Morgunblaðið - 16.10.2015, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 16. OKTÓBER 2015
Goggfylli í garðveislunni Skógarþrestir eru sólgnir í allskonar ber, einkum reyniber og rifsber, á haustin þegar gnægð er af þessari gómsætu og næringarríku fæðu í görðum landsmanna.
Jóhann Guðni Reynisson
Nú um helgina verð-
ur efnt til umræðna um
málefni norðurslóða í
þriðja sinn hér í
Reykjavík undir
merkjum Arctic Circle.
Á vefsíðu má lesa dag-
skrána og er hún 52
blaðsíður. Gefur það
eitt til kynna hve um-
fangsmikill þessi vett-
vangur er. Ólafur
Ragnar Grímsson, forseti Íslands,
og Alice Rogoff, útgefandi Alaska
Dispatch, eru frumkvöðlarnir að
baki Hringborði norðurslóða.
Dagskráin sýnir hugmyndaauðgi
við val á umræðuefnum. Hring-
borðið laðar að sér mikinn fjölda sér-
fróðra manna sem þykir að því feng-
ur að bera saman bækur sínar.
Þegar litið er á mælendaskrána ber
nafn François Hollandes Frakk-
landsforseta hæst.
Frönsk stjórnvöld búa sig undir
COP21-loftslagsráðstefnuna í París í
desember. Hana má rekja til fyrstu
ráðstefnunnar um umhverfi og þró-
un sem Sameinuðu þjóðirnar héldu í
Rio de Janero árið 1992. Var ráð-
stefnan einn fjölmennasti fundur al-
þjóðasamfélagsins til þess tíma. Þar
komu menn sér meðal annars saman
um rammasamning um loftslags-
breytingar sem gekk í gildi 21. mars
1994, nú eru 195 ríki aðilar hans.
Loftslagssamningurinn hefur ekki
lagagildi og framkvæmd hans er
þyrnum stráð svo að
ekki sé fastar að orði
kveðið. Undir forystu
Hollandes hafa Frakk-
ar sett sér það mark-
mið að gerður verði al-
þjóðasamningur um
loftslagsmál sem feli í
sér lagalega skuldbind-
ingu fyrir ríki til að
hlýnun jarðar verði
innan við 2°C. Umræð-
ur um málið höfða til
margra hvað sem von
um árangur líður. Talið
er að tæplega 50.000 manns sæki
Parísarfundinn.
Er ekki að efa að Frakklands-
forseti muni í Hörpu ræða markmið
sín í loftslagsmálum og nota niður-
stöður rannsókna í Norður-Íshafi
máli sínu til stuðnings. Hlýnun jarð-
ar þykir hafa birst glöggt á þeim
slóðum. Nú spáir þó hinn reyndi veð-
urfræðingur Páll Bergþórsson að 30
ára kuldaskeið sé að hefjast á norð-
urslóðum. „Tími getur […] verið
kominn til náttúrulegrar kælingar
vítahringsins í áratugi, jafnvel svo
að vegi á móti jarðarhlýnun,“ sagði
Páll hér í blaðinu 30. júní 2015.
NATO og ESB
Auk loftslagsmála verða öryggis-
mál á norðurslóðum til umræðu í
nokkrum málstofum á Arctic Circle
nú um helgina.
NATO-þingið svonefnda, það er
þingmannasamtök NATO-ríkjanna
28 auk 20 samstarfs- og áheyrnar-
fulltrúa, kom saman í Stavanger í
Noregi um síðustu helgi. Þar var
einnig rætt um öryggi á norður-
slóðum.
Í skýrslu til þingsins var vakið
máls á hinni undarlegu staðreynd að
NATO hefur ekki mótað sér neina
norðurslóðastefnu. Aðildarríkin hafa
einfaldlega ekki komið sér saman
um á hvern hátt skuli tekið á norður-
slóðamálum innan vébanda banda-
lagsins. Í NATO hefur hvert ríki
neitunarvald, leitin að lægsta sam-
nefnara getur verið löng og ströng.
