Jökull - 01.12.1971, Page 26

Snjóflóð og snjóflóðahætta á íslandi
ÓLAFUR JÓNSSON,
AKUREYRI
SIGURJÓN RIST,
ORKUSTOFNUN, REYKJAVIK
I. Inngangsorð
Tilgangur þessarar greinar er fjórþættur:
1) Birta snjóflóðaannál 1958—71.
2) Sýna á Islandskortum aðalsnjóflóðasvæðin.
3) Minna ráðamenn verklegra framkvæmda
á snjóflóðahættuna.
4) Stuðla að skipulegri gagnasöfnun um snjó-
flóð.
Liðin eru 71 ár af 20. öldinni og tala þeirra,
sem farizt hafa í snjóflóðum hér á landi síðan
um aklamót, er eitt hundrað, eða nánar til tekið
101 (Mynd 4). Á Vestfjörðum hafa farizt 49,
á Norðurlandi 37, á Austurlandi 10 og í Skafta-
féllssýslum 5. Dánarhlutföllin gefa vísbendingu
um, hvar snjóflóðahættan er mest. Þau eru þó
hvergi nærri einhlítur mælikvarði. Sé Mynd 3
athuguð, sést, að snjóflóðin hafa leikið Aust-
firði hart á öldinni, sem leið. En hvert stefnir
nú? Ef líta skal til framtíðarinnar, verður að
taka tillit til breyttrar bi'isetu og gjörólíkrar
ferðatækni. Lögð eru af dalabýli, sem kröfðust
fórna. Lagðir eru af viðsjálir fjallvegir, en
byggðin og umferðin hafa færzt inn á ný svæði.
Við verðum að gera okkur grein fyrir, hvar
hættur leynast, og það, áður en sporið er stigið
fram.
Auk mannslífa tapast hér á landi mikil eigna-
verðmæti i snjóflóðum. Fyrr á öldum voru það
bæir og búsmali, uppsátursbátar og hjallar, sem
snjóflóðin grönduðu eða löskuðu að meira eða
minna leyti. Á þessari öld hafa bætzt í lestina
heilar verksmiðjur, nokkrir tugir íbúðarhúsa,
sum ný. Þá hafa síma- og raflínur verið í vegi
snjóflóða, einkum símalínur eða alls 40 til 50
sinnum. Venjulegast eru það 2 til 3 staurar,
sem brotna í spón í einu og sama snjóflóðinu,
en hafa þó komizt upp í 40 talsins. Þá hafa
24 JÖKULL 21. ÁR
bifreiðar lagzt saman og tortímzt og sömuleiðis
dráttarvélar. Með stækkun vegakerfisins verða
vegahindranir af völdum snjóflóða meira og
rneira áberandi. Snjóflóðahættan vofir yfir
skíðafólki og öðrum, sem njóta útilifs á vetrum.
Islenzkar námsbækur segja fátt um snjóflóð.
Þar er vart stafkrók að finna um þau, en það
er varhugavert, því að áríðandi er, að ráðamenn
verklegra framkvæmda kunni sem bezt skil á
snjóflóðahættunni. Staðkunnugir heimamenn
eru oft á tíðum of hlédrægir eða atkvæðalitlir
til að hafa uppi ákveðin aðvörunarorð. Og svo
eru snjóflóðin sömu lögmálum háð og stóru
flóðin í ánum, langt árabil er á milli þeirra,
þau falla því í gleymsku.
Árið 1957 kom út á Akureyri verkið Skriðu-
jöll og snjóflóð eftir Ólaf Jónsson. Snjóflóða-
bindið er 556 blaðsíður í stóru broti. Þar skrif-
ar Ólafur snjóflóðafræði, ræðir um björgun úr
snjóflóðum og varnir gegn þeim. Hann skrifar
ítarlegan snjóflóðaannál allt frá upphafi ís-
landsbyggðar til ársloka 1957. Ólafur hélt. ann-
álaritun sinni áfram, eftir að heildarverkið kom
út, og hefur annállinn verið falaður til birtingar
í Jökli. Kemur hér greinargerð og annáll Ólafs.
Númer eru sett við snjóflóðin. Það er hag-
kvæmt að hafa þau, þegar unnið er að stað-
setningu og flokkun snjóflóðanna. Talið er frá
upphafi aldarinnar.
Næsta skref er að merkja snjóflóðastaðina
inn á heildaryfirlitskort. Það er gert í Jökli hér
á eftir. Stefna ber svo að því að teikna hlaup-
rásir flóðanna á sérkort viðkomandi byggðar-
lags. Á þann hátt koma hættustaðirnir skýrast
fram og auðveldar það varúð, sem nauðsynleg
er, þvi að snjóflóð munu halda áfram að falla
án miskunnar. S. Rist.