannhelgihugtakinu. Allar siðfræðikenningar
fela í sér þessa hugmynd um óhlutdrægni: að draga ekki hlut eins fram yfir
hlut annars eftir geðþótta.33
Grunnhugmynd allrar siðfræði sem við nefnum því nafni er að hags-
munir hvers og eins séu jafn mikilvægir. Saman mynda þessar hugmynd-
ir um jöfnuð allra manna og óhlutdrægni vörn gegn því að skipta fólki í
tvo hópa: okkur og hin. Að hugsa eftir línum aðgreiningarhugsunar hef-
ur verið rótin að verstu glæpum mannskynssögunnar. Kynþáttahyggja í öll-
um sínum sögulegu birtingarmyndum, já og hvaða hyggja sem er, sem
gengur út á að aðgreina fólk af ómálefnalegum ástæðum, gera meira úr
hagsmunum og velferð eins hóps á kostnað annars í samfélaginu, ætti að
vera víti til varnaðar. Frá siðfræðilegu sjónarmiði eru því engir sérréttinda-
hópar til. Líf sérhvers einstaklings hefur sama gildi og líf allra annarra. í
hnotskurn er krafan um óhlutdrægni ekkert annað en bann við geðþótta
í framkomu við fólk. Óhlutdrægnisreglan bannar því alla mismunun.36
Þetta bann við mismunun er eitt af grundvallarhugtökum í alþjóðlegum
33 Þetta orðalag er fengið frá Vilhjálmi Árnasyni, „Mannhelgi og mannréttindi" í Broddflugur
(Háskólaútgáfan: Reykjavík 1997) s. 251.
3^ Sama heimild.
35 Sbr. James Rachels, Stefhur og straumar i siSfmSi. (Háskólaútgáfan: Reykjavík 1997) s. 25.
3^ Þessi umræða byggir á Rachels, Stefnur og straumar í siðfræði, s. 117-124.
75