Iðjuþjálfinn - 01.08.2011, Blaðsíða 33

IðjuþjálfInn 1/2011 • 33
2003 og 2006).
Í lokaverkefni til BS prófs í iðju þjálfunar­
fræðum voru við horf fyrrverandi skjólstæðinga
iðju þjálfa könnuð með megind legri rann­
sóknaraðferð (Helga K. Gestsdóttir, Jóhanna
Hreinsdóttir og Sigrún Líndal Þrastardóttir,
2005). Spurningalisti saminn af rannsaken­
dum var sendur til 38 einstaklinga sem notið
höfðu þjónustu iðjuþjálfa á Landspítala
háskólasjúkrahúsi, Grensásdeild, árið 2004.
Svarhlutfall var 58% og svöruðu 12 karlar og
10 konur. Skjólstæðingarnir höfðu almennt
jákvætt viðhorf til þjónustu iðjuþjálfa, flestir
voru ánægðir með hana og töldu að hún hefði
borið árangur. Niðurstöður voru greindar
út frá sjö lykilþáttum skjólstæðingsmiðaðrar
nálgunar. Könnunin leiddi í ljós að fjórir
þeirra voru að miklu leyti hafðir að leiðarljósi
í þjónustu iðjuþjálfa, það er 1) að virðing sé
borin fyrir skjólstæðingi, fjölskyldu hans og vali
þeirra, 2) að skjólstæðingur og fjölskylda hans
séu ábyrg fyrir ákvörðunum varðandi daglega
iðju og þjónustu iðjuþjálfa, 3) að iðjuþjálfi veiti
sveigjanlega og einstaklingsmiðaða þjónustu
og 4) að iðjuþjálfi leggi áherslu á samspil
einstaklings, iðju og umhverfis. Eftirfarandi
þremur þáttum var ekki nægilega vel mætt: 5)
Að veita upplýsingar, 6) að hvetja skjólstæðing
til þátttöku í öllu þjónustuferlinu og 7) að efla
skjólstæðing til að leysa eigin iðjuvanda.
Flestar erlendar kannanir sem hafa verið
gerðar á viðhorfum skjólstæðinga til þjónustu
iðjuþjálfa fjalla um viðhorf skjólstæðinga með
geðræn vandamál. Lim, Morris og Craik
(2007) lögðu spurningalista fyrir sjúklinga
með geðræn vandamál á tveimur stofnunum
í Bretlandi. Þátttakendur voru 64 og var
svarhlutfall 28,6%. Í ljós kom að færni í dagle­
gu lífi og ánægja með dvölina var marktækt
betri þegar skjólstæðingar töldu að þörfum
þeirra hefði verið mætt í iðjuþjálfun. Marktæk
jákvæð tengsl voru milli þess að hafa fengið
útskýringar á tilgangi iðjuþjálfunar og að hafa
haft gagn af henni. Hins vegar hafði helmingur
skjólstæðinga í könnun Lim o.fl. (2007) ekki
tekið þátt í markmiðssetningu og taldi sig ekki
hafa haft val um meðferð.
Viðhorf og reynsla fólks sem hefur feng ið
þverfaglega endurhæfingu hafa verið könn­
uð í nokkrum rannsóknum. Jónína Sig ur­
geirsdóttir og Sigríður Halldórsdóttir (2007)
könnuðu með eigindlegum aðferðum reynslu
skjólstæðinga af endurhæfingu og þarfir
þeirra. Tekin voru viðtöl við 12 ein staklinga
á aldrinum 26 til 85 ára. Við mæl endur létu í
ljós mikilvægi þess að sinnt væri tilvistarlegum
þáttum sem tengjast veik indum og breytin­
gum á lífi þeirra sem eru í endurhæfingu. Allir
lögðu áherslu á þýðingu þess að einstaklings­
bundnum þörf um þeirra væri mætt og gáfu
til kynna að þeir hefðu þörf fyrir jákvætt og
hvetjandi um hverfi, umhyggju og andlegan
stuðning meðan á endurhæfingu stæði. Einnig
kusu þeir að skýr og raunhæf markmið væru
sett með endurhæfingunni. Þeir óskuðu eftir
að fræðslan væri sniðin að þeirra þörfum
og einnig höfðu þeir þörf fyrir hvatningu
til sjálf stæðis og til að hasla sér völl á ný eftir
veikindin.
