Morgunblaðið - 07.11.2015, Blaðsíða 31

UMRÆÐAN 31
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 7. NÓVEMBER 2015
Í byrjun vikunnar
varð nokkuð alvarlegt
umferðarslys í botni
Eskifjarðar þegar
tveir bílar skullu sam-
an í glæraísingu sem
myndast hafði stað-
bundið um morg-
uninn. Sjónarvottar
sögðu að vegir á Aust-
fjörðum hefðu verið
blautir þennan morg-
un og veðurmælistöð
Veðurstofunnar þarna steinsnar frá
sýndi +4°C um líkt leyti og óhapp-
ið varð. Nú er runnið upp eitt
varasamasta tímabil ársins sem
einkennist af bleytu á vegum í
skammdeginu þar sem ísing mynd-
ast auðveldlega, jafnvel í tiltölulega
mildu veðri. Þau eru mörg dæmin
á undanförnum árum þar sem hita-
mælir í bíl sýnir +4 og jafnvel
+5°C. Ökumaður á einskis ills von
og veit ekki fyrr en bíllinn er
skyndilega utan vegar og jafnvel á
hvolfi. Vegyfirborðið getur verið
mun kaldara en hiti í 0,3-0,5 m hæð
segir til um. Á veðurstöðum er hiti
mældur í 2 m hæð og sums staðar í
vegyfirborði hefur Vegagerðin
komið fyrir skynjurum sem sýna
svokallaðan veghita. Þeir mælar
eru til mikillar hjálpar, en stað-
bundnar aðstæður eru svo fjöl-
breytilegar að útilokað
væri að koma fyrir
slíkum nemum á öllum
þekktum „kuldapoll-
um“ á helstu þjóð-
vegum landsins.
Ökumenn verða ein-
faldlega að sýna ár-
vekni og þekkja skil-
yrðin. Eitt
hættumerkið er þegar
saman fer stjörnu-
bjartur himinn og
blautir vegir. Þá er út-
geislun jarðar ör og
yfirborð, lægstu
nokkrir sentimetrarnir, geta verið
mun kaldari en lofthiti segir til um.
Annað einkenni þegar dagsljóss
nýtur er þegar ökumaður sér að
sjór eða vötn sem ekið er hjá eru
spegilslétt eða sinustráin í vegkönt-
um bærast ekki. Þá er logn niðri
við veg, nær engin blöndun og veg-
yfirborðið fær ráðrúm til að kólna,
líka á daginn! Oft, en þó ekki alltaf,
fer þetta saman, hægviðri og heið-
ríkja þegar glerhálka myndast. Og
athugið að lág vetrarsólin nær yf-
irleitt ekki að verma vegyfirborðið.
Þriðja ráðið er að læra hjá reynd-
um ökumönnum hverjir þeir eru
staðirnir á vegunum sem gjarnan
frjósa fyrst. Reynslan kemur þarna
að afar góðum notum.
Mér hefur fundist upp á síðkast-
ið samfara mildari haustveðráttu
og snemma vetrar að veðurskilyrði
sem valda glæraísingu séu algeng-
ari nú en áður. Oftar rignir og
minna er um snjó á láglendi sem
fellur í hita undir frostmarki þetta
snemma vetrar. Þetta byggi ég
einkum á tilfinningu, en auðvelt
væri að bera saman mælingar á
nokkrum stöðum við fyrri tíma,
einkum í nóvember og desember.
Þeir mánuðir eru einmitt hinir eig-
inlegu hálkumánuðir í svartasta
skammdeginu og vegfarendur eru
hvattir til að sýna sérstaka ár-
vekni. Jafnvel þó svo að Vegagerð-
in beiti ýmsum úthugsuðum fyr-
irbyggjandi hálkuvörnum þar sem
umferðin er mest. Kynnið ykkur
aðstæður, lesið í veðrið og um-
hverfið. Lærið að þekkja þessi ein-
kenni sem eru hálkuvaldar þegar
vegir eru blautir og lofthiti klár-
lega yfir frostmarki.
Glerhálka
í skammdeginu
Eftir Einar
Sveinbjörnsson
Einar
Sveinbjörnsson
»Mér hefur fundist
upp á síðkastið
samfara mildari
haustveðráttu að
veðurskilyrði sem
valda glæraísingu séu
algengari nú en áður.