Talsmenn aðgerðarleysis banda-
lagsins í þessum heimshluta telja að
breytt stefna þess kynni að leiða til
hervæðingar í samskiptum norður-
skautsríkja. Þá sé óeðlilegt að ríki
sem hvorki séu í Norðurskauts-
ráðinu né eigi land að Norður-Íshafi
blandi sér í málefni annarra, einkum
þegar ekki sé um hernaðarleg úr-
lausnarefni að ræða. Loks sé til þess
að líta að allt að 95% auðlinda í
Norður-Íshafi megi finna og nýta
innan viðurkenndra yfirráðasvæða
strandríkja sem minnki líkur á
spennu í samskiptum þeirra.
Gegn þessum sjónarmiðum er
bent á að það sé skylda NATO, sam-
eiginlegs varnarbandalags, að gera
ráðstafanir til að tryggja öryggi alls
yfirráðasvæðis aðildarríkjanna, þar
á meðal í Norður-Íshafi. Versnandi
sambúð við Rússa og hervæðing
þeirra í Norður-Íshafi og á norður-
strönd sinni krefjist gagnaðgerða.
Í þingmannaskýrslunni segir
óljóst hvort NATO-aðildarríkin 28
vilji endurskoða afstöðuna til
norðurslóða á vettvangi bandalags-
ins. Jafnframt er bent á ýmsar leiðir
sem fara megi í því efni án þess að
litið verði á þær sem hernaðarlega
ögrun við Rússa eða aðra.
Í skýrslunni er ekki tíundað að
andstaða Kanadastjórnar sé helsta
ástæðan fyrir því að NATO forðast
Norður-Íshafið. Hún vill í lengstu
lög komast hjá afskiptum ríkja utan
Norðurskautsráðsins af fullveldis-
rétti sínum, síst af öllu vill hún af-
skipti embættismanna Evrópusam-
bandsins.
Evrópusambandið hefur hvað eft-
ir annað frá árinu 2008 gert árang-
urslausa tilraun til að fá fasta
áheyrnaraðild að Norðurskauts-
ráðinu. Tilmælum ESB hefur verið
hafnað 2009, 2013 og 2015. Kan-
adamenn lögðust gegn ESB vegna
ágreinings um selveiðar – hann hef-
ur nú verið leystur. Andstaða er við
ESB vegna hugmynda þess um að
takmarka fullveldisrétt norður-
skautsríkjanna með alþjóðasamn-
ingi að fyrirmynd frá suðurskautinu.
Nú ber þessar hugmyndir þó ekki
eins hátt og áður. Rússar leggjast
gegn ESB innan Norðurskautsráðs-
ins og viðskiptaþvinganir ESB hafa
ekki orðið til að minnka andstöðu
þeirra.
Stefna Íslands
Í stefnuyfirlýsingu ríkisstjórn-
arinnar segir að hún muni vinna að
því að Ísland verði leiðandi afl á
norðurslóðum og virkur þátttakandi
í vestnorrænu starfi. Hið síðara hef-
ur ræst. Unnur Brá Konráðsdóttir,
þingmaður Sjálfstæðisflokksins, er í
forystu vestnorræna þingmanna-
samstarfsins og lætur verulega að
kveða eins og sést af dagskrá Arctic
Circle. Enn er óljóst hvernig ríkis-
stjórnin ætlar að gera Ísland að
„leiðandi afli á norðurslóðum“.
Á síðasta kjörtímabili samþykkti
alþingi svo víðtæka norður-
slóðastefnu að erfitt er að greina á
milli aðal- og aukaatriða. Í fram-
kvæmd er hins vegar nauðsynlegt að
forgangsraða. Á það skortir.
Íslensk norðurslóðastefna er í
raun ekki utanríkismál heldur ný
vídd á flestum sviðum stjórnmál-
anna. Við mat á hernaðarlegum
þáttum standa stjórnvöld verst að
vígi, einkum ef NATO lætur sig ekki
málið varða. Á öryggismálum verður
því að taka á tvíhliða hátt í samvinnu
við nágrannaríkin með áherslu á
borgaralegt hlutverk Íslendinga við
leit og björgun auk þess að búa í
haginn fyrir alþjóðleg viðbrögð verði
stórslys á hafinu.
Eftir Björn
Bjarnason » Íslensk norður-
slóðastefna er í raun
ekki utanríkismál held-
ur ný vídd á flestum
sviðum stjórnmálanna.
Forgangsraða verður
verkefnum.
Björn Bjarnason
Höfundur er fv. ráðherra
NATO forðast Norður-Íshafið