Í verkefni sínu til BS prófs í iðju þjálf unar­
fræðum könnuðu Anna Dís Guðbergsdóttir
og Rakel Björk Gunnarsdóttir (2006) reynslu,
ánægju og lífsgæði 32 einstaklinga. Um var að
ræða einstaklinga sem höfðu fengið endurhæ­
fingu og eftirfylgd þver fag legs endurhæfingar­
teymis á taugasviði Reykja lundar á tveggja ára
tímabili frá 1. janúar 2004 til 31. desember
2005. Upplýsinga var aflað með spurningalista
sem saminn var af rannsakendum og var hann
lagður fyrir þátttakendur heima hjá þeim. Í
niðurstöðum rannsóknarinnar kom fram mikil
ánægja með endurhæfinguna og eftirfylgdina í
kjölfarið. Flestir töldu árangur endurhæfinga­
rinnar góðan og gekk þátttakendum nokkuð
vel að viðhalda honum eftir að heim var
komið. Niðurstöðurnar gáfu einnig til kynna
að þjónustan hefði verið skjólstæðingsmiðuð
og mikið tillit tekið til óska þátttakenda. Þeir
töldu sig hafa tekið drjúgan þátt í að setja sér
markmið og höfðu haft áhrif á þá meðferð sem
þeir fengu. Stór hluti þátttakenda taldi mjög
eða frekar mikilvægt að fá eftirfylgd og þriðjun­
gur taldi að þeir hefðu þurft lengri eftirfylgd
en þeir fengu. Margir þátttakendur óskuðu
eftir því að aðstandendur hefðu fengið meiri
fræðslu og ráðgjöf.
Í kanadískri rannsókn sem var gerð til þess
að átta sig á mikilvægum þáttum skjól­
stæðingsmiðaðrar endurhæfingar kannaði Cott
(2004) reynslu 33 skjólstæðinga af endurhæ­
fingu. Myndaðir voru sex rýnihópar fólks sem
hafði verið í endurhæfingu og bjó við langvin­
na færniskerðingu, s.s. vegna lungnasjúkdóma,
gigtsjúkdóma eða vegna mænu­ og heilaskaða.
Niðurstöðurnar leiddu í ljós að þátttakendur
óskuðu eftir að tekið væri mið af aðstæðum og
þörfum hvers og eins þegar endurhæfingin var
skipulögð. Þeir vildu taka meiri þátt í að setja
markmið og taka ákvarðanir, en einnig töldu
þeir mikilvægt að fá einstaklingsmiðaða fræðslu
og upplýsingar. Flestir gáfu til kynna að undi­
rbúningurinn undir daglega lífið hefði ekki
verið nægur því þeir áttu erfitt með að fóta sig
þegar endurhæfingunni sleppti og þeim þótti
skorta eftirfylgd. Einnig upplifðu þeir þörf fyrir
meiri andlegan og tilfinningalegan stuðning
heldur en þeir fengu.
Í siðareglum íslenskra iðjuþjálfa segir meðal
annars: „Iðjuþjálfar aðhyllast skjólstæðings­
miðaða nálgun og virka þátttöku skjólstæðing­
sins á öllum stigum þjónustunnar“ (Iðjuþjál­
fafélag Íslands, 2001). Skjólstæðingsmiðuð
nálgun felur í sér nokkur lykilatriði. Þau helstu
eru: Iðjuþjálfa ber að sýna skjólstæðingum
virðingu, gefa þeim valmöguleika og virða
val þeirra. Skjólstæðingar eru hvattir til þess
að taka ákvarðanir um daglega iðju og velja
þau viðfangsefni sem þeir kjósa að vinna
með í iðjuþjálfun. Iðjuþjálfa ber að upplýsa
skjólstæðinga sína og veita þeim stuðning til
þess að efla iðju sína. Í sambandi skjólstæðings
og iðjuþjálfa er áhersla lögð á virka hlustun,
samhygð og persónuleg samskipti. Auk þess
ber iðjuþjálfa að tryggja að þjónustan sé
aðgengileg, sveigjanleg og einstaklingsmiðuð,
það er í samræmi við áhuga og þarfir skjól­
stæðingsins, og hæfi jafnframt þeim aðstæðum
og því umhverfi sem hann eða hún býr í (Law
og Mills, 1998). Rannsóknir í iðjuþjálfun hafa
bent til þess að skjólstæðingsmiðuð nálgun
stuðli að betri árangri þjónustunnar almennt.
Þar er átt við aukna ánægju skjólstæðinga með
þjónustuna og betri færni að lokinni þjónustu.
Einnig hafa fengist vísbendingar um betri
meðferðarheldni (Law, 1998; Sumsion, 2005).
En þrátt fyrir að iðjuþjálfar leitist við að hafa
skjólstæðingsmiðaða nálgun að leiðarljósi er
ýmislegt sem getur komið í veg fyrir að það
takist. Þessar hindranir geta verið vegna þess
að skjólstæðingur og iðjuþjálfi hafa ólíkan
bakgrunn, væntingar skjólstæðings eru aðrar
en iðjuþjálfans og fyrri reynsla skjólstæðingsins
af iðjuþjálfun eða annarri heilbrigðisþjónustu
getur verið neikvæð. Einnig getur verið um að
ræða hindranir sem umhverfi þjónustunnar
skapar, s.s. takmarkaðan tíma, vinnulag í teymi
eða á stofnun styður ekki hugmyndafræði
skjólstæðingsmiðaðrar nálgunar og oft skortir
viðeigandi aðstöðu og búnað (Sumsion og
Smyth, 2000; Rebeiro, 2000; Wilkins, Pollock,
Rochon og Law, 2001).
Keith (1998) tók saman niðurstöður