Höfundur er veðurfræðingur og
starfar með vetrarþjónustu Vega-
gerðarinnar
Deilur um launakjör
hafa verið meginstef
fjölmiðlaumræðu síð-
astliðin tvö ár. Um
leið og kjarabaráttu
einnar starfstéttar
lýkur tekur barátta
þeirrar næstu við. All-
ir eru sammála um að
óbreytt ástand sé
ótækt og engum til
heilla. Engu að síður
gengur illa að stilla
saman strengi og ekki sér enn fyr-
ir endann á átökunum.
Ein af meginorsökum þessarar
stöðu er skortur á upplýsingum og
samræmi í launafyrirkomulagi.
Væntingar samningsaðila byggjast
oft á ólíkum forsendum og sam-
anburður á milli ólíkra hópa er erf-
iður. Við slíkar aðstæður verður
alltaf erfitt að ná sátt á vinnumark-
aði. Til að draga úr þessum vanda
þyrfti að einfalda og samræma
launafyrirkomulag eftir fremsta
megni. Þannig mætti tryggja
aukna sátt um forsendur og rétt-
mæti ólíkra launakrafna.
Semja um
sinn hlutinn hvor
Fyrir starfsmenn skipta útborg-
uð mánaðarlaun mestu máli. Vinnu-
veitendur horfa hins vegar á heild-
arkostnað vegna launa og
launatengdra gjalda. Á milli þess-
ara tveggja stærða er ansi breitt
bil. Auk beinna launa greiða vinnu-
veitendur tryggingagjald og mót-
framlag til lífeyris. Því til viðbótar
njóta starfsmenn orlofsréttinda og
annarra fríðinda sem ekki koma
fram á launaseðli. Til að geta greitt
starfsmanni 500 þúsund krónur í
grunnlaun þarf því að leggja út
sem nemur 740 þúsund krónum á
mánuði. Eftir lögboðnar skatt- og
lífeyrisgreiðslur nema grunnlaunin
um 340 þúsund krónum.
Viðkomandi starfsmaður fær því
innan við helming af launakostnaði
vinnuveitanda útborg-
aðan. Undir slíkum
kringumstæðum er
ekki undarlegt að upp-
lifun þessara tveggja
aðila sé ólík. Þeir eru í
raun að semja um sinn
hlutinn hvor. Hægt er
að draga úr þessum
mismun með lækkun
tryggingagjalds,
tekjuskatts og útsvars
samhliða afnámi
samningsbundinna
eingreiðslna.
Grunnlaun eða heildarlaun?
Stéttarfélög vísa gjarnan til
grunnlauna í stað heildarlauna í
sinni hagsmunabaráttu. Þannig eru
grunnlaun ýmist borin saman við
sömu stéttir erlendis eða sam-
anburðarstétt innanlands. Flækju-
stig kjarasamninga fer sívaxandi
og slíkur samanburður er því oft
villandi. Hlutdeild grunnlauna í
heildarlaunum skiptir þar lykilmáli.
Á Íslandi er hlutdeildin lág í al-
þjóðlegum samanburði vegna hlut-
fallslega hárra álags- og yfirvinnu-
greiðslna. Jafnframt er hlutdeildin
afar ólík á milli starfsstétta.
Ef umræða um kjaramál á að
geta farið fram á upplýstum grunni
þarf að breyta þessu. Þannig er
endurskoðun launakerfa eitt af lyk-
ilskrefunum í átt að aukinni sátt á
vinnumarkaði. Í stað þess að freist-
ast til að ljúka samningum með
ógagnsæjum viðbótarréttindum
ætti að stefna að auknu vægi
grunnlauna. Þannig verður sam-
anburður einfaldari og minna svig-
rúm fyrir talnaæfingar. Til lengri
tíma eykur það traust á vinnu-
markaði og er öllum til hagsbóta.
Almenn epli – opinberar
appelsínur
Að lokum er borin von að sátt
ríki á vinnumarkaði án þess að
réttindi opinberra og almennra
starfsmanna verði samræmd. Ef
litið er með heildstæðum hætti á
starfskjör kemur í ljós að opinberir
starfsmenn njóta margvíslegra
réttinda sem launþegum á almenn-
um vinnumarkaði standa ekki til
boða. Þar ber helst að nefna tvö-
föld lífeyrisréttindi, ríflegri orlofs-
og veikindarétt, meira starfsöryggi,
hagstæðara fæðingarorlof og víð-
tækari rétt til endur- og símennt-
unar.
