Bændablaðið - 09.07.2015, Side 30
30 Bændablaðið | Fimmtudagur 9. júlí 2015
Litförótt litmynstur er líklega
fágætasta afbrigðið í litaflóru
íslenskra hrossa, en hefur átt
undir högg að sækja innanlands.
Erlendis virðist þó vera áhugi
fyrir litföróttum hrossum því slík
hross seljast auðveldlega úr landi.
„Hvers vegna ættum við ekki að
halda upp á sérkennilegt, fagurt,
tilbreytingaríkt og sjaldgæft
fyrirbæri í hrossastofninum okkar,
stofni sem þúsundir manna dá og
dýrka og verið hefur hreinn og
óblandaður í 1100 ár, ef við vitum
að það stendur höllum fæti?“ spyr
Páll Imsland, jarðfræðingur og
sérfræðingur um litförótt hross,
aðspurður um ástæður fyrir því
að viðhalda þessu fyrirbæri í
stofninum. Hann segir mörg rök
hníga að því að viðhalda þessu
sérstaka litmynstri í íslenska
hrossastofninum.
„Fyrirbærið er líffræðilega
merkilegt. Það er fagurt að
margra mati og prýði á stofninum.
Fyrirbærið er augnayndi og spilar
á geðhrif manna. Það er sjaldgæft í
flestum vestrænum hrossakynjum,
og ekki til í mörgum þeirra. Það
er liður í erfðaauðlegð íslenska
hrossastofnsins. Það er fjárhagslega
jákvætt. Þá er þetta fyrirbæri hluti
af menningarerfð okkar og hefur
alltaf verið hér í hrossum, frá fyrstu
tíð. Að tapa því úr stofninum er
menningarslys, Íslandssögulegt
slys og líffræðilegt slys.“
Fallvölt staða
Feldur litföróttra hrossa hefur tvær
mislitar háragerðir; dökk vindhár,
t.d. brún, rauð eða mósótt, og svo
hvít undirhár. Hrossið endurnýjar
feldinn hár eftir ákveðnu mynstri
þannig að stundum er hvíti
feldurinn áberandi og stundum
dökki feldurinn. Þannig skipta
hrossin sífellt árstíðabundið
um lit. Sitt sýnist hverjum um
fegurð litmynstursins, en eitt
er þó víst, litafjölbreytni er eitt
af megineinkennum íslenska
hrossastofnsins.
Árið 1995 voru ekki nema um
50 frjó litförótt hross í landinu.
Hrossin voru staðsett hjá örfáum
bændum og á fáum árum hættu
nokkrir þeirra búskap. Stefndi
í algera útrýmingu gensins úr
stofninum hér innanlands. Fyrir
tilstilli og þrautseigju áhugamanna
um litamynstrið var komið í veg
fyrir það.
Í dag er áætlað að rúm 1.385
litförótt íslensk hross séu lifandi
í heiminum, innan við helmingur
þeirra á Íslandi eða 521 samkvæmt
WorldFeng, upprunaættbók
íslenska hestsins Áætlað er að um
250 hryssur á folaldseignaaldri séu
hér innanlands auk nokkurra yngri
hryssna og um 20 ógeltir folar.
Staða litmynstursins er þó fallvölt.
Almennt virðist meiri áhugi vera
fyrir litföróttu litmynstri erlendis
en hér heima því bestu litföróttu
hrossin hafa jafnan verið seld úr
landi. Einnig seljast litförótt folöld
gjarnan út. Auk þess koma fleiri
litförótt hross til dóms í Evrópu en
á Íslandi.
Styrkveitingar og verðlaun
Árið 1999 hét Fagráð í hrossarækt
einni milljón króna til styrkingar
litförótts í stofninum. Þrír fyrstu
stóðhestar til að ná tilskildum
lágmörkum inn á landsmót skyldu
hljóta 300 þúsund krónur hver í
verðlaun, og restina af upphæðinni,
100 þúsund krónur, skyldi nota til
þess að greiða niður sýningargjöld
á litföróttum hrossum. Aðeins
hefur einn stóðhestur, Gjafar frá
Eyrarbakka, hlotið þessi verðlaun.
Enn bíður því fjármagn fyrir
eigendur vænlegra litföróttra fola.
Síðan þessari fjárhæð var heitið hafa
nokkrar litföróttar hryssur komið til
dóms hér á landi og notið góðs af
niðurgreiðslu sýningargjalda.
Þá hefur verið komið á fót
tveimur farandbikurum sem
hugsaðar eru sem hvati til eigenda
litföróttra hrossa til þess að
temja, sýna þau og rækta fram.
