Fréttablaðið - 02.01.2017, Blaðsíða 50

Jónas Sen skrifar
S infóníuhljómsveit Íslands fékk fimm sinnum fullt hús af stjörnum frá undir­rituðum á árinu 2016. Hljómsveitin var í miklu stuði og það er greinilegt
að stjórn hennar veit hvað hún er
að gera. Tveir stjörnudómarnir
birtust í haust. Þeir fjölluð báðir
um tónleika með hinum nýbakaða
aðalstjórnanda, Yan Pascal Torte­
lier. Hingað til hefur hann staðið
sig með miklum ágætum. Hann er
músíkalskur, þ.e. hefur næmt list­
rænt innsæi og djúpan skilning á
inntaki hvers tónverks. Svo kann
hann að miðla því til áheyrenda.
Einhver sterkasta tónleikaupp­
lifunin á árinu var þegar Tortelier
stjórnaði annarri sinfóníu Sibeli­
usar. Lokahnykkurinn var svo mátt­
ugur að það var engu líkt.
Margt annað bitastætt gerðist á
tónleikum hljómsveitarinnar. Len­
ingrad sinfónían eftir Sjostakóvitsj
sló eftirminnilega í gegn snemma í
upphafi árs. Túlkun stjórnandans,
James Gaffigan, var sérlega sann­
færandi. Styrkleikabrigði voru
meistaralega útfærð og uppbygg­
ingin var markviss. Stígandin var
úthugsuð og hápunktarnir voru
gæddir sprengikrafti.
Villtur framúrstefnudjass
Mikil breidd var í starfsemi Sin­
fóníuhljómsveitarinnar á liðnu ári
eins og venjulega. Fjölskyldutón­
leikar, kvikmyndatónleikar, Vínar­
tónleikar og annað léttmeti yfir í
þungmelta, afstrakt nútímatónlist.
Hin árlega Tectonics­hátíð í apríl
var helguð því síðarnefnda og þar
var margt forvitnilegt sem bar fyrir
eyru. Verkin voru mjög ólík, allt
frá sveimkenndri, einfaldri tónlist
yfir í villtan framúrstefnudjass. Sér­
staklega minnistætt var þekkt verk,
Conversations eftir Roscoe Mitch­
ell sem hér var frumflutt í nýrri
hljómsveitarútsetningu. Stíllinn
var svokallaður frjáls djass, en það
er umdeilt listform þar sem djass
er laus við allar klisjur og formúlur.
Sumum finnst slík tónlist óskiljan­
leg. Þetta var einleikskonsert fyrir
saxófón og hljómsveit, vissulega
krefjandi, en fullur af óvæntum
uppákomum, spennuþrunginn og
litríkur.
Margt annað skemmtilegt mætti
telja upp og ekki má gleyma ein­
leikurunum. Þar skal nefna Nikolai
Lugansky sem spilaði þriðja píanó­
konsert Rakmaninoffs af snilld.
Kirill Gerstein lék líka meistara­
lega fyrsta píanókonsert Tsjajkovs­
kíjs. Tetzlaff­tvíeykið var með allt á
hreinu í fiðlu­ og sellókonsert eftir
Brahms í haust, Steven Osborne
flutti annan píanókonsert Sjostakó­
vitsj á snilldarlegan máta og Emilía
Rós Sigfúsdóttir spilaði lýtalaust
flautukonsert eftir Ibert. Víkingur
Heiðar Ólafsson lék sömuleiðis eins
og engill oftar en einu sinni á tón­
leikum hljómsveitarinnar.
Kammerveisla víða
Talandi um Víking, þá er hann list­
rænn stjórnandi merkrar kammer­
hátíðar í kringum sumarsólstöður
hvert ár. Ég segir merkrar vegna
þess að efnisskráin á hátíðinni er
óvanalega víð og forvitnileg. Síðasta
sumar voru þarna ódauðleg verk á
borð við Píanókvintettinn eftir
Dvorák og Píanótríóið eftir Ravel.
En svo voru líka fluttar mergjaðar
tónsmíðar eftir George Crumb og
afar skemmtileg stykki eftir Charl­
es Ives fyrir tvö píanó. Þar voru
píanóin stillt á mismunandi hátt,
annað var kvarttóni fyrir ofan hitt.
Minnsta tónbil á hljómborði er
hálftónsbil, svo þegar leikið var
á bæði píanóin í kvarttónsstill­
ingunni virkuðu þau rammfölsk.
Þau voru ekki á sama tónsviðinu.
En það var einhver fegurð í þessu
falska, einstök hughrif sköpuðust
sem erfitt er að lýsa. Hinn hreini
tónn er greinilