Skólavarðan - 15.01.2001, Blaðsíða 10

Rannsóknir
12
Óþægindaeinkenni sem koma fram þegar
röddinni er misbeitt geta verið þurrkur í
hálsi, erting, sviði, hæsi án kvefs, kökktil-
finning, verkir í hálsi, raddþreyta og radd-
brestur. Vegna vanþekkingar kennara á
þeirri líkamsstarfsemi sem fer fram við
myndun raddar telja margir þeirra að þessi
einkenni stafi af kvefi, ofnæmi eða astma.
Vissulega geta kennarar sem aðrir verið
haldnir þessum kvillum en það hefur marg-
sinnis verið sýnt fram á að misbeiting á
þeim vöðvum sem mynda tal leiða til þess-
ara óþæginda. Þar sem þessi starfsemi fer
fram án beinnar vitundar fólks gætir það
ekki að sér og misbeitir því hæglega vöðva-
kerfinu sem myndar tal.
Atvinnutæki stéttarinnar
Röddin er atvinnutæki þessarar ágætu
stéttar eins og reyndar margra annarra.
Hins vegar búa kennarar við þær aðstæður,
ólíkt flestum öðrum, að þurfa að nota rödd-
ina bæði sem fræðslu- og agatól, oft í að-
stæðum sem beinlínis valda raddskaða, svo
sem lélegum hljómburði, hávaða og í stór-
um stofum. Það sem blekkir fólk er að
röddin hljómar í eigin höfði og því getur
enginn dæmt um það hvort eða hvernig
hún berst né hvernig hún fer í aðra. Þegar
svo ofan á þetta bætist að lítið sem ekkert er
kennt um raddmyndun í heilsufræði skóla-
kerfisins er ekkert skrítið þótt fólk kunni al-
mennt ekki að beita röddinni rétt né átti sig
á því að þreyta og eymsli sækja á radd-
myndunarvöðva eins og aðra vöðva. Það
eru líka takmörk fyrir því hvað röddin getur
borist langt. Segjum sem svo að nemandi
sitji í 6 - 8 metra fjarlægð frá kennara sem
ekki er óalgengt. Er með réttu hægt að ætl-
ast til þess að hann heyri til kennara síns í
gegnum hávaða, að ekki sé talað um ef
kennarinn snýr sér upp að töflu meðan
hann er að tala? Hvað þá ef kennarinn er
kominn með skemmda rödd sem þýðir að
fallið geta niður framburðarhljóð og orð?
Að sjálfsögðu ekki. Það getur því verið eins
víst að nemandi hreinlega heyri og/eða
skilji ekki það sem kennarinn er að segja.
Nemandinn í kennslustofunni.
Í mörgum erlendum rannsóknum kemur
fram að hljómburður í kennslustofum er al-
mennt töluvert frá því sem telst ásættan-
legt. Er þá átt við að hljómburður þarf að
vera það góður að talað mál skili sér til á-
heyrenda. Auk þessa hefur verið bent á að
hávaði í kennslustofum geti verið svo mikill
að bæði spennist rödd kennarans upp og
hávaðinn komi í veg fyrir að börnin heyri.
Lítum á nokkrar athyglisverðar niður-
stöður.
• Hæfileikinn til að skilja mál er ekki orðinn
fullþroskaður fyrr en við fimmtán ára aldur
svo að börn geta ekki orðið eins góðir hlust-
endur og fullorðnir (Leventhall, 1998).
• Eftir því sem tal þarf að fara í gegnum
meiri hávaða því verr skilst það. Í rannsókn
þar sem þurfti að greina einstök orð í gegn-
um hávaða kom í ljós að ef dregið var úr
hljóðstyrk orðanna svo að þau heyrðust 15
dB lægra en hávaðinn skildu fullorðnir inn-
an við helming þess sem sagt var (Summers
et al 1988).
• Acoustical Society of America bendir á að
til að börn geti heyrt tal í gegnum hávaða á
sama hátt og fullorðnir verði talið að vera á
töluvert meiri styrk, eða sem nemur 2 - 3
dB. Einnig er bent á að ef barn er með
miðeyrnabólgu gæti tal sem það heyrir
þurft að vera 10 - 30dB hærra en það sem
eðlilega heyrandi börn þurfa (Leventhall,
1998 ).
• Þegar könnuð var hlustunargeta barna
kom í ljós að við nokkuð góð skilyrði gátu
eðlilega heyrandi börn einungis skilið 71%
af orðum kennarans. Börn við verstu skil-
yrði náðu aðeins að skilja 30%. (Leventhall,
1998).
• Gera má ráð fyrir því að 8 - 10% nem-
enda yngri en 13 ára geti átt við námsörð-
ugleika að stríða. Þessir nemendur þurfa
enn betri skilyrði til að heyra heldur en
aðrir (Leventhall, 1998).
• Það hefur verið sýnt fram á að 25 - 30%
yngstu barna í skólakerfinu geti verið með
tímabundna heyrnadeyfu af völdum eyrna-
bólgu (Leventhall, 1998). Í Morgunblaðinu
16. des 2000 var grein sem fjallaði um
heyrnarskaða. Þar var bent á að prófessor
Ray Hull við Wichitaríkisháskólann í
Bandaríkjunum héldi því fram að allt að
75% af framhaldsskólanemum hefðu for-
stigseinkenni viðvarandi heyrnardeyfu.
Hvað er hægt að gera?
Það er ljóst að stórar skólastofur og fjöl-
mennir bekkir verða til frambúðar. Hins
vegar má bæta ástandið með ýmsum hætti.
Þar má benda á:
• Við hönnun skólahúsnæðis verði lagt
meira kapp á að fá sem bestan hljómburð.
Því hefur ekki verið sinnt nægilega vel til
þessa.
• Kennarar fái fræðslu um heilsufræði
raddar og hvernig þeir geti beitt röddinni
án þess að þreytast. Það er athyglisvert að
þrátt fyrir að röddin sé atvinnutæki hálfrar
þjóðarinnar eða meira er lítil sem engin
fræðsla um hana í kennsluefni skólakerfis-
ins.
• Raddveilur sem stafa af misbeitingu radd-
ar er nær undantekningalaust hægt að laga.
Kennurum sé gert kleift að fá hjálp frá tal-
meinafræðingum - sér að kostnaðarlausu.
• Með þráðlausu hljóðkerfi í skólastofum.
Þráðlaust hljóðkerfi í skólastofum
Nýleg rannsókn sem undirrituð gerði í
skólum á Akureyri bendir eindregið til þess
að magnarakerfi geti komið bæði kennur-
Notkun hljóðkerfis bætir raddheilsu
Kennarar! Heyra nemendur til ykkar?
Raddheilsa
Notkun hljóðkerfis
Auðveldar agastarf
„Það er deginum ljósara að búa þarf miklu
betur að rödd kennara í skólastofu svo hún
haldist óskemmd. Fjarlægð milli kennara og
nemenda, hávaði, slæmur hljómburður, þurrt
og innistaðið loft stuðlar allt að misbeitingu
raddar,“ segir Valdís Jónsdóttir.
Niðurstöður úr fjölda rannsókna hafa
gefið til kynna að raddheilsa kennara
er býsna bágborin. Þannig er talið að
50 - 90% af kennurum þjáist af ein-
kennum sem rekja má til misbeiting-
ar og ofreynslu á rödd.