Iðjuþjálfinn - 01.08.2011, Blaðsíða 34

34 • IðjuþjálfInn 1/2011
fjölmargra rannsókna sem höfðu verið gerðar
á upplifun skjólstæðinga af heilbrigðisþjó­
nustu. Þetta voru rannsóknir sem höfðu birst
á árunum 1988­1998, ásamt greinum sem
sneru eingöngu að viðhorfum skjólstæðinga
til endurhæfingar en þeim hafði hann safnað
undanfarin 20 ár. Niðurstöðurnar bentu til
þess að skjólstæðingar væru yfirleitt ánægðir
með þá heilbrigðisþjónustu sem þeir hefðu
notið og sérstaklega höfðu skjólstæðingar
jákvætt viðhorf til endurhæfingar. Samkvæmt
Keith (1998) er ekki ljóst hvað helst stuðlar
að ánægju skjólstæðinganna og tengslin milli
ánægju fjölskyldu eða skjólstæðinga og áran­
gurs hafa lítið verið rannsökuð. Það sem virtist
skipta miklu máli var góð samskipti og næg
upplýsingagjöf. Meiri ánægja skjólstæðinga
með heilbrigðisþjónustu virðist leiða til betri
meðferðarheldni og meiri árangurs. Hins vegar
láta óánægðir skjólstæðingar óánægju sína í
ljós við vini, aðra heilbrigðisstarfsmenn og
greiðendur þjónustunnar og leita annað eftir
þjónustu. Mun færri rannsóknir hafa verið
gerðar í endurhæfingu heldur en á sjúkrahú­
sum og í bráðaþjónustu og það leiðir til þess
að fjölda spurninga er ósvarað um viðhorf og
ánægju skjólstæðinga í endurhæfingu.
Niðurstöður ofangreindra rannsókna
og það sem skrifað hefur verið um skjól­
stæðingsmiðaða nálgun í iðjuþjálfun bendir til
að fjölmargir þættir skipti máli og hafi áhrif á
árangur iðjuþjálfunar. Iðju þjálfar á Reykjalundi
töldu mikilvægt að leita eftir áliti notenda á
þeirri þjónustu sem þeir höfðu fengið í iðju­
þjálfun og réðust í að kanna viðhorf og reynslu
þeirra með spurningakönnun. Vonast var til
að niðurstöðurnar vörpuðu ljósi á hvað vel
væri gert og hvað betur mætti fara í þjónustu
iðjuþjálfa á Reykjalundi og stuðlaði þar með að
árangursríkari endurhæfingu.
Aðferð
Vettvangur rannsóknar
Reykjalundur, stærsta endur hæfingar stofn un
landsins, er í Mosfellsbæ. Þar njóta árlega á
fjórða þúsund skjólstæðinga endur hæfingar.
Á hverjum tíma eru um 150 skjólstæðingar í
endurhæfingu, ýmist á sólarhringsdeild, dagde­
ild eða göngu deild og er innlögn háð beiðni frá
lækni. Meðaldvalartími er 30 dagar. Meðferðin
á Reykjalundi byggist á hugmyndafræði
endurhæfingar þar sem teymisvinna sérhæfðs
fagfólks er lögð til grundvallar. Starfsemin fer
fram á níu meginsviðum, hjartasviði, lungna­
sviði, geðsviði, gigtarsviði, verkjasviði, tauga­
sviði, hæfingarsviði, næringar­ og offitusviði
og starfsendurhæfingarsviði. Lögð er áhersla á
að sníða meðferðina að þörfum skjólstæðinga.
Hún fer fram bæði í hópum og einstaklings­
bundið en að henni geta komið læknar,
hjúkrunarfræðingar, iðjuþjálfar, sjúkraþjálfarar,
heilsuþjálfarar, félagsráðgjafar, sálfræðingar,
talmeinafræðingar, næringarfræðingar, rann­
sóknarfólk og aðrir.
Á Reykjalundi eru 15 stöður iðjuþjálfa og
starfa þeir á öllum sviðum. Líkanið um iðju
mannsins og kanadíska fræðasýnin um eflingu
iðju leiða þjónustu iðjuþjálfa. Í íhlutun er
áhersla lögð á þjálfun, aðlögun og fræðslu.
Meðal þeirrar fræðslu sem iðjuþjálfar veita
er námskeið um jafnvægi í daglegu lífi/strei­
tustjórnun, verkjaskóli og fræðsla um orkuspa­
randi vinnuaðferðir. Aðlögun lýtur meðal
annars að prófun hjálpartækja og þjálfun í
notkun þeirra, að framkvæma verk á annan
hátt en venjulega eða skipuleggja daglegt líf á
ný. Þjálfun felst t.d. í æfingum í orkusparandi
vinnuaðferðum, að beita líkamanum við
dagleg störf og tómstundaiðju, handarþjálfun
til að viðhalda vöðvastyrk, liðleika og fín­
hreyfingum handa. Einnig eru gefin tækifæri
til æfinga í samskiptum, ákvarðanatöku og
ákveðni. Íhlutun fer fram á iðjuþjálfunardeil­
dinni, annars staðar á stofnuninni og einnig í
nærumhverfi skjólstæðings svo sem á heimili
eða vinnustað.
