Morgunblaðið - 13.11.2015, Qupperneq 20

20 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 13. NÓVEMBER 2015
Gallup spyr í skoð-
anakönnunum sínum
hvort aðskilja eigi
kirkju og ríki. Með
spurningunni gefur
Gallup út skýr skila-
boð, að kirkja og ríki
séu saman eitt. Það
er tæpast pólitísk af-
staða, langtum frem-
ur ábyrgðarlaus áróð-
ur. Nú á Gallup mikið
undir trúverðugleika
og trausti, en grefur undan því
með þátttöku í þessum leik. Fyr-
irtækið fer án efa að ríkislögum í
rekstri sínum og gerir samninga
við ríkið. Er þá fyrirtækið rík-
isrekið og spyr næst: „Viltu að-
skilja ríki og Gallup“?
Einu sinni var Ög-
mundur Jónasson, þá-
verandi innanrík-
isráðherra, spurður í
fjölmiðlum hvort hann
vildi aðskilja ríki og
kirkju. Hann svaraði
að bragði: „Hvað á að
aðskilja“? Þá varð ekk-
ert um svör. Björn
Bjarnason, þáverandi
kirkjumálaráðherra,
sagði frá því á kirkju-
þingi fyrir nokkrum
árum, að nú væri ekk-
ert eftir af rekstri og
verkefnum kirkjunnar í ráðuneyt-
inu nema, að ráðherra gæfi út
gjaldskrá fyrir aukaverk presta.
Allt annað væri í umsjá og á
ábyrgð kirkjunnar sjálfrar. Enda
er hverjum manni ljóst, sem les
lögin um Þjóðkirkjuna frá árinu
1998, að hún er sjálfstæð og að-
skilin frá ríkinu. Það er kjarninn í
lögunum. Krafan um aðskilnað
kirkju og ríkis er því aumk-
unarverð tímaskekkja og kæfir alla
skynsamlega umræðu um skipan
trúmála í landinu.
En ríki og kirkja eiga með sér
traust samstarf eins og gildir um
fjölmörg félög og fyrirtæki í land-
inu, starfa samkvæmt lögum og
gera með sér samninga af ýmsum
toga. T.d. eru lög um skipulag og
rekstur fjármálafyrirtækja langtum
ítarlegri, en lögin um kirkjuna.
Engum dettur í hug að þau þurfi
að aðskilja frá ríkinu, nema þau
séu eign þess. Hvergi í lögum er
kveðið á um að ríkið eigi Þjóðkirkj-
una, þvert á móti, þar sem áhersla
er lögð á að hún sé sjálfstæð og
lúti eigin stjórn og skipulagi.
Samningur ríkis og kirkju um
kirkjujarðirnar frá 1997 hefur
gjarnan verið nefndur sem dæmi
um náin ríkistengsl kirkjunnar. En
þau, sem skoða þann samning, sjá
strax, að er viðskiptasamningur á
sjálfbærum grunni, og ekki síst
hagstæður ríkinu sem fékk til
fullra umráða kirkjujarðirnar og
arðinn af þeim. Þar á meðal eru
dýrustu jarðir landsins og verða
sumar tæpast metnar til fjár. Í af-
gjald fyrir jarðirnar greiðir ríkið
m.a. laun 138 prestsembætta, sem
hefur með niðurskurði undanfar-
inna ára fækkað í 107 embætti.
Nú má eflaust hugsa sér annað
fyrirkomulag á samningnum, en
breytir því ekki, að jarðirnar eru
eign kirkjunnar og verða ekki frá
henni teknar, án þess að gjald
komi fyrir. Þá gæti komið til álíta,
að ríkið þjóðnýtti jarðirnar. Ef til
vill hafa ungir sjálfstæðismenn
haft það í huga á landsfundi Sjálf-
stæðisflokksins í kröfu sinni um
aðskilnað ríkis og kirkju, og yrði
þá stærsta þjóðnýting sem fram
hefur farið á Íslandi. Ég hefði bú-
ist við, að ungliðum Vinstri
grænna og Samfylkingar gæti
frekar dottið slíkt í hug, hvað sem
það mundi svo kosta íslenska
skattgreiðendur. En sú aðgerð
myndi á engan hátt breyta stöðu
kirkjunnar sem yrði áfram sjálf-
stæð og aðskilin frá ríkinu eins og
hún er í núna.
