Bændablaðið - 09.07.2015, Síða 2

2 Bændablaðið | Fimmtudagur 9. júlí 2015
Afkoma æðarfugls, lunda, kríu og fleiri tegunda markast af ætisframboðinu í sjónum við landið:
Makríllinn hreinsaði upp
ætið í Djúpinu í fyrra
− „Þetta gerðist ótrúlega fljótt,“ segir Salvar Baldursson, bóndi í Vigur
Salvar Baldursson, bóndi í Vigur
við Ísafjarðardjúp, segir að
afkoma æðarfugls, lunda, kríu
og margra annarra fuglategunda
ráðist af aðgengi að nægu æti í
sjónum. Í fyrra hafi makríllinn
hreinsað upp ætið í Djúpinu á
örskömmum tíma.
„Í fyrra var gríðarlega mikið
kríuvarp í Vigur og krían kom upp
miklum fjölda unga. Það var mikil
áta í sjónum og næg fæða. Ungarnir
voru við það að verða fleygir þegar
makríllinn kom í stórum torfum í
Djúpið. Eftir stuttan tíma var orðinn
ördeyða í fæðu fyrir fuglinn og
kríuungarnir drápust unnvörpum.
Ég hef aldrei séð svona áður,
eftir að makríllinn kom tók
algjörlega fyrir ætið sem fuglarnir
lifa á. Þetta var svona rétt eins
og við hefðum verið með opna
matvörubúð í Djúpinu sem var
svo skyndilega lokað. Þetta gerðist
ótrúlega fljótt.“
Makríllinn étur nær 3 milljónir
tonna í lögsögunni við Ísland
Samkvæmt upplýsingum Haf-
rannsókna stofnunar hafa á liðnum
árum gengið um 1,5 milljón tonna
af makríl inn í lögsögu Íslands á
tímabilinu frá maí til september.
Á ferð sinni kringum landið étur
makríllinn heil ósköp af fæðu, og
þá aðallega krabbaflær og rauðátu.
Eykur makríllinn við það þyngd sína
um 40–50%. Þannig er makríllinn
sem kemur inn í lögsöguna sem
flökkufiskur snemmsumars að synda
út úr henni aftur að hausti og búinn
að éta um 2,5–3 milljónir tonna af
æti. Þetta æti hefði annars verið til
skiptanna fyrir aðra fiskistofna, hvali
og fugla. Getur þetta afrán makrílsins
að sumra mati skýrt að nokkru þann
vanda sem lundinn og krían hafa átt
við að eiga undanfarin ár, einkum við
suður- og vesturströnd landsins. Það
að makríllinn skuli nú vera talsvert
seinna á ferðinni gæti gefið von um
betri árangur í varpi en síðustu ár og
að ungar komist á legg og geti frekar
bjargað sér við ætisöflun.
Bjarga munaðarlausum ungum
Æðarungar sem villast af hreiðrum
eiga það á hættu að verða étnir
af máfum. Í sumar hefur Baldur
Björnsson, bróðursonur Salvars,
verið vinnumaður í Vigur og m.a.
haft það hlutverk að bjarga þessum
ungum. Þá álpast alltaf töluverður
fjöldi æðarunga í lundaholur og
kemst ekki þaðan út aftur. Hefur
Vigurfólk reynt að vakta holurnar
og bjarga þaðan ungunum sem ella
hefðu drepist.
„Maður finnur stundum
lundaholur með 15 til 20 ungum
og þeir eru ekki alltaf lifandi. Ef
þeir eru á lífi bjargar maður þeim.
Þegar við erum með slíkan hóp
höldum við honum sér og setjum
aldrei aðra unga þar með. Ástæðan
er að þeir geta fengið hníslasótt
sem er meltingarfærasýking, sem er
algeng í alifuglum. Því gefum við
þeim ungum sem við erum að ala
hverju sinni penicillin fyrstu dagana
og pössum upp á að utanaðkomandi
ungar blandist þá ekki í hópinn.“
Einstæð samvinna
mannfólksins og fuglanna
Baldur sér svo um að ala ungana í
tvær til þrjár vikur á úrvalsfóðri áður
en þeim er sleppt aftur. Þeir fara þá
frjálsir í fjöruna og út á sjó, en ekki
er óalgengt að þessir ungar komi
aftur heim að bæ til að fá eitthvað
gott í gogginn. Þessir fuglar eiga
síðan væntanlega eftir að launa
Vigurbændum lífgjöfina með því
að gefa þeim dún. Þykir erlendum
sem innlendum ferðamönnum þessi
einstæða einstaka samvinna manna
og fugla afar áhugaverð.
