Tímarit Máls og menningar - 05.12.2002, Side 18

Vesteuropas sprog, store og små, udgivet i
kæmpeoplag i hvert land, trykt som føljeton
i de største aviser, offentliggjort i hundreder
og tusinder af blade og tidsskrifter, med
lange illustrerede anmeldelser på de
fornemste litteratursider, hvor jeg ville blive
lovprist for sandhedskærlighed og stilkunst
og udpeget som særlig kvalificeret til at
modtage Nobelprisen. Jeg ville få nok at
gøre med at modtage checks i fremmed
valuta fra Tyskland, England, Frankrig,
Amerika og Skandinavien –
– Alt, hvad jeg behøver at
gøre, er at sætte en tilstrækk-
elig drastisk beskrivelse sam-
men af sulten, tøjmanglen,
bolignøden, snavset og den
manglende retssikkerhed i
Russland –20
Þessa lýsingu telur Scherfig vera
að finna í Skáldatíma, þar hafi
Laxness sett allt á blað sem
vestrænum stjórnarherrum sé
þóknanlegt. Hugleiðingum Scherfigs lýkur á
þessum orðum:
Ærligt har han fortjent sine priser. Også
Sonning-prisen. Skriver han måske ikke, at
hele Moskva og Leningrad er hundrede
procent slumkvarter! Kan fru Sonning ikke
være tilfreds!
Man forstår mesterens utålmodighed over
for de danske studenter, pøbelen, snøbler-
ne, de frisindede drenge.21
Scherfig sem var um árabil einlægur aðdáandi
Laxness segir hér tæpitungulaust að hann sé
kominn á mála hjá auðvaldinu. Raunar má lesa
milli línanna þá skoðun hans að stjórnmála-
sannfæring Laxness sé lítið annað en henti-
stefna – stjórnist ef til vill fyrst og fremst af
hagsýni.
Í stúdentablaðinu Q sem gefið er út af Stúd-
entaráði Hafnarháskóla er pistill eftir Torben Bo
Hansen Stud. psyk. Þar er stór hluti af bréfi
stúdentaráðsins tekinn upp til að sýna fram á
hversu óréttmæt viðbrögð Halldórs í viðtalinu
við Berlingske Aftenavis hafi verið. Siðferðileg-
ar kröfur stúdenta til Halldórs Laxness grund-
vallar hann á sömu tilvitnunum í Skáldatíma og
Gerska ævintýrið og Scherfig notaði í grein
sinni. Ef klausa úr grein Scherfigs er borin sam-
an við niðurlag pistils stúdentsins sést að orða-
lagið er fjarska líkt.
En menneskealder senere, da Halldor Lax-
ness havde fået Nobelprisen, fulgte han sin
egen ironiske brugsanvisning til borgerlig
bevågenhed og satte virkelig i erindrings-
bogen „En digters opgør“ en tilskrækkelig
drastisk beskrivelse sammen af sulten,
tøjmangelen, bolignøden, snavset og den
manglende retssikkerhed i Russland.22
En menneskealder senere fulgte han sin
egen ironiske opskrift på borgerlig bevågen-
hed og satte virkelig i erindringsbogen „En
digters opgør“ en tilstrækkelig drastisk
beskrivelse sammen af sulten tøjmangelen,
bolignøden, snavset og den manglende rets-
sikkerhed i Russland. Og dermed har han
ifølge sin egen opskrift, gjort sig fuldt fortj-
ent til at modtage også Sonning-prisen. Og
derfor reagerede han på Studenterrådets
meget venlige brev med at kalde studenter-
ne terrorister og pengeafpressere.23
Trúlega hefði Halldóri Laxness verið nær að
kalla danska stúdenta ritþjófa en hryðjuverka-
menn. Torben Bo Hansen hefur ekki fyrir því að
geta heimildamanns síns, Hans Scherfigs.
Hefði hann látið sér nægja að nota Hans
Scherfig sem heimildamann hefði það senni-
lega orkað sakleysislegra en að stela rök-
semdafærslu hans.
Ástæður þess að stúdentar ganga svo hart
að Halldóri Laxness má að því er best verður
séð rekja til dylgna blaðamanns Politikens og
síðar greinar Hans Scherfig. Spurning Halldórs
„– Hvad vil de mennesker mig? Hvem er de?“
fær aðra merkingu í því ljósi.24 Mun fleiri koma
að málinu en aðeins danskir stúdentar og
málatilbúnaður þeirra byggir á hugmyndum
sem eitt stærsta dagblað Danmerkur hefur
komið inn hjá þeim. Síðar grípur áhrifamikill rit-
höfundur og fyrrum bandamaður Halldórs í
pólitík orð hans á lofti og útleggur þau fyrir
stúdenta er taka túlkun hans sem nýju neti. Í
viðtali við Ekstrabladet 16. apríl 1969 er Halldór
Laxness spurður út í afstöðu sína til
„ungdomsoprøret“. Þó að svarið sé fyrst og
fremst kaldhæðið bendir það ef til vill líka til
þess að Halldór telji aðra ábyrga fyrir mótmæl-
unum gegn Sonningverðlaununum en stúd-
enta. Hann segir:
– Ungdomsoprøret! Hvad er det for et
ungdomsoprør? Jeg kender ikke til nogen
ungdom, der gør mere oprør i dag, end de
har gjort siden tidernes morgen. Taler De
om ungdomsoprør her, fordi nogle aktivister
søger at terrorisere en enkelt person? Det
ungdomsoprør giver jeg ikke meget for.25
Í frétt sem birtist í Information þann 12.–13.
apríl lýsir formaður stúdentaráðsins Johs. Ny-
mark því yfir að málið í heild sinni og mótmæli
stúdenta sem slík séu persónu Halldórs Lax-
ness óviðkomandi.26 Yfirlýsing formannsins
virðist þó út í bláinn ef tekið er mark á niðurlagi
bréfsins sem ráðið sendi skáldinu og vitnað var
til hér að framan. Pistlahöfundur stúdenta-
blaðsins Q er einnig persónulegur og stúdent-
ar réttlæta kröfur sínar með hliðsjón af höfund-
arverki Laxness.
Dagblaðið Information birtir líka tvö lesenda-
bréf þar sem brugðist er við ummælum Lax-
ness í viðtalinu við Berlingske Aftenavis. Bréfin
hefjast bæði á persónulegri kveðju, „Kære Lax-
ness“. Höfundar bréfanna gera grein fyrir þeim
vonbrigðum sem Halldór hafi valdið þeim með
viðbrögðum sínum. Annar bréfritarinn Jannick
Storm segir að verk Laxness hafi einmitt gefið
til kynna að þar væri höfundur sem hefði sam-
úð með málstað hinna kúguðu. Hann lýkur
bréfinu með því að ráðleggja Laxness að gefa
leigjendum Sonning verðlaunaféð. Slíkt væri
honum samboðið.
Í hinu bréfinu kveður yfirkennarinn O.
Fischer Thomsen Laxness formlega með orð-
unum „Adieu Laxness“ og segir að í framtíð-
inni muni hann leggja traust sitt á yngri kyn-
slóðir Íslendinga. Hann segir:
16 Laxness Haukur Ingv 6.12.2002 14:15 Page 18