Tímarit Máls og menningar - 05.12.2002, Page 24

Heimildir
1 Halldór Laxness: Guðsgjafaþula. Reykjavík:Helga-
fell 1972 s. 12.
2 Matthías Johannessen. 2002, 23. október. „Hall-
dór Laxness er allur. Klukkurnar hættar að tifa en
skáldið lifir í verkum sínum.“ mbl.is. Slóðin er
http://www2.mbl.is//mm/serefni/lax-
ness/skaldid.html
3 Politiken 2. febrúar 1969.
– Allar skáldsögur eru vondar, en í síðustu skáld-
sögu minni hef ég gert tilraun til að endurnýja
möguleika hennar – að öðru leyti verður bókin að
tala sínu máli.
4 Halldór Laxness: „Upphaf mannúðarstefnu“ Upp-
haf mannúðarstefnu. Reykjavík: Helgafell 1965 s.
10.
5 Sbr. orð Þráins Bertelssonar: „Bókin er langt frá
því að vera lausn á einhverju aðkallandi vanda-
máli.“ Úr ritdómi um Kristnihald undir Jökli í Vísi 7.
okt. 1968.
6 Egils saga Skalla-Grímssonar Íslenzk fornrit II.
Reykjavík: Hið íslenzka fornritafélag 1933 s. 144.
Leturbreyting H.I.
7 „150.000 kr. til höfundar sem lætur sig þjóðfélags-
mál varða.“
8 Politiken 2. febrúar 1969.
Það eru [. . . ] mannúðar- og samfélagslegar rann-
sóknir sem einkenna bækur Halldórs Laxness frá
sjöunda áratugnum, og sem á sinn hátt verka
sterkar á mann en stóru skáldverkin frá
fjórða áratugnum, Heimsljós I–IV (1937–41) og
Íslandsklukkan I–III (1943–1946), því að í þessum
bókum hittir maður fyrir skáld sem lýsir ekki að-
eins fortíðinni með aðdáunarverðu listfengi, held-
ur og höfund sem lætur sig þjóðfélagsmál varða,
og fer ekki dult með einarðar skoðanir sínar á
ómaklegri fátækt og arðráni, hvar svo sem hann
mætir slíku í heiminum.
9 „[. . . ] um áhrif hinna miklu Sonningverðlauna á
Laxness [. . . ]“
10 Politiken 2. febrúar 1969.
11 Aarhus stiftstidende 2. febrúar 1969.
Sonningverðlaunin eru stofnuð af frú Leonie
Sonning til minningar um eiginmann hennar heit-
inn, rithöfundinn og blaðamanninn C. J. Sonning.
Tekjur sjóðsins koma að stærstum hluta frá
stórum íbúðablokkum og það hefur leitt til gagn-
rýni.
12 Information 19.–20. apríl 1969.
Ritstjórinn C. J. Sonning ákvað árið 1936, að tekj-
ur vegna fjögurra af sjö íbúðarhúsum hans skyldu
renna í ákveðinn sjóð. Sá sjóður á nú fjármuni sem
nema nokkrum milljónum króna. [. . . ]
Ef til vill var Sonningsjóðurinn stofnaður til að
tryggja Sonningnafninu eilífan heiður [. . . ] Menn
minnast ekki C. J. Sonnings fyrir framlag hans til
menningar heldur fyrir húsnæðisbrask [. . . ]
Margt bendir til að peningar Sonningsjóðsins séu
tilkomnir af því að menn færðu sér í nyt hús-
næðiseklu, sem var einnig raunveruleg þá.
13 Politiken 3. nóvember 1964.
Halldór Laxness er hagsýnn maður, sem tekið
hefur afstöðu. Hann er fullkomlega óhlutdrægur
og viðurkennir að hann hafi látið blekkjast af
Sovétstjórninni – það gerir hann líka án falskrar til-
finningasemi og hræsnisfullrar iðrunar. Hann gerði
mistök, svo einfalt er það, og hann mun ef til vill
gera mistök aftur; hann lítur ekki svo á að skáld
séu tryggð gegn mistökum, og hann heldur því
ekki fram að framkoma skálda sem einstaklinga
eigi að tákngera ákveðna lífsafstöðu. [. . . ]
Laxness er eins og fyrr segir hagsýnn maður.
Honum er umhugað um að fá nætursvefn. Hann
álítur einnig að heiðarleiki borgi sig og stingur
engu undir stól í þessari endurminningabók.
14 Halldór Laxness Berlingske Aftenavis 5. mars
1969. Leturbreyting H.I.
– Hvað vill þetta fólk mér? Hverjir eru þetta?
15 Q apríl 1969 s. 13.
Háskólanum (prófessorunum) hefur sem sagt
fundist við hæfi að þeir tækju að sér að útdeila
himinháum gróða Sonningfjölskyldunnar sem
fékkst af misnotkun á einum af stærstu félagslegu
smánarblettunum á landi voru: Húsnæðisneyð-
inni. Þetta byggir líklega á þeim misskilningi að
Kaupmannahafnarháskóli kunni að fá sæmd af því
að útdeila svo miklum fjármunum – sem lykta ekki
frekar en aðrir peningar, og Nobel hafa Danir aldrei
átt. Þetta er aðeins eitt af mörgum dæmum um
afskiptaleysi háskólans af félagslegum aðstæðum
í landinu og gott dæmi um að hann viðurkennir hið
óheilbrigða kapítalíska siðferði.