Engin málefnaleg rök liggja til
grundvallar þessum umframrétt-
indum. Þau torvelda hins vegar
samanburð á launakjörum og eru
þannig til þess fallin að afvegaleiða
umræðu um kjaramál. Nýjar
fregnir af samkomulagi SALEK-
hópsins um jöfnun lífeyrisréttinda
þessara tveggja hópa marka von-
andi fyrsta skrefið af fleirum í þá
átt. Í því samhengi veldur þó von-
brigðum að KÍ og BHM skuli ekki
hafa undirritað umrætt sam-
komulag.
Aukið gagnsæi og traust
Ofangreindar tillögur skapa
grundvöll fyrir hærri útborguðum
grunnlaunum og upplýstari um-
ræðu um kjaramál. Til að hrinda
þeim í framkvæmd þarf framlag
allra aðila vinnumarkaðarsins: hins
opinbera, stéttarfélaga og al-
mennra vinnuveitenda. Þær þurfa
ekki að vera á kostnað einnar
starfstéttar umfram aðra en
myndu auka bæði gagnsæi og
traust í kjaraviðræðum framtíð-
arinnar. Með það í huga væri um
verðug skref í átt að varanlegum
stöðugleika á vinnumarkaði að
ræða.
Eftir Frosta
Ólafsson » Flækjustig kjara-
samninga fer sívax-
andi og slíkur sam-
anburður er því oft
villandi.
Frosti
Ólafsson
Höfundur er framkvæmdastjóri
Viðskiptaráðs.
Minni sporslur
+ – meiri laun
Ágæti forstjóri!
Mikil óánægja ríkir
nú meðal ljósmæðra
Landspítala eftir að fé-
lagsdómur úrskurðaði
nú í október í máli sem
Ljósmæðrafélag Ís-
lands höfðaði gegn rík-
inu. Af hverju kom þessi
staða upp?
Ljósmæður tóku þátt
í tímabundnu verkfalli
sem stóð á þriðjudög-
um, miðvikudögum og fimmtudög-
um frá 7. apríl til 13. júní, eða þar til
að ríkið setti á okkur lög og lauk
þannig verkfalli okkar. Um mán-
aðamót apríl/maí var fyrsti launafrá-
drátturinn staðreynd og ætluðum
við ljósmæður ekki að trúa okkar
eigin augum, þetta hlytu að vera
mistök sem yrðu leiðrétt strax en
margar hverjar voru þá búnar að
vinna alla sína vinnuskyldu. Mán-
aðamót maí-júní gerist það sama,
u.þ.b. 55% af launum okkar eru
dregin frá okkur þrátt fyrir vinnu.
Okkur var brugðið, hvernig gat spít-
alinn athugasemdarlaust tekið við
vinnuframlagi okkar ef ekki átti að
greiða okkur laun? Sá háttur sam-
rýmist ekki þeirri grunnreglu að
starfsmaður á að fá laun fyrir þá
vinnu sem hann innir af hendi ef hún
fellur utan verkfalls. Ljósmæður
sýndu áfram mikla þolinmæði enda
birtist frá þér tilkynning á vef spít-
alans þann 3. júní 2015 um að Vel-
ferðarráðuneytinu hefði verið sent
bréf þess efnis að það væri skoðun
Landspítala að starfsmenn fengju
greitt fyrir þá vinnu sem þeir inntu
af hendi, hvort sem það væri á verk-
fallstíma eða ekki og að ráðuneytið
hefði tekið undir þá afstöðu Land-
spítala.
Ég spyr því hér, á hverju strand-
aði? Þegar velferðarráðuneytið tók
undir afstöðu Landspítala, var það
þá ekki spítalans að greiða laun fyrir
unnin störf?
Áfram segir í tilkynningunni
3.júní sl.: „Í framhaldinu hef ég,
ásamt framkvæmdastjórn spítalans,
ákveðið að allar launagreiðslur til
starfsmanna í verkfalli verði yf-
irfarnar og lagfærðar eftir þörfum
að teknu tilliti til vinnufyr-
irkomulags starfsmanna á stofn-
uninni.“ Þarna var ljósmæðrum létt
enda baðstu okkur um, kæri for-
stjóri, að sýna biðlund þar sem
flækjustigið væri hátt og vinnsla
málsins krefðist tíma. Við biðum
lengi, svo lengi að félagið okkar fór
með málið fyrir félagsdóm. Flestir
vita um úrskurð félagsdóms en þar
dæmdu þrír dómarar af fimm okkur
í óhag og eru dómsorð þessara
þriggja dómara svo flókin að það er
ekki fyrir venjulegan mann að skilja.