Annar aðaltekjustofn kirkjunnar
eru sóknargjöldin, elstu fé-
lagsgjöld á Íslandi, og ríkið inn-
heimtir fyrir öll trú- og lífsskoð-
unarfélög í gegnum skattkerfið.
Það er þekkt, að ríkið innheimtir
gjöld fyrir atvinnu- og félagslífið í
landinu. Þess nýtur t.d. Siðmennt.
Er það þá ríkisrekið og þurfi að
aðskilja frá ríkinu? Eða verklýðs-
félögin sem ríkið innheimtir ýmis
gjöld fyrir, t.d. félagsgjöldin af
starfsfólki sínu. Að vísu hefur ríkið
undanfarin ár tekið væna sneið af
sóknargjöldunum í sinn eigin rekst-
ur og nemur nærri fjórðungi
gjaldsins. Líklega hafa engin frjáls
mannúðarfélög eins og trúfélögin
greitt annað eins í skatt í ríkissjóð
af lögbundnum tekjum sínum.
Þá er oft haft á orði að kirkjan
sé ríkisrekin með ákvæðinu í 62.gr.
stjórnarskrárinnar. Þar stendur:
„Hin evangelíska lúterska kirkja
skal vera Þjóðkirkja á Íslandi og
skal ríkisvaldið að því leyti styðja
hana og vernda“.
Hér er engin skipun um ríkis-
kirkju. Margir einblína þó á vernd-
ina og stuðninginn við kirkjuna, en
þá er það skilyrt. Ákvæðið felur í
sér, að Þjóðkirkjan sé evangelisk
og lútersk, og „að því leyti“ njóti
hún verndar og stuðnings. Þetta er
því ekki síður yfirlýsing um stuðn-
ing og vernd við ræktun menningar
á kristnum grunni. Um þetta
ákvæði var kosið í þjóðaratkvæða-
greiðslunni um stjórnarskrána, þar
sem lagt var til að það yrði afnum-
ið. Því var hafnað með afgerandi
meirihluta og var einasta tillagan í
þeirri atkvæðagreiðslu sem þjóðin
hafnaði.
Hér er einmitt komið að kjarna
máls. Þjóðkirkjan er samofin sögu
og menningu þjóðarinnar og hefur
umsjón með dýrmætum menning-
arverðmætum, boðar og ræktar
kristinn sið um mannréttindi, helgi
lífs og virðingar sem hefur mótað
samfélög Norðurlanda um aldir,
þar sem lútersk menning og gild-
ismat festi dýpstu rætur. Þar
standa ríki og kirkja náið saman
um að rækta sambúð kristni og
þjóðar. Viljum við breyta því? Gall-
up gæti spurt um það.
Hvað á að aðskilja?
Eftir Gunnlaug S.
Stefánsson »Ef til vill hafa ungir
sjálfstæðismenn
haft það í huga um að-
skilnað ríkis og kirkju
og yrði þá stærsta þjóð-
nýting sem fram hefur
farið á Íslandi.
Gunnlaugur S.
Stefánsson
Höfundur er sóknarprestur
í Heydölum.
Árið 1994 fann ég
misræmi í opinberum
tölum um sýkla-
lyfjasölu á Íslandi. Í
ljós kom við greiningu
að villur sem voru í
tölunum allt fram til
ársins 1990 höfðu
valdið því að salan
virtist allt að 13%
meiri en hún var í
raun. Villurnar ollu
því að við Íslendingar höfðum um
árabil átt afgerandi Norðurlanda-
meistaratitil sem kannski var ekki
innistæða fyrir, – í sýklalyfjaáti.
Norðurlandametið kann að hafa átt
þátt í ákvörðuninni 1991 um að
hætta að mestu greiðsluþátttöku í
sýklalyfjum, en leiðrétting talnanna
leiðir í ljós að metið var ekki svo
stórfenglegt, – á þessum árum sóttu
Finnar hart að toppsæti Íslendinga.
