Félagsbréf - 01.03.1963, Blaðsíða 74

greina lesmálið í „fagrar“ bókmenntir
(eða bara bókmenntir) og aðrar er
gildismat komið til sögunnar, og þá
kann hver að hafa sína kreddu. Ég
held t.d. fyrir mína parta að fæstar
þær minninga-, samtala- og „þjóð-
legar“ fróðleiksbækur sem hér hafa
verið yfirgengilega vinsælar um sinn
hafi umtalsvert bókmenntalegt gildi til
■að hera né heldur „sannar frásagnir“
af skiptum manna við annan heim
svokallaðan sem sízt munu neðar á
vinsældalistanum, og annað gildi
þeirra er áhorfsmál. Með samtalsbók-
unum svokölluðu hefur hafizt hér til
ískyggilegs vegs frásagnarform sem
er undarlegur bastarður af sagnfræði,
skáldskap og blaðamennsku og oftast
með þeim hætti að slakað er í senn
á sannfræðilegum og listrænum kröf-
um, enda munu margar þessar bækur
tilkomnar af eintómri fjárgróðavon.
Samtalsbókin greinist formlega frá
ævisögu eða endurminningum fyrir
það að hún byggist á samtali tveggja
manna, sögumanns og skrásetjara sög-
unnar, og er beggja hlutur jafnmikill
í verkinu; því er heimildar- og fróð-
leiksgildi hennar miklu óbeinna og
hæpnara en eiginlegrar ævisögu,
en möguleikar í sögutækni aðrir
og fjölbreytilegri. Skil þessara bóka-
flokka eru skýr þótt álitamál kunni
að vera um einstakar bækur í hverjum
flokknum þær eigi helzt lieima. Við
eigum ævisögur og endurminningar
sem tvímælalaust teljast til listrænna
bókmenntaverka; en fæstar samtalsbæk-
ur enn sem komið er virðast mér meira
en meðalsnotur blaðamennska, og mér
leikur grunur á að í þessu formi verði
varla náð minnilegri listrænum árangri
en svo. Blaðamennska er að vísu góð og
gild jafnt þótt hún sé komin í bókar-
form; en því er vegur þessa bóka-
flokks ískyggilegur að hann er tekinn
að skyggja á raunverulegar bókmennt-
ir í vitund almennings og teygja efni-
lega höfunda frá eiginlegu bókmennta-
starfi. Enda munu vinsældir allra þessara
bókaflokka sízt háðar bókmenntalegu
sniði þeirra heldur grundvallast á
áhuga almennings á alls konar „mann-
legum“ og „þjóðlegum“ fróðleik; sá
áhugi hefur orðið mörgum höfundi og
útgefanda fjárplógur en fáum örvun til
listrænna átaka.
Á hinn bóginn kom lítið út af nýti-
legum eða eftirtektarverðum skáldrit-
um á árinu. Ljóðagerð var að vísu
dálítið fjölbreytileg eins og oft áður
og tvær bækur a.m.k. fagnaðarefni,
þýðingasafn Jóns Helgasonar (Tuttugu
erlend kvæði og einu betur; Heims-
kringla) og ljóð Hannesar Péturssonar
(Stund og staðir; Helgafell); þá hlýt-
ur nýtt leikrit eftir Halldór Kiljan
Laxness að sæta tíðindum þótt enn
sé það ókomið á svið. Sagnagerð virð-
ist hins vegar komin í kreppu og hef-
ur verið undarlega vanburðug um
skeið; vera má að sjálf raunsæishefð
skáldsögunnar hérlendis sé orðin höf-
undum fjötur um fót. Það er freist-
andi að sjá a.m.k. sumar samtalsbæk-
ur sem flótta frá eiginlegu skáld-
38 FÉLAGSBRÉF