Iðjuþjálfinn - 01.05.2007, Síða 12

12 • IÐJUÞJÁLFINN 1 / 2007
ofbeldi getur aukið áhættuna á
þróun langvarandi verkja, þó
ástæðan sé ómeðvituð.
(Waddel, 2004)
Maki og kjarnafjölskyldan hafa
stærstu áhrifin á líðan og hegðun
bakverkjafólks. Þau eiga þátt í að móta
atferli skjólstæðingsins. Talið er að
viðbrögð skjólstæðinga við verkjum
sínum byggist að miklu leyti á form­
legum og óformlegum ráðfæringum
við fjölskylduna. Um 70­90% verkjatil­
fella eru leyst innan fjölskyldunnar án
hjálpar frá heilbrigðiskerfinu.
Rannsókn var gerð á karlmönnum af
fjórum kynþáttum. Niðurstaðan var sú
að menning hafði áhrif á trú og viðhorfi
þeirra til verkja en bakgrunnur ein­
staklingsins og þrýstingur frá fólki í
sömu aðstöðu hafði meiri áhrif á hegð­
un (Waddell, 2004). Menning hefur
einnig mótað viðhorf fleiri en skjól­
stæðinganna sjálfra. Á 18. öld var talið
að hvítar, ríkar konur þyldu verki verr
en litaðar konur og glæpakvendi. Lit­
uðu konurnar voru taldar ónæmar
gegn verkjum, sársauka og líkamlegum
áföllum. Á þeim tíma hefur líklega
hentað vel fyrir marga að hugsa hlutina
þannig og var gengið svo langt að finna
læknisfræðileg heiti yfir lituðu kon­
urnar, „Dysaesthesia Aethiopsis“ sem
gæti útlagst ónæmi líkamans fyrir
verkjum. Enn í dag sýna rannsóknir frá
Bandaríkjunum að mismunun sé í
heilsugæslu litaðra og hvítra. Litaðir
eru ólíklegri til þess að fá útveguð
verkjalyf jafnvel þó sjúkrasaga þeirra
og lýsing á verk sé samhljóma
kvörtunum hvítra. Fólk af asísku bergi
brotið fær í 24% tilfella minna af
verkjalyfjum eftir uppskurði en
evrópskir sjúklingar inni á spítölum.
Þetta gerist jafnvel þó þessi tvö
þjóðarbrot gefi sér nánast sama hlutfall
af verkjalyfjum þegar þeir eiga sjálfir að
skammta sér lyfin (Pain – International
Assosiation for the study of Pain,
2002).
Eftir að hafa lesið yfir rannsóknir
gerðar á mismunandi þjóðflokkum er
erfitt að átta sig á hvort niðurstöðurnar
eru tengdar upplifunum skjólstæðing­
anna á verkjum, verkjahegðun þeirra
eða mati starfsfólks og meðferð á
verkjum skjólstæðinganna. Í nýlegum
gögnum er spurt hvort að mikilvægasta
breytan í starfi með ólíkum kynþáttum
sé mismunandi viðhorf starfsfólks til
verkjaeinkenna skjólstæðingsins sem
geta verið byggð á goðsögn (myth),
skorts á samúð, smán eða kyn­
þáttafordómum. Þannig að meðferð
skjólstæðingsins sé háð kynþætti með­
ferðaraðilans. Þetta eru athyglisverðar
spurningar (Pain – International Assosi­
ation for the study of Pain, 2002).
Gerð var rannsókn þar sem 50
innlagðir skjólstæðingar frá Arabíu­
löndum fengu meðferð hjá hjúkrunar­
fræðingum sem voru arabísku mælandi
og ekki arabísku mælandi. Hópurinn
skoraði stig á verkjakvarða, annarsvegar
skjólstæðingarnir sjálfir og hinsvegar
hjúkrunarfræðingarnir. Kom í ljós að
hjúkrunarfræðingarnir sem töluðu
arabísku gáfu skjólstæðingunum líkari
skor og þeir sjálfir höfðu gert heldur en
hjúkrunarfræðingarnir sem ekki töluðu
arabísku (Pain – International Assosi­
ation for the study of Pain, 2002).
