Jökull - 01.12.1994, Blaðsíða 3

JOKULL
lceland journal of Earth Sciences
44. Ár 1994 No. 44
Jöklarannsóknafélag íslands • Jarðfræðafélag íslands
Tungnaárjökull veltur fram
Oddur Sigurðsson
Orkustofnun, Grensásvegi 9, 108 Reykjavík
Forsíðumynd þessa heftis var tekin úr 1800 m y.s.
8. febrúar 1995, en þá stóð framrás Tungnaárjökuls
sem hæst. Hér sést jökuljaðarinn frá Tungnaárfjöllum
langleiðina að Kerlingum. Yfir þær ber Hamarinn
þverbrattan móti vestri og við himinn þar á bak við rís
Bárðarbunga. Milli Kerlinga og Hamarsins er Sylgju-
jökull en Köldukvíslarjökull skilur að Hamarinn og
Bárðarbungu. Eilítið innar á jöklinum sér í katlana
eftir Skaftárhlaup og lengst til hægri stendur Gríms-
fjall upp úr ísbreiðunni. Nokkur hluti jökulsins er hér
vafinn þoku sem slæðist um Kerlingar og þar austur af.
I lágri vetrarsól koma allar helstu misjöfnur skýrt í
ljós. Auk þess eru hér drættir landslagsins miklu ljós-
ari en vanalegt getur talist vegna þess að ísinn er að
færast í nýjar skorður. Jaðar jökulsins er hár, brotinn
og brattur þar sem hann skríður fram. Lengst til hægri
rennur hann saman við landið framan við af því að
ekki er komin á hann hreyfing. Það á einnig við um
Sylgjujökul handan Kerlinga. Þar rennur jökullinn
mjúklega saman við landið undan jökuljaðrinum. Nú,
rúmu ári eftir að myndin var tekin, er það ekki lengur
svo, því gangur er kominn í Sylgjujökul einnig eftir
hálfrar aldar hlé.
Þeir drættir sem eru mest áberandi í jöklinum eru
þrep eða hryggir sem liggja í mjúkum boga frá
Tungnaárfjallgarði að Kerlingum. Þar undir er líklega
móbergshryggur, tindóttur, því sumstaðar er skarð í
hann þar sem jökullinn rennur fram miklu minna
sprunginn. Annar mun minni hryggur og slitróttari
liggur nær jaðri jökulsins samsíða þeim fyrrnefnda.
Enn er þrep lítið eitt austar en ekki eins greinilegt,
enda hverfur það í þokuna. Þar er jökullinn og orðinn
miklu þykkari. Því er líkast sem þama elti hver aldan
aðra og er sú í miðið sýnu mest. Svipar jöklinum til
haföldu sem brotnar við land.
Talsvert skilur á milli skriðhraða Tungnaárjökuls
nú og Síðujökuls ári áður. Ekki varð vart við að jaðar
þess fyrrnefnda færðist meira en 10 m á sólarhring, en
Síðujökull náði tíföldum þeim hraða. Sporður Síðu-
jökuls hljóp sína 1,2 km á 2 mánuðum en það tók
Tungnaárjökul nær 10 mánuði að komast sömu vega-
lengd. Vafalaust veldur hér miklu um, að margir
fjallshryggir girða leið Tungnaárjökuls þvert meðan
Síðujökull hefur nokkuð slétt land yfir að hlaupa.
Tungnaárjökull hefur nú lagst um kyrrt eftir 1.175
m sprett þar sem hann er mældur inn af Nýjafelli.
Væntanlega dormar hann í hálfa öld. Frá því að jökul-
jaðarinn gekk síðast fram 1945-46 hopaði hann rúma
3 km svo hann er langt frá því að halda í horfinu á
tímabilinu. Þetta þýðir að jökull innan ísasviðs
Tungnaárjökuls er mun minni að rúmmáli en var við
lýðveldisstofnunina. Við þetta framhlaup hefur flatar-
mál jökulsins aukist um rúma 20 km2 eða hátt í
tíundahluta af flatarmáli sínu.
JÖKULL, No. 44
1