16 Hugleiðingar [yðar] um fátæktarspjall gætu verið
kjörið umræðuefni, og við getum fullvissað yður
um að með þessa áheyrendur þurfið þér ekki að
fara dult með einarðar skoðanir yðar á ómaklegri
fátækt og arðráni.
17 Q apríl 1969 s. 13.
„[. . . ] í von um að samfélagsvitund þín sé enn á
lífi.“
18 „Listamaðurinn meðal uppreisnarmannanna.“
19 Berlingske aftenavis 5. mars 1969.
– Aðgerðirnar beinast ekki gegn yður, heldur
Sonningverðlaununum og frú Sonning.
– Hvað kemur frú Sonning mér við? Háskólinn
veitir mér verðlaun, og ég er mjög upp með mér
vegna þess heiðurs sem mér er sýndur. En ég
þekki Danina. Þeir vita ekki hvað heiður er. Fyrir
þeim eru þetta aðeins peningar, peningar, pening-
ar . . . þeir geta átt sína peninga sjálfir.
– Þýðir það að þér ætlið að hafna Sonningverð-
laununum?
– Ég hafði hugsað mér að gefa þessa peninga til
sérstaks málefnis í Danmörku. En eigi það að ger-
ast við hótanir um ógnir og fjárkúgun mun ég
hugsa mig tvisvar um.
Ég læt ekki þessa hryðjuverkamenn stjórna gerð-
um mínum.
20 Land og Folk 9.–10. mars 1969.
Í fyrsta sinn á æfinni hef ég á valdi mínu að semja
bók sem yrði útlögð á allar þjóðtúngur Vestur-
landa, stórar og smáar, gefin út í tröllauknum upp-
lögum í sérhverju landi, prentuð neðanmáls í
stærstu dagblöðunum, birt í útdráttum í hundruð-
um og þúsundum blaða og tímarita, ásamt laung-
um myndprýddum ritdómum á helstu bókmenta-
síðunum, þar sem ég yrði ausinn lofi fyrir sann-
leiksást og ritsnild og bent á mig sem sérstaklega
hæfan mann til að taka á móti Nóbelsverðlaunun-
um. Ég mundi verða önnum kafinn að taka á móti
tékkávísunum á erlendan gjaldeyri frá Þýskalandi,
Ítalíu, Einglandi, Frakklandi, Amriku og Norður-
löndum [. . . ]
Alt sem ég þarf að gera er að setja saman nógu
átakanlega lýsíngu af húngri, klæðleysi, húsnæðis-
leysi, sóðaskap og skorti réttaröryggis í Rúss-
landi . . .
Halldór Kiljan Laxness: Gerska ævintýrið Minnis-
blöð. Reykjavík: Bókaútgáfa Heimskrínglu 1938 s.
5–6.
21 Land og Folk 9.–10. mars 1969.
Í sannleika sagt hefur hann unnið fyrir verðlaunum
sínum. Líka Sonningverðlaununum. Skrifar hann
ekki að Moskva og Leningrad séu hundrað pró-
sent fátækrahverfi! Getur frú Sonning verið annað
en ánægð! Maður skilur óþolinmæði meistarans
gagnvart dönskum stúdentum, lýðnum, lubbun-
um, hinum frjálslyndu drengjum.
22 Land og Folk 9.–10. mars 1969.
Mannsaldri síðar, þegar Halldór Laxness hafði
fengið Nóbelsverðlaunin, fór hann eftir sínum eig-
in kaldhæðna leiðarvísi um borgaralega fylgispekt
og bjó raunverulega til í Skáldatíma nægilega átak-
anlega lýsingu á hungrinu, klæðaleysinu, húsnæð-
isleysinu, sóðaskapnum og skorti á réttaröryggi í
Rússlandi.
23 Q apríl 1969 s. 12.
Mannsaldri síðar fylgdi hann sínum eigin kald-
hæðna leiðarvísi um borgaralega fylgispekt og bjó
raunverulega til í Skáldatíma nægilega átakanlega
lýsingu á hungrinu, klæðaleysinu, húsnæðisleys-
inu, sóðaskapnum og skorti á réttaröryggi í Rúss-
landi. Með þessu hefur hann samkvæmt eigin
uppskrift gert sig að fullu gjaldgengan til að taka
líka við Sonningverðlaununum. Og af þessum sök-
um brást hann við afar vinsamlegu bréfi stúdenta-
ráðsins með því að kalla stúdenta hryðjuverka-
menn og fjárkúgara.
24 „- Hvað vill þetta fólk mér? Hverjir eru þetta?“
25 Ekstrabladet 16. apríl 1969.
Æskubyltingin! Hvers slags æskubylting er þetta?
Ég kannast ekki við neina æsku sem gerir meiri
uppreisn í dag en hún hefur gert frá upphafi vega.
Talið þér um æskubyltingu af því að einhverjir rót-
16 Laxness Haukur Ingv 6.12.2002 14:16 Page 24