Skólavarðan - 15.01.2001, Blaðsíða 9

Skól i og samfélag
11
Gildandi grunnskólalög og reglugerðir
kveða ótvírætt á um að nemendur með ann-
að móðurmál en íslensku eigi rétt á sérstök-
um stuðningi í íslensku. Í reglugerð með
lögunum stendur að nemendur eigi rétt á
tveimur tímum í sérstakri íslenskukennslu á
viku. Þar er einnig viðurkennd sú staðreynd
að uppruni nemenda, menning og móður-
mál skipta miklu máli um hversu fljótir þeir
eru að tileinka sér íslensku að því marki að
þeir geti nýtt sér hana sem verkfæri til
hugsunar, samskipta og upplýsingaöflunar.
Hins vegar er hvergi kveðið á um hversu
lengi nemendur eigi rétt á stuðningi né
hvernig sé heppilegt að stuðningurinn eigi
að fara fram.
Undirritaðri er kunnugt um að einstök
sveitarfélög hafa ákveðin viðmið, svo sem
að nemendur fái stuðning í tiltekinn tíma
eftir komuna til landsins, oft á bilinu 2-4 ár.
Ég vara eindregið ósveigjanleika í þessum
efnum því að rannsóknir sýna að það tekur
að meðaltali 5-7 ár (jafnvel allt að 10 ár ef
nemandi kemum fá mjög ólíkum menning-
arheimi) að ná nægilegri færni í læsi á öðru
tungumáli til að geta óhindrað stundað
nám á málinu. Hafa verður í huga að ungir
nemendur ná oft undrafljótt tökum á fram-
burði og formbyggingu tungumáls og virð-
ast því kunna málið en þegar að er gáð er
læsi þeirra á málinu lítið sem ekkert, þ.e.
þeir skilja ekki námsbækurnar sem ætlast er
til að þeir lesi. Allt of stór hópur missir því
af inntaki náms í grunnskóla og er illa í
stakk búinn að takast á við nám í fram-
haldsskóla.
Ekki hafa allir nemendur með annað
móðurmál en íslensku fengið þann stuðn-
ing sem þeir eiga rétt á að undanförnu en
það er mjög misjafnt eftir sveitarfélög-
um/skólum hvernig staðið er að stuðningi
við þennan hóp nemenda.
Flest sveitarfélög á landinu fá framlag úr
jöfnunarsjóði sveitarfélaga til kennslu í ís-
lensku sem öðru tungumáli. Hann greiðir
að jafnaði tvo tíma á viku með hverjum
nemanda. Sum sveitarfélög gera betur og
bæta við tímum sem er að sjálfsögðu gott,
en brýnt er að kanna hvernig fénu er varið
og hvort hægt sé að nota það betur. Einstök
sveitarfélög sem ekki fá stuðning úr jöfnun-
arsjóði hafa sjálf metið þörf nemenda sinna
fyrir stuðning og standa sig misvel gagnvart
lögum.
Móttökudeildir
Þar sem nemendur á byrjunarstigi í ís-
lensku eru margir hefur verið unnt að
skipuleggja svokallaðar móttökudeildir.
Hver skóli hefur að sjálfsögðu sinn háttinn
á skipulagningu móttökudeilda en mark-
miðið hjá þeim öllum er að kenna börnun-
um íslensku og reyna að sjá til þess að nem-
endur missi sem minnst úr inntaki náms á
meðan þeir eru að tileinka sér nægilega
færni í íslensku til að geta stundað nám í al-
mennum bekkjum. Móttökubekkir hafa al-
mennt gefið góða raun, sérstaklega þeir
sem hafa á að skipa túlki eða móðurmáls-
kennara sem getur útskýrt námsefnið að
hluta til á móðurmáli nemanda.
Þar sem nemendur með annað móðurmál
en íslensku eru of fáir til að unnt sé að koma
á móttökudeild fá þeir annaðhvort aðstoð
inni í bekk eða eru teknir út úr tímum
í námsgreinum, sem talið er að geti ekki
nýst þeim til náms vegna íslenskunnar.
Viðamiklar bandarískar rannsóknir sýna að
seinni aðferðin gagnast mörgum nemend-
um lítið og því fer fram í Bandáríkjunum og
á Norðurlöndum allmikil tilraunakennsla
með óhefðbundnum kennsluaðferðum sem
gefa að því er virðist mun betri raun.
Það er margt að gerast í íslenskum skól-
um þessi misserin og mikið rætt um mis-
munandi kennsluaðferðir og mismundandi
greind einstaklinga. Þessi umræða er já-
kvæð fyrir þarfir tvítyngdra nemenda og
margar nýjungar og óhefðbundnar aðferðir
henta þeim mun betur en hefðbundin
kennsla íslenskum skólum hefur gert. Sem
dæmi má nefna að innfyllingarverkefni í ís-
lenskri málfræði getur ef til vill verið til
gagns fyrir barn sem hefur alist upp í ís-
lensku málumhverfi frá fæðingu og hefur
sterka tilfinningu fyrir móðurmálinu. Börn
sem hafa ekki öðlast slíka skynjun í máltöku
sinni hafa hins vegar ekkert upp úr slíkri
vinnu annað en leiðindin og tilgangsleysið.
Niðurstaða mín eftir þessar hugleiðingar
er að margt má bæta og laga í þjónustu
grunnskólanna við nemendur með annað
móðurmál en íslensku í grunnskólunum okk-
ar, sumt án mikils kostnaðar, annað kostnað-
arsamara. Eitt er alveg ljóst, að það er orðið
afskaplega brýnt að taka kennslu tvítyngdra
nemenda alvarlega. Til að svo geti orðið
verður að endurmennta kennara og fá nýbúa-
fræðslu inn í grunnnám þeirra menntastofn-
ana sem sinna menntun kennara.
Ingibjörg Hafstað
Höfundur er kennari, hefur starfað árum
saman að málefnum nýbúa og rekur nú
fyrirtækið Fjölmenning ehf
Lengri gerð greinar er á heimasíðu KÍ..
Margt má bæta og laga
„Allt of stór hópur missir af inntaki náms
í grunnskóla og er illa í stakk búinn að
takast á við nám í framhaldsskóla,“
segir Ingibjörg Hafstað.
Nýbúi og nýbúafræðsla eru hugtök
sem hafa öðlast sess í íslenskri tungu
á undanförnum áratugi. Í upphafi var
nýbúi notað í merkingunni: hver sá
sem er búsettur á Íslandi og á sér
annað móðurmál en íslensku og lifir í
tveimur tungumála- og menningar-
heimum. Tungumál fylgir, sem kunn-
ugt er, sínum eigin þróunarlögmálum
og nú er orðið nýbúi notað á marg-
víslegan hátt og oft í miklu þrengri
merkingu en þeirri sem getið er hér
að ofan.