Blómleg ferðaþjónusta
Um langt árabil hafa Salvar og
kona hans, Hugrún Magnúsdóttir,
og fjölskylda verið að byggja upp
öfluga ferðaþjónustu og móttöku
fyrir ferðamenn í Vigur. Virðist ásókn
ferðamanna fara stöðugt vaxandi og
hafa Vigurbændur mætt þessu með
því að breyta fjósinu í móttökustað
og veitingaþjónustu.
„Það hafa verið að koma hér um
200 manns nánast á hverjum degi.
Við erum ágætlega undir það búin
að taka á móti ferðamönnum. Við
erum búin að skipta um móttökuhús
og koma þar upp góðri aðstöðu.
Núna erum við búin að breyta
fjósinu og koma þar upp góðri
eldunaraðstöðu og snyrtingum og
fleiru,“ segir Salvar. Hann segir
mikinn straum vera í eyjuna af fólki
af skemmtiferðaskipum sem koma
til Ísafjarðar og í Ísafjarðardjúp á
sumrin. /HKr.
Íbúar í eyjunni Vigur í Ísafjarðardjúpi hafa um aldir haft nytjar af æðarfugli, lunda og öðrum sjófuglum. Staða ætis í Djúpinu skiptir öllu máli varðandi afkomu fuglastofnanna og um leið afkomu
íbúanna. Mynd /HKr.
Erpur Snær Hansen, líffræðingur
hjá Náttúrustofu Suðurlands, hefur
haldið utan um tölur um afkomu
lunda og fleiri sjófuglategunda
við landið. Hann segir að í heild
sé afkoma lundans hér við land
undir meðallagi þótt staðan fari
batnandi og geti verið mjög góð á
einstökum svæðum á Vestfjörðum
og norðanlands.
Erpur segir að farið sé í tvö
röll með talningu á sumrin. Þar
er farið tvo hringi í kringum
landið í tólf lundabyggðir. Þegar
Bændablaðið hafði samband við
hann á þriðjudag í síðustu viku var
verið að klára talningu í Stórhöfða í
Vestmannaeyjum.
„Í heildina er þetta svipað og
undanfarin fimm ár. Ástandið er
best fyrir norðan þótt við segjum
ekki að það sé gott. Ábúðin, eða það
hlutfall af holum sem orpið er í, hefur
verið að aukast fyrir norðan hægt og
bítandi og sjaldan eða aldrei verið
eins hátt og í ár. Þessi varpárangur
er samt eins og hann gerist lélegastur
á Bretlandseyjum og teldist því rétt
undir meðallagi í því samhengi.
Við Suður- og Vesturland gengur
ábúðin mjög illa og hefur verið 20%
lægri en venja er undanfarin fimm
ár. Í Eyjum er hún um 56% á meðan
hún er að meðaltali yfir 70% fyrir
norðan,“ segir Erpur. „Lundinn hefur
þó ekki enn afrækt holurnar hér í
Eyjum sem eru góðar fréttir. Árið
2011 skildi lundinn t.d. eftir um 80%
af eggjunum.“
Eins og fram kom í samtali við
Salvar Baldursson var hún um 90%
þetta vorið í Vigur sem er með því
besta sem gerist. Segir Erpur að
ábúðin hafi líka verið mjög góð í
Drangey í Skagafirði.
Uppgangur á Austurlandi
„Góðu fréttirnar eru að það er búinn
að vera uppgangur á Austurlandi frá
2012.“
Þann 26. júní var farið í talningu
í Hafnarhólma á Borgarfirði eystri.
Þar var ábúðin 92% og 68% höfðu
klakist þegar skoðað var.