Tveir dómarar skiluðu hinsvegar
séráliti og er það álit auðskilið og
einfalt og hvet ég almenning til að
lesa sérálit þeirra http://www.ur-
skurdir.is/Felagsmala/Felags-
domur/nr/7962)
Ég spyr: Hvert er hlutverk launa-
deildar Landspítala? Er það ekki
hennar hlutverk að reikna út laun
samkvæmt stimp-
ilklukku og senda til
fjársýslu ríkisins?
Okkur hefur verið
sagt að fjársýsla rík-
isins hafi sent Land-
spítala reiknireglu
sem eingöngu er hægt
að nota fyrir dag-
vinnufólk. Var það þá
ekki í höndum Land-
spítala að senda hana
til baka þar sem hún
var ónothæf til út-
reikninga launa fyrir
vaktavinnufólk?
Okkur finnst eins og allir bendi
hver á annan, þ.e. fjármálaráðu-
neytið, fjársýsla ríkisins og Land-
spítalinn.
Ég tel að málið hefði ekki þurft að
ganga svona langt ef það hefði verið
útskýrt á einfaldan hátt varðandi
vinnuskipulag vaktavinnufólks. Þeir
sem „ráða“ virðast ekki hafa skilið
það að stærsti hluti ljósmæðra á
LSH vinnur vaktavinnu, þ.e. allan
sólarhringinn sjö daga vikunnar.
Vinnuvikan er því ekki 8-16 mánu-
daga til föstudaga eins og þegar um
dagvinnumenn eru að ræða. Það var
því ekki hægt að nota þá reiknireglu
sem Landspítali segir að fjársýsla
ríkisins hafi sent spítalanum til að
nota við útreikninga launa (sjá
dreifibréf). Dreifibréf þetta sem er
merkt 6/2001 er illfinnanlegt og leik-
ur mér forvitni á að vita hvaðan
þetta dreifibréf kemur, hver sam-
þykkir og hvort um opinbert plagg
sé að ræða? Allavega finnur und-
irrituð ekki plaggið inná vef fjár-
málaráðuneytis.
Ljósmæður hafa verið með lang-
lundargeð mikið, hafa sýnt ótrúlega
þrautseigju og sýnt spítalanum
traust, þær hafa hlaupið til dag sem
nótt, helgar sem virka daga þegar
kallað er á aukamannskap vegna
álags á deildinni til að sinna konum í
barnsnauð.
Ófremdarástand er nú að skapast
á kvennadeild Landspítala þar sem
langlundargeð ljósmæðra er á þrot-
um. Kæri forstjóri, það verður að
finnast lausn á málinu hið snarasta
áður en í óefni kemur, það má ekki
taka neina áhættu hvorki varðandi
starfsfólk né skjólstæðinga. Fæðing-
arvakt Landspítala er sú deild sem
er með hæsta þjónustustigið á land-
inu og á þeirri deild verður alltaf að
vera fullmannað. Ljósmæður eru
ekki tilbúnar í að taka á sig auka-
vinnu umfram vinnuskyldu meðan
þær hafa ekki fengið greitt fyrir þá
vinnu sem þær hafa þegar skilað af
sér til spítalans.
Hví benda menn
hver á annan og
firra sig ábyrgð?
Eftir Guðrúnu I.
Gunnlaugsdóttur
Guðrún I
Gunnlaugsdóttir
» Það var því ekki
hægt að nota þá
reiknireglu sem Land-
spítali segir að fjársýsla
ríkisins hafi sent spít-
alanum til að nota við
útreikninga launa.
Höfundur er ljósmóðir á fæðing-
arvakt Landspítala
www.birkiaska.is
Bodyflex Strong vinnurgegn stirðleika
og verkjum í liðamótum og styrkir
heilbrigði burðarvefja líkamans.
2 hylki tvisvar á dag í tíu daga. Síðan er hægt
aðminnka skammt í 2 hylki á dag. Inniheldur
hvorki laktósa, ger, glúten né sætuefni.
Bodyflex
Strong