Árið 2011 fann ég aftur misræmi,
að þessu sinni innbyrðis milli pakka
af OxyContin. Þetta leiddi til kort-
lagningar á öllum DDD (defined
daily dosis) skilgreiningum í ís-
lenska lyfjagagnagrunninum.
Niðurstaðan var að um 25% þeirra
væru röng (30% ef ónákvæmni í
aukastöfum er einnig skilgreind sem
villur). Leiðrétting á villunum var á
forræði og ábyrgð heilbrigðis-
upplýsingasviðs Embættis land-
læknis. Haustið 2012 tjáði starfs-
maður þess sviðs mér að allar
DDD-villur hefðu verið leiðréttar og
girt fyrir til frambúðar að önnur
villutegund, afturkallanavillur, sem
einnig var áhyggjuefni, héldi áfram
að valda vandræðum. Í desember
sama ár, rétt fyrir starfslok mín á
gæða- og eftirlitssviði
embættisins, kom í ljós
að langt var frá að allt
hefði verið leiðrétt. Ég
hafði ákveðna tilgátu
um hvað úrskeiðis hefði
farið í leiðréttingavinn-
unni, og bað því strax
eftir starfslok um öll
gögnin um villukort-
lagninguna. Ég fékk
þau tveimur árum og
sjö mánuðum eftir að
beiðnin var send og
þurfti til þess fjóra úr-
skurði frá úrskurðarnefnd um upp-
lýsingamál.
Athugun á gögnunum staðfesti
grun minn, svo að næsta skref var
að athuga hvort líkur væru á að leið-
rétt hefði verið eftir starfslok mín.
Við þá athugun voru góð ráð dýr.
Gagnaafhendingin hafði nefnilega
verið háð tveim skilyrðum, – að ég
myndi ekki eyða meiru af tíma emb-
ættisins vegna þessa gagnamáls
(m.ö.o. að með undirskrift minni við
móttöku gagnanna væri málinu
gagnvart embættinu lokið) og að ég
myndi ekki nota gögnin til að vega
að öryggi grunnsins. Bæði skilyrðin
eru eðlileg í ljósi þess að nýr land-
læknir var þarna að afhenda gögn
án þess að geta kynnt sér öll atriði
málsins til hlítar. Í þeirri stöðu sem
upp var komin var fyrra skilyrðið
samt nokkur þrándur í götu áfram-
haldandi athugunar minnar. Seinna
skilyrðið var auðvelt að skrifa undir.
Að því gefnu að öryggismál gagna-
grunnsins séu í lagi (og um það hef
ég ekki tilefni til að efast) er óhugs-
andi að löngu hættur fyrrverandi
starfsmaður geti ógnað öryggi
grunnsins.
Fyrra skilyrðið þvældist fyrir mér
allt þar til ég tók eftir excel-skjali á
heimasíðu embættisins, sem gaf
grófa mynd af notkun allra lyfja-
flokka á Íslandi. Grófa myndin var
nóg því að Lyfjastofnun hafði áður
birt ítarleg gögn um heildsölu allra
lyfjaflokka á Íslandi. Lyfjastofnun
hefur, samkvæmt úrskurði velferð-
arráðuneytisins í kærumáli, hætt að
birta þessi gögn nú, en ég átti gaml-
an hlekk í fórum mínum, auk þess
sem vefsafn Landsbókasafns gefur
möguleika á uppflettingum í göml-
um vefsíðum. Átt- til nífaldur munur
á tölum Embættis landlæknis og töl-
um Lyfjastofnunar um sölu/notkun
húðlyfja staðfesti þann grun minn að
enn væri óleiðrétt mikið af villum.
Samanburður við tölur frá Sjúkra-
tryggingum Íslands leiddi í ljós mun
í öðrum lyfjaflokkum og renndi frek-
ari stoðum undir tilgátuna.