Hafa ber í huga að það er ekki
eingöngu menning sem skapar viðmót
og viðhorf meðferðaraðila. Kenningar
og líkön eru líka mótuð af menningu
höfunda (Pain – International Assosi­
ation for the study of Pain, 2002).
Lengi vel var spurt um kynþátt í
spurningarlistum sem notaðir voru
erlendis. Í kringum 1985 var hætt að
nota spurningar sem spurðu beint um
kynþátt, þar sem ekki þótti sýnt að
líkamlega hefði kynþáttur áhrif á
niðurstöður í rannsóknum (kynþáttur
þótti ekki hæfa sem rannsóknarbreyta).
Þó er viðurkennt af rannsakendum að
munur sé á kynþáttum þegar rannsak­
aðir eru sjúkdómar, dauðsföll og heilsu­
vernd.
Undanfarin ár hefur hinsvegar orðið
ljósara hvernig ólík menning spilar
stórt hlutverk í áhrifum á einkenni
verkja (Pain – International Assosiation
for the study of Pain, 2001). Spurn­
ingalistar eru hannaðir samkvæmt
menningu höfundar og gerðir til að
skilja skjólstæðinginn. Ef notuð eru
stöðluð matstæki fyrir íslenska menn­
ingu þarf að taka með í útreikningana
að skjólstæðingurinn er frá öðrum
menningarheimi. Það getur verið að
skjólstæðingurinn upplifi listana sem
einhverskonar „staðgengil“ fyrir með­
ferð og því sé ekki verið að vinna með
verkinn sjálfan þ.e. ekki verið að finna
út rót vandans. Þarna spilar einnig inn
í fyrri reynsla af meðferðum. Hvort
viðkomandi einstaklingur hefur áður
verið læknaður af kvillum eins og
beinbroti eða verið gert við tannverk.
Þá á einstaklingurinn von á skjótri
lækningu framkvæmdri strax­ en ekki
spurningaflóði sem skjólstæðingnum
finnast jafnvel ekkert koma málinu við.
Brotist getur út reiði hjá skjólstæð­
ingnum sem jafnvel beinist þá að
heilbrigðisstarfsfólkinu fyrir að „lækna“
sig ekki. Mikilvægt er því að útskýra
tilgang mælitækja og gagnaöflunar fyrir
skjólstæðingnum því þegar mikill
menningarmunur er til staðar í með­
ferðinni getur það leitt til þess að skjól­
stæðingur missi trúna á meðferðaraðila
og á meðferðinni sjálfri (Paul, 1995;
Lewandowski, 2006). Menningarmun­
ur eins og í jafnvægi daglegrar iðju,
milli vinnu og tómstunda, skynjun á
persónulegu rými, fjármálastjórnun,
hlutverk innan fjölskyldna og fleira
getur skekkt niðurstöður matstækja
(Krefting og Krefting, 1993).
Gerð var rannsókn sem sýndi mun á
hvernig hvítar konur (Caucasian) ann­
arsvegar og litaðar konur (African
American) með gigt (arhritis) fundu
sér úrræði. Munur fannst ekki á
verkjum þeirra né neikvæðum áhrifum
sjúkdómsins á líf þeirra. Samt sem áður
voru lituðu konurnar minna virkar.
Þær reyndu ráð eins og bænir og vonir
en hvítu konurnar reyndu meira að
leiða hjá sér verkina. Greinilegur mun­
ur var á virkni einstaklinganna í dag­
legu lífi (Pain – International Assosi­
ation for the study of Pain, 2002).
Árið 2004 var gerður áhugaverður
samanburður á menningarlegum við­
horfum og trú um verki hjá 10 konum
af mismunandi þjóðerni (Saudí Arabíu,
Filipseyjum, Suður Afríku, Asíu og á
vesturlöndum) þar sem skoðaðir voru
tilfinningalegir, líkamlegir og andlegir
verkir útfrá persónulegum og menn­
ingarlegum sjónarhornum, farið var í
upplifun verkja, ástæður verkja, með­
Mikilvægt er því að útskýra
tilgang mælitækja og
gagnaöflunar fyrir skjólstæð­
ingnum því þegar mikill
menningarmunur er til
staðar í meðferðinni getur
það leitt til þess að skjól­
stæðingur missi trúna á
meðferðaraðila og á
meðferðinni sjálfri.
■