Rannsóknaraðferð
Rannsóknaraðferðin var megindleg og upplý­
singa var aflað með spurningalista sem saminn
var af rannsakendum og var hann forprófa­
ður. Við gerð spurningalistans voru hafðir
til hliðsjónar tveir spurningalistar sem höfðu
verið notaðir í svipuðum íslenskum rannsók­
num (Helga K. Gestsdóttir o.fl., 2005; Anna
Dís Guðbergsdóttir og Rakel Gunnarsdóttir,
2006). Einnig var leitað hugmynda í eigin­
dlegum rannsóknum (Guðrún Pálmadóttir,
2004; Palmadottir, 2003 og 2006; Jónína
Sigurgeirsdóttir og Sigríður Halldórsdóttir,
2007) og hjá starfandi iðjuþjálfum með
reynslu af rannsóknum og gerð spurningalista.
Áhersla var lögð á skýrar spurningar svo ekki
færi á milli mála hvað væri verið að spyrja um.
Forðast var að spyrja leiðandi spurninga og
ekki notaðar spurningar með fullyrðingum
vegna þess að þær eru ekki taldar gefa nógu
áreiðanleg svör. Mörgum spurninganna var
svarað á fimm þrepa raðkvarða (Likert­kvarða)
en það er algengur kvarði og talinn henta þessu
rannsóknarsniði vel (Þorlákur Karlsson, 2003).
Flestar spurningar voru lokaðar vegna þess
að yfirleitt tekur styttri tíma að svara slíkum
spurningum. Nokkrar opnar spurningar voru
einnig í listanum til þess að þátttakendur gætu
dýpkað svör sín og skrifað frá eigin brjósti.
Til þess að fá sem gleggsta mynd af uppli­
fun skjólstæðinga af þjónustunni voru kanna­
ðir lykilþættir í skjólstæðingsmiðaðri nálgun,
svo sem hvers eðlis tengslin milli skjól­
stæðings og iðjuþjálfa voru, hvort upplýsingar
væru veittar, hversu mikið val skjólstæðingu­
rinn hafði og hversu mikinn þátt hann tók í
iðjuþjálfunarferlinu, t.d. í markmiðssetningu.
Einnig var spurt um ánægju skjólstæðinga
með iðjuþjálfunina og gagn skjólstæðinga af
þjónustunni. Að lokum var aflað upplýsinga
um líkur á því að viðkomandi myndi nýta sér
eftirfylgd iðjuþjálfa ef hann ætti þess kost.
Spurningalistinn var forprófaður. Fyrst
lásu iðjuþjálfarnir hann yfir og gerðu athuga­
semdir. Að því loknu var listinn lagður fyrir
sex skjólstæðinga af mismunandi sviðum, það
er hjarta­ tauga­, hæfingar­, geð­, lungna­ og
gigtarsviði. Þeir iðjuþjálfar sem lögðu listann
fyrir í forprófun fengu leiðbeiningar til að
fara eftir. Áður en skjólstæðingarnir svöruðu
listanum voru þeir spurðir nokkurra spur­
ninga, t.d. hvað þeir álitu góða þjónustu af
hálfu iðjuþjálfa og hvað þeir teldu mikilvægt
að leggja áherslu á í könnun eins og þessa­
ri. Listinn var síðan lagður fyrir og tekinn
tíminn og skráð ef skjólstæðingar skildu ekki
spurningarnar eða áttu í erfiðleikum með að
svara. Þegar forprófun var lokið var orðalagi
nokkurra spurninga breytt til þess að gera þær
enn skýrari og draga betur fram hvað væri
átt við. Það tók flesta um 15­20 mínútur að
svara listanum.
Leyfis var aflað hjá lækningaforstjóra
Reykjalundar, Vísindasiðanefnd og rannsóknin
var tilkynnt til Persónuverndar. Fyrirhuguð
rannsókn var einnig kynnt fyrir læknum og
hjúkrunarfólki á Reykjalundi og leyfi fengið til
að hafa svarkassa á deildunum. Litið var svo á
að með því að svara listanum gæfu skjólstæðin­
gar samþykki sitt fyrir þátttöku.
Tölfræðiforritið Statistical Package for the
Social Sciences (SPSS) var notað við úrvinnslu