Í Þýskalandi veita aðstandendur
tímaritsins IslandpferdeZucht
farandbikar, því litförótta hrossi,
sem hæstan kynbótadóm hlýtur á
meginlandi Evrópu. Litfari vom
Röschbacherhof hlaut þann grip
fyrir sýningarárið 2014 en hann
hlaut 8,19 í aðaleinkunn, 7,85
fyrir sköpulag og 8,42 fyrir kosti.
Sambærilegum verðlaunagrip, í
nafni JötunnVéla á Selfossi, var
komið á fót hér á landi árið 2013,
en bikarinn fer til þeirrar litföróttu
hryssu sem hæstan kynbótadóm
hlýtur ár hvert. Bikarinn í fyrra
hlaut hryssan Maja frá Búðardal, en
hún hlaut hæst 8,27 í aðaleinkunn
árið 2014, 8,08 fyrir sköpulag og
8,39 fyrir kosti.
Uppgangur í ræktun
Endurnýjun og viðhald litföróttra
hrossa veltur á notkun þeirra
í ræktunarstarfi. Um tuttugu
litföróttir graðfolar eru staðsettir á
Íslandi. Ber einna mest á Mola frá
Hömluholti, en eigendafélag hans
er ötult við að koma ungfolanum á
framfæri. Ekki er nema von, Moli
ber hæst kynbótamat litföróttra
graðfola á undaneldisaldri hér á
landi, 110 stig. Hann hefur hlotið
verðlaun á ungfolasýningu. Hér
er því um vonarstjörnu að ræða.
Páll er einn eigenda Mola, sem
eru fimm talsins og kalla þeir sig
Molafélagið.
„Moli er með tíu hryssur hjá sér
núna. Komin eru öll folöld undan
honum sem fæðast í sumar og eru
falleg. Ekki er vitað hve mörg eru
litförótt, þar sem það sést ekki á
folöldunum svo óyggjandi fyrr
en síðsumars, þegar þau ganga úr
fæðingarsnoðinu,“ segir Páll. Moli
er bleikblesóttur litföróttur. Hann er
arfblendinn um litföróttar erfðir og
því eru helmingslíkur á því í hvert
sinn sem hann fyljar að afkvæmið
verði litförótt. Um Mola og litförótt
hross má lesa meira á heimasíðunni
litfari.is.
Fyrirspurnir frá útlöndum
Heimir Logi Gunnarsson er
eigandi Loka frá Böðvarshólum,
sem er fimm vetra brúnlitföróttur
sokkóttur stóðhestur. Hann segir
að af hálfgerðri tilviljun taki hann
þátt í því hugsjónastarfi að viðhalda
litmynstrinu. Hann eignaðist
skjótta litförótta hryssu en Loki er
undan henni og fyrstu verðlauna
stóðhestinum Gammi frá Steinnesi.
„Litaflóran í öllum íslenska
búsmalanum er dýrmæt. Hlutfall
litföróttra hrossa í stofninum er
minna en 1% og hlutfallið er að
sjálfsögðu enn minna af skjóttum
litföróttum hrossum, sem er það
sem ég er að eltast við.“ Þess má
geta að hross sem er bæði skjótt og
litförótt er þess eðlis að það gefur
alltaf frá sér annaðhvort skjóttan lit
eða litföróttan, og því eru litlar sem
engar líkur á einlitu undan þeim. Því
eru þau sérstaklega heppileg fyrir þá
sem vilja síður einlit hross.
Þótt liturinn sé óalgengur segir
Heimir Logi litla ásókn vera í að
halda undir Loka.
„Ég hef ekkert auglýst hann. Það
er fyrst núna sem verið er að halda
honum í þeim tilgangi að koma
folöldum á legg.“ Heimir segist
þó hafa fengið fyrirspurnir um
folann frá áhugasömum erlendum
hestamönnum.
„Ég hef þó ekki verið tilbúinn að
sleppa honum úr landi strax,“ segir
Heimir en stefnt er á að sýna Loka á
kynbótasýningu á næsta ári.
Litförótt hross á uppleið
− mikill áhugi erlendis á hinu sjaldséða litmynstri í íslenskum hrossum
Loki frá Böðvarshólum er brúnlitföróttur sokkóttur stóðhestur. Hér er hann
í hvítum ham.
HROSS&HESTAMENNSKA Guðrún Hulda Pálsdóttir
gudrun.hulda.palsdottir@gmail.com