„Það er óvenjulegt núna að í
Hafnarhólma var lundinn fyrstur til
að klekja út ungum, en venjulega er
hann fyrstur til fyrir norðan. Þar er
síli og loðna uppistaðan í fæðunni,
en sílið hefur þó verið á hægri
niðurleið fyrir austan á meðan loðnan
fer vaxandi þótt hún eigi það til að
hverfa sum árin. Það var mjög mikið
af loðnu í fyrra en hún var bara svo
smá að það hefur ekki skilað nægu
æti til að ala upp ungana. Það verður
gaman að sjá árangurinn í Papey en
þar er mjög stórt varp, eða um 150
þúsund pör, eða álíka og í Skrúð.“
Lítið hefur verið um síli við
Suðurströndina og Vesturland
undanfarin ár, en vart hefur orðið við
aukningu á sama tíma í sílastofnunum
við Norðurland. Hafa Erpur og hans
menn vel náð að greina fæðuöflun
fuglanna með myndatökum. Segir
hann að umpólun virðist hafa verið
í framboði á síli í fæðu fuglanna við
Norðurland.
Þann 28. júní var skoðað í
Dyrhólaey við Suðurströndina, en
þar reyndist ábúðin vera tæplega 64%
svo munurinn eftir landsvæðum er
því mikill.
Sterkt samhengi við sjávarhita
Í samantekt Erps um lundaveiðar í
háf í Vestmannaeyjum sem spannar
yfir 134 ár, kemur greinilega fram
samspil afkomu sjófugla við hitastig í
sjónum. Þarna er um að ræða lengstu
samfelldu veiðisögu fyrir sjófugla í
heiminum.
Segir Erpur að slök staða
lundastofnsins sé ekkert einsdæmi
því sama eigi við um aðra sjófugla
sem lifi á síli og loðnu. Hækkandi
vetrarhiti í sjónum frá 1996 virðist
hafa slæm áhrif á sílið við Suðurland.
Loðnan hafi sömuleiðis hörfað undan
hitanum til Suðaustur-Grænlands og
hrefnustofninn hafi að stærstum hluta
fylgt henni eftir að mati sérfræðinga.
Úr þessu verður væntanlega skorið
í stórri hvalatalningu sem fram fer
nú í sumar.
Fá upplýsingar um vetursetu
fuglanna
„Við höfum verið að setja
staðsetningartæki á nokkrar tegundir
fugla eða svokallaða dægurrita
undanfarin ár og höfum fengið
töluvert af niðurstöðum. Fuglar
norðan- og vestanlands virðast eiga
sér vetrarstöðvar á Labradorhafi
milli Grænlands og Nýfundnalands.
Hins vegar heldur meginhluti
fuglanna á sunnanverðu landinu
frá Papey að Vestmannaeyjum sig
yfir Atlantshafshryggnum, suður
af Charlie-Gibbssvæðinu við
Grænland. Ungfuglinn virðist þó
samkvæmt merkingum halda sig
nær landi.“
Stuttnefjustofninn að hrynja
„Stóru fréttirnar í þessu er að
helmingur af okkar stuttnefjustofni
virðist eiga sér vetursetu við
vestanvert Grænland. Þar er
hins vegar verið að veiða um 65
þúsund stuttnefjur á veturna sem
er væntanlega að helmingshluta
úr okkar stofni. Það hjálpar ekki
til við að halda þeim stofni við
sem hefur verið á niðurleið mun
lengur en lundinn. Þegar fuglinum
gengur svona illa eins og verið hefur
undanfarin ár, þá eru þessar veiðar
Grænlendinga algjört kjaftshögg.
Hér hafa veiðar dregist mjög saman
eftir að Svandís Svavarsdóttir stytti
veiðitímann og það hefur haft mikið
að segja. Stuttnefjan á í miklum
vanda og stofninn er hreinlega að
hrynja,“ segir Erpur. /HKr.
Staða lundastofnsins fer batnandi
− áhrif sjávarhita á fæðu og afkomu eru mikil og stuttnefjustofninn virðist vera að hrynja, segir Erpur Snær Hansen líffræðingur
Erpur Snær Hansen með lundapysju.
Mynd / Johannes Hellwig.