Viðtal við krabbameinssjúkling-
inn Matthildi Kristmannsdóttur
leiddi hugann að mikilvægi þess að
gefinn væri gaumur að gæðum
gagnagrunnsins. Matthildur tjáði
þjóðinni að geðlæknirinn hennar
hefði sífellt bætt á hana lyfjum,
stundum án þess að ræða það við
hana fyrst. Hún tjáði sig svo sem
ekkert sérstaklega um hvort hún
hefði tekið öll þessi lyf, en öll þau lyf
sem hún hefur sótt eru samt vænt-
anlega skráð sem lyfjanotkun henn-
ar í lyfjagagnagrunninn. Nú geta
867 læknar skoðað lyfjasögu Matt-
hildar. Við skulum gefa okkur að
læknarnir geri það einungis ef þeir
eiga eitthvert erindi í hennar lyfja-
sögu, en Matthildar vegna er samt
mikilvægt að lyfjasagan sé sem
réttust, og raunar mikilvægt einnig
að hægt sé að flagga ef athuga þarf
eitthvað betur, til dæmis ef lyfja-
ávísanir byggjast á vafasömum eða
röngum sjúkdómsgreiningum. Ekki
er síður mikilvægt fyrir þá lækna
sem ávísa lyfjum fyrir Matthildi að
lyfjasaga hennar sé sem réttust, svo
að þeir geti veitt henni sem besta
þjónustu, en einnig svo að þeir séu
varðir gegn ómarktækum bréfa-
sendingum vegna ávísana sinna.
Fyrir yfirvöld er mikilvægt að eft-
irlitstækið sé sem allra réttast, til að
lágmarka hættu á málssóknum
vegna aðgerða út frá ónákvæmum
mælingum.
Átt- eða nífaldur munur á grófu
myndinni í einum lyfjaflokki, sem og
5-15% óútskýrður munur milli
Sjúkratrygginga og Lyfjagagna-
grunns í nokkrum flokkum til, gefur
vísbendingar um að talnameðferð
embættisins hvað lyfjagagnagrunn-
inn varðar gefi enn rými fyrir úr-
bætur.
*Gögn Sjúkratrygginga og Lyfjagagna-
grunns eiga sér sama upphaf, – alla af-
greidda lyfseðla úr apótekum landsins,
óháð greiðsluþátttöku.
Lélegar tölur úr lyfjagagnagrunni
Eftir Ingunni
Björnsdóttur
Ingunn Björnsdóttir
» Salan virtist allt að
13% meiri en hún
var í raun. Villurnar ollu
því að við Íslendingar
höfðum um árabil átt af-
gerandi Norðurlanda-
meistaratitil sem
kannski var ekki inni-
stæða fyrir, – í sýkla-
lyfjaáti.
Höfundur er dósent við
Óslóarháskóla.
Í sunnudagsblaðinu er rakin saga
konu sem þurfti að endurnýja heyrn-
artæki, en samkvæmt reglugerð
verður hún að kaupa tækin hjá
Heyrnar- og talmeinastöð Íslands ef
hún ætlar að njóta styrks. Réttlæting
heilbrigðisráðherra er meðal annars
að aðkoma sérmenntaðs læknis sé
nauðsynleg. Kristján Þór Júlíusson
heilbrigðisráðherra ætti að rifja upp
slagorðið „báknið burt“ og hve langt
sé síðan „Viðtækjaverslun ríkisins“
var lögð af. Þeir menn sem vörðu þá
stofnun, á sínum tíma, eru löngu látn-
ir og kannski þarf að bíða eftir nátt-
úrulegri endurnýjun hjá ráðuneytinu
til að starfsemi stöðvarinnar verði
endurskoðuð. Í nútímaþjóðfélagi er
út í hött að ríkisstofnun hafi sölu á
svona búnaði með höndum, eins og
ekki væri hægt að kaupa heyrnartól
fyrir tölvu- eða hljómflutningstæki
nema hjá ríkinu.
Ég legg til að öll sala verði tekin út
úr Heyrnar- og talmeinastöð Íslands,
en hún gæti sem best, ef talin er
ástæða til, sinnt annarri þjónustu
sinni áfram.
Halldór Friðriksson.
Velvakandi Svarað í síma 569-
1100 frá kl. 10-12 velvakandi@mbl.is
Út í hött að
ríkið stjórni sölu
heyrnartækja
Heyrn Einungis þeir, sem kaupa
heyrnartæki af Heyrnar- og talmeina-
stöð Íslands, fá styrk til kaupanna.