Tímarit Máls og menningar - 05.12.2002, Side 16

blóðrefilinn, stóð upp gekk á gólfit ok rétti yfir
eldinn til Egils. Egill stóð upp ok brá sverðinu
ok gekk á gólfit; hann stakk sverðinu í bug
hringinum ok dró at sér, gekk aptr til rúms síns;
konungr settisk í hásæti. En er Egill settisk
niðr, dró hann hringinn á hQnd sér, ok fóru
brýnn hans í lag; lagði hann þá niðr sverðit ok
hjálminn ok tók við dýrshorni, er honum var
borit, ok drakk af.6
Danska dagblaðið Politiken greinir frá því 2. febr-
úar 1969 að íslenski rithöfundurinn og Nóbels-
verðlaunahafinn Halldór Laxness hljóti Sonning-
verðlaunin við hátíðlega athöfn þann 19. apríl
sama ár. Verðlaunin höfðu verið veitt ellefu
sinnum fyrir þýðingarmikið framlag í þágu evr-
ópskrar menningar og meðal þeirra sem höfðu
hlotið þau voru Winston Churchill, Bertrand
Russel, Arthur Koestler og Laurence Olivier. Þó
af fréttinni og hlutlausri aðalfyrirsögninni „Sonn-
ing-prisen til Halldor Laxness“ sé ekki annað að
ráða en Halldór Laxness sé vel að verðlaunun-
um kominn læðist sá grunur að manni að eitt-
hvað búi að baki undirfyrirsögninni. Þar segir
„150.000 kr. til den socialt engagerede forfatt-
er,“7 þannig að drjúg verðlaunafjárhæð er tengd
þjóðmálaafskiptum Halldórs. Í greininni er lögð
höfuðáhersla á félagsgagnrýni í höfundarverki
hans og lýsingar hans á lifnaðarháttum fátæk-
linga víða um heim. Í niðurlaginu segir:
Det er [. . . ] humant-sociologiske studier, der
behersker Halldor Laxness’ bøger fra
1960’erne, og som på sin vis virker stærkere
end hans store romanværker fra 30’erne,
Verdens lys I–IV (1937–41) og Islands klokke
I–III (1943–46), fordi man i disse bøger
møder en digter, der ikke alene med
beundringsværdig kunstnerisk styrke kan
skildre fortiden, men også er en socialt
engageret skribent, der ikke lægger nogen
dæmper på sine skarpe meninger om ufor-
skyldt fattigdom og økonomisk udbytning,
hvor i verden han møder den.8
Í fyrstu tveimur prentunum blaðsins er grein
um höfundinn auk myndar. Í síðustu prentun-
inni hefur myndinni verið skipt út fyrir stutt
símaviðtal. Fyrirsögn viðtalsins er „Kender ikke
Sonning“ og fyrsta spurning blaðamannsins er
„[. . . ] om [Laxness’] fornemmelse ved tildel-
ingen af den store Sonning-pris [. . . ]“.9 Skáldið
segist ekki vita hver Sonning hafi verið né
hvernig auður hans sé tilkominn. Svar hans er
feitletrað og greinir sig þannig frá öðrum spurn-
ingum í viðtalinu.10 Í Aarhus Stiftstidende sama
dag er einnig greint frá því að Halldór Laxness
hljóti Sonningverðlaunin. Í eins konar eftirmála
við greinina segir:
Sonning-prisen er ind-
stiftet af fru Leonie Sonn-
ing til minde om hendes
afdøde mand, forfatteren
og journalisten C. J. Sonn-
ing. Pengene stammer
overvejende fra store
beboelsesejendomme –
et forhold, der har givet
anledning til kritik.11
Þó að hér sé ekki farið út í
smáatriði kemur fram að
uppruni verðlaunafjárins sé
talinn gagnrýni verður. Hins
vegar virðist sem blaðamað-
ur Politiken treysti því að
danskir lesendur þekki sögu
Sonningfjölskyldunnar nægi-
lega vel til að þeir geti í eyð-
urnar.
Í leiðara blaðsins In-
formation 19.–20. apríl koma
þessar upplýsingar fram um
Sonning:
Redaktør C. J. Sonning
bestemte i 1936, at fire af hans syv ej-
endomme skulle overgå til en særlig fond.
Den fond har nu værdier for adskillige milli-
oner kroner. [. . . ]
Måske blev Sonning-fonden skabt for at
sikre Sonningnavnet evig hæder.[. . . ] Det er
ikke kultur, C. J. Sonning huskes for, men
boligspekulation. [. . . ]
Der er meget, der tyder på at Sonning-
prisens midler stammer fra udnyttelse af
den bolignød, der også den gang var en rea-
litet [. . . ].12
Ef lesandi Politiken-greinarinnar 2. febrúar býr
yfir þessari þekkingu og lítur auð Sonnings
sömu augum og leiðarahöfundur Information
er greinilegt að blaðamaður Politiken ætlar sér
að setja Halldór Laxness í siðferðilega klemmu
á milli eigin málflutnings á fyrri tíð annars veg-
ar og verðlaunanna hins vegar. Undirfyrirsögn
greinar hans ýtir undir þá spurningu hvort höf-
undur sem berst fyrir félagslegu réttlæti geti
tekið við illa fengnu fé. Niðurlag greinarinnar
má skilja svo: Halldór Laxness gagnrýnir félags-
legt óréttlæti hvar sem er í heiminum, Sonn-
ingauðurinn er illa fenginn og Danmörk er í
heiminum; ergo Halldór mun gagnrýna eða
honum ber að gagnrýna.
Blaðamaðurinn sem spennir þessa siðferði-
legu klemmu lætur nafns síns ekki getið heldur
birtist grein hans undir dulnefninu Tempest.
Upplýsingaþjónusta Politiken segir að bakvið
nafnið leynist Ole Storm sem starfaði hjá blað-
inu frá árinu 1958. Árið 1964 skrifaði hann rit-
dóm í Politiken um Skáldatíma, á dönsku En
digters opgør. Þar segir m.a.:
Halldor Laxness er en praktisk mand, der har
taget sit parti. Han er aldeles nøgtern og
erkender at han tog fejl af Sovjetstyret –
også det gør han uden falsk sentimentalitet
og hyklet bodfærdighed. Han tog fejl, slet og
ret, og han kan måske tage fejl igen; han
anser ikke digtere for at være forsikret mod
fejltagelser, og han mener ikke, at de i deres
personlige fremtræden skal symbolisere
den ene eller den anden form forlivs-
anskuelse.[. . . ]
Laxness er, som bemærket, en praktisk
mand. Han sørger for at få sin nattesøvn.
Han anser også ærlighed for at være det
mest praktiske og stikker i dette erindrings-
bind ikke noget under stolen.13
Ole Storm er tiltölulega jákvæður í garð bókar-
innar en þó skín í gegn kaldhæðni sem er vand-
lega undirbyggð í dómnum. Hana má meðal
annars sjá á því hvernig Storm klifar á því að
Laxness sé „en praktisk mand“ eða á íslensku
‚hagsýnn’. Án þess að segja það berum orðum
Halldór Laxness tekur við Sonningverðlaununum.
16 Laxness Haukur Ingv 6.12.2002 14:15 Page 16