Skólavarðan - 01.08.2003, Blaðsíða 5

5
GESTASKRIF
Tilgangur menntakerfisins er
margþættur, en mikilvægast er
vitaskuld að búa fólk undir lífið, að
koma því til þroska og að leggja rækt
við þá hæfileika, sem því hlotnast í
vöggugjöf. Fólk er misjafnlega gert
og það gengur auk þess misjafnlega
að draga fram styrk hvers og eins,
sem verður ekki einfaldara þegar
haft er í huga að skólakerfið leggur
óhjákvæmilega áherslu á það sem
mest gagnast fyrir meðaltalið. Inn
í þetta fléttast svo fjöldi þátta á
borð við sjálfstraust, sjálfsvirðingu,
líkamlega getu, athyglisgáfu, skapferli
og aðra persónubundna þræði sem
gera einstaklinginn að því sem hann
er. Við þekkjum svo mætavel hvernig
fólki hættir til þess að afmarka
áhugasviðin, þannig að krakkar, sem
gengur vel í stærðfræði, eiga til að
vanrækja íslenskuna eða þeim gengur
vel í mannkynssögu á meðan líffræðin
virðist þeim lokuð bók.
Auðvitað gengur börnum misvel í
skóla, en það er ástæða til þess að ætla
að það megi virkja betur námsgetu
hvers og eins yfir sviðið. Ekki síður er
þörf á því að reyna að finna hvað liggur
best fyrir fólki, rækta það og nota
svo þá reynslu til þess að efla menn á
öðrum sviðum þar sem síður gengur.
Þetta eru engin ný sannindi, en samt
hefur það vafist fyrir mönnum hvernig
þetta verður best gert svo það nýtist
sem flestum.
Undirritaður hefur ekki bakgrunn
í uppeldisfræðum, en ég hef á hinn
bóginn verulega reynslu af barnastarfi
á sviði skákarinnar. Það starf hefur
gefið mér ómælda gleði og ég treysti
því að börnin skemmti sér ekki síður við
þessa hollu iðju, en ég er sannfærður
um að skák geti komið að verulegum
notum í menntakerfinu til þess að koma
hverjum og einum til nokkurs þroska.
Skák er skemmtileg, en hún er líka
holl tómstundaiðja, sem þroskar bæði
hugann og skapgerðina. Við taflið læra
menn fljótt að beita rökhugsun, að
hugsa fram í tímann, að sérhver athöfn
felur í sér afleiðingar, gildi einbeitingar
og að heilinn er sá „vöðvi“ sem mestu
skiptir. Svo má ekki heldur gleyma því
að í við taflborðið þurfa menn að læra
að taka tapi rétt eins og kunna að
vinna og það er lærdómur, sem dugar
vel í lífinu sjálfu. Út af fyrir sig hjálpar
skákin því einstaklingnum að þroska
sjálfan sig, en ég er sannfærður um að
skákin komi einnig að miklum notum
í hefðbundnu skólastarfi, bæði fyrir
nemendur og menntakerfið.
Erlendis hefur verið gerður fjöldi
rannsókna á gildi skákarinnar í þessu
samhengi og þær hafa leitt ótvírætt í ljós
(með eindreginni fylgni) að skák hefur
afar jákvæð áhrif á vitsmunaþroska,
rökhugsun og námsárangur.
Námsárangur í undirstöðugreinum
eins og reikningi og lestri tekur meiri
framförum meðal barna, sem læra að
tefla, og hið sama má segja um félags-
og tilfinningaþroska auk þess sem þau
tileinka sér góða námstækni langt
umfram jafnaldra sína, sem ekki læra
að tefla. Þessar rannsóknir hafa sýnt að
taflmennska bætir sérstaklega:
• Sjónminni
• Einbeitingu
• Minni
• Rýmishugsun
• Skilning á orsakasamhengi
• Skilyrta ákvarðanatöku og
greiningu á kostum
• Munnlega röksemdafærslu
Ég get alveg játað það að Skákfélagið
Hrókurinn hóf barnastarf sitt af fremur
eigingjörnum ástæðum, þetta var
skáktrúboð með því augnamiði að
ala upp nýjar skákkynslóðir, því eftir
skákvakninguna, sem sigldi í kjölfar
heimsmeistaramóts Fischers og Spasskys
árið 1972, dvínaði skákáhugi nokkuð
og nýir stórmeistarar hafa ekki skilað
sér jafnört og tíðkaðist á árum áður.
Til þess að blása í glæðurnar afréð
Hrókurinn því að leggja mikla áherslu
á barnastarfið og hefur félagið haldið
tugi barnaskákmóta, farið í kynnisferðir
í grunnskóla, starfrækt barnaskákskóla
samhliða alþjóðlegum mótum á vegum
félagsins, haldið fjöltefli skærustu
stjarna skákheimsins og þar fram eftir
götum.
Viðamesta átakið felst þó í því, að
í félagi við Eddu útgáfu hf. færðum
við á síðasta vetri 3. bekkingum bókina
“Skák og mát”. Þannig fengu fjögur
þúsund og fimm hundruð börn, fædd
1994, þessa bráðskemmtilegu bók sem
alls staðar slær í gegn, enda hönnuð
af snillingunum hjá Walt Disney en
innihaldið eftir sjálfan Karpov.
Á vetrinum sem nú er að hefjast
höldum við samvinnunni við Eddu
áfram og nú munum við aka um landið
á skákbílnum Ræsi, heimsækja hvern
einasta grunnskóla landsins og afhenda
börnunum bókina, setja þau inn í
skákina og hvetja til frekari dáða. Við
munum ekki láta þar við sitja því svona
nokkuð kallar á eftirfylgni og þar höfum
við notið samstarfs við sveitarfélögin.
Við getum ekki kvartað undan
árangrinum, því skákáhuginn hefur
aukist hröðum skrefum með tilheyrandi
félagsstarfi, þátttöku í mótum og svo
framvegis. En hitt kom þægilega á
óvart, að í kjölfar þessa átaks fórum
við að fá viðbrögð langt umfram þau,
sem okkur hafði upphaflega dottið í
hug. Foreldrar, afar og ömmur hafa
hringt og skrifað til Hróksins til þess
að koma á framfæri þökkum, börnin
hafi ekki einungis fundið sér hollt og
uppbyggilegt áhugamál, heldur hafi
heimilislífið batnað: börnin hafi í sér
meiri eirð, kynslóðabilið er brúað á einu
kvöldi þegar þau fá afa eða mömmu
til þess að tefla við sig og áhuginn á
því að verða betri skilar sér í aukinni
fróðleiksfýsn, bóklestri og þar fram
eftir götum. Hið mikilsverðasta er þó
sjálfsagt það að börnin uppgötva sjálf
sig, að þau hafi eitthvað til brunns að
bera, sem þau höfðu ekki hugmynd um
að væri þar, og þau verða að þroska
með sér í stað þess að vera einungis
viðtakendur fjöldamenningar og í besta
falli þátttakendur í CounterStrike!
Viðbrögðin eru þó fráleitt aðeins
frá heimilunum, því viðbrögð
skólastjórnenda og kennara hafa
verið framúrskarandi. Hrókurinn hefur
heimsótt fjölda skóla og árangurinn
hefur verið undraverður. Skákáhuginn
einn og sér hefur haft jákvæð áhrif á
andrúmsloftið í skólunum: bekkjamót
hafa eflt liðsanda, íþrótt þar sem
aldur, hæð og aflsmunir skipta engu
er einstaklega vel til þess fallin að
kenna börnum að líta undir yfirborðið
og hafna fordómum, börn sem af
einhverjum ástæðum hafa verið „til
baka“ ná allt í einu að blómstra og
ég veit beinlínis dæmi þess að skákin
hafi orðið börnum til bjargar á þann
hátt. Ekki einungis á þann veg að þau
öðlist virðingu jafningja sinna heldur
ekki síður að þau öðlist sjálfstraust, sem
getur riðið baggamuninn hjá lítilli sál.
Í þessu sambandi kemur mér í
hug telpa sem hafði átt við verulega
námserfiðleika að stríða frá því hún
byrjaði í grunnskóla. Þrátt fyrir góðan
vilja fjölskyldu og skólafólks gekk illa
að greina vandann eða finna lausnir.
Telpan virtist dæmd til þess að verða
utanveltu. En þá gerðist undrið. Í
fyrravetur komst hún í kynni við skák,
og fljótlega kom í ljós að þarna var
mikil efnisstúlka á ferð. Hún hefur síðan
tekið stöðugum framförum í skákinni
og má mikils af henni vænta á þeim
vettvangi. Hitt er þó ennþá gleðilegra,
að samhliða þessum góða árangri í skák
stórbatnaði frammistaða telpunnar í
Skákin og skólakerfið