Skólavarðan - 01.08.2003, Blaðsíða 30

SMIÐSHÖGGIÐ
þjóðarinnar. Gæfan er m.a. fólgin í því
að sjá þetta unga fólk taka út þroska
eins og sagt er. Hvert ár er risaskref
í þeim efnum og það ungmenni sem
ég kveð að vori hefur stikað heila
þingmannaleið þegar við heilsumst
að hausti. Og oftar en ekki er það
hinn líkamlegi þroski sem er nokkrum
skrefum á undan þeim andlega þó
yfirleitt nái andinn líkamanum að
lokum, - en ekki alltaf! Oftast gerist
það við tvítugsaldurinn en þangað til
er ungmennið (og kennarinn) að vinna
úr því misræmi andlegs og líkamlegs
þroska sem hefur skapast. Það tekur
tíma og tilgangslaust að flýta sér því
móttökustöðvar einstaklingsins þurfa
að vera tilbúnar. Þessu má líkja við
það að hella vökva í gegnum trekt
ofan í flösku, við hellum ekki hraðar
en trektin og flöskuhálsinn taka við
í einu. Að vísu gætu sum ungmennin
tileinkað sér ýmsar staðreyndir hins
formlega náms á skömmum tíma (og
núverandi skipulag gerir ráð fyrir
því) en eru þau öll þess umkomin
að nýta sér þær á sjálfstæðan hátt?
Hafa nemendurnir hlotið þann alhliða
þroska sem kveðið er á um í lögum
um framhaldsskóla „svo að þeir verði
sem best búnir undir að taka virkan
þátt í lýðræðisþjóðfélagi“ fyrr? Er
framhaldsskólinn þess umkominn
að „þjálfa nemendur í öguðum
og sjálfstæðum vinnubrögðum og
gagnrýninni hugsun“ á skemmri
tíma en nú er gert? Ég tel að hér
sé ekki réttur aðili spurður því
skólinn getur í sjálfu sér boðið upp
á kennslu í ýmsum greinum og
með ýmsum hætti en nemendurnir
verða að vera í stakk búnir að nema
það sem fram er borið og sjálfstæð
vinnubrögð og gagnrýnin hugsun
eru að mínu mati með mikilvægari
þáttum sem einstaklingurinn hefur í
farteskinu út í lífið. Ef eitthvað er þá
hefur skólakerfinu mistekist í þeim
efnum, eins og íslenskt samfélag
er til vitnis um, og tekst þá varla
betur á skemmri tíma. Hér togast á
andstæð sjónarmið: Efnisleg viðmið
því hagvöxturinn krefst þess að koma
liðinu út á vinnumarkaðinn árinu
fyrr (og stundum getur gagnrýnin
hugsun verið þar til trafala), og andleg
verðmæti, þ.e. að einstaklingurinn
hafi þroska til að taka ákvarðanir er
varða líf hans um alla framtíð.
Nauðvörn íslenskunnar
Það er manninum nauðsynlegt að sjá
tilganginn með sínu streði hér í þessum
táradal. Öðru hvoru vaknar sú spurning
hjá mér og mínum nemendum hver sé
tilgangurinn með því sem við erum að
gera. Slíkar spurningar eru hollar, - og
jafnvel lífsnauðsynlegar. Í mínu tilviki
og minna nemenda leiða þær gjarnan
til þessarar grundvallarspurningar:
Hvað greinir okkur Íslendinga frá
öðrum? Sannast sagna er það aðeins
tungumálið en á því byggir ýmislegt
annað. Við hugsum og tjáum okkur á
því máli en hugsun og tjáning mótar
að sjálfsögðu lífsmynstur okkar. Á
herðum þessa tungumáls hvílir líka
menning okkar og saga. Undanfarnar
tvær aldir hafa landsmenn flestir
líklega fremur viljað halda í þetta
tungumál þó einhverjir hafi viljað
taka upp annað samhliða því af
hagkvæmnisástæðum. Eitt sinn var
það danska en nú er það líkast til enska
og e.t.v. verður það spænska innan
skamms. Það er t.a.m. dýrt að þýða
allt sem að utan kemur og fyrirhöfn
í því fólgin að vera samræðuhæfur á
erlendri grund. Samt sem áður höldum
við í þetta útkjálkamál og að öllum
líkindum má sjá vilja stjórnvalda til
þess í verki þegar þau ákveða að meðal
samræmdra prófa á öllum skólastigum
skuli íslenskan vera. Nú ætti auðvitað
að vera óþarft að tíunda í hvers konar
nauðvörn þetta blessaða mál okkar er
þessi misserin, - bæði talmál og ritmál, -
það vita sjálfsagt kennarar manna best.
Heima fyrir situr fjölskyldan þegjandi
yfir bandarískum kvikmyndum og sín
á milli rita erfingjar menningararfsins
með bloggi og SMS-skeytum. Kannski
er skólinn eini staðurinn þar sem
þokkalega heildstæð íslenska er töluð
og skrifuð. Þess vegna legg ég til að
móðurmálskennarar fái töluverðan
kennsluafslátt til þess að geta sinnt
starfi sínu kinnroðalaust. Ég er tilbúinn
til þess að færa nánari rök fyrir því sjái
einhver ástæðu til þess.
Knútur Hafsteinsson,
Höfundur er framhaldsskólakennari
og formaður Samtaka móður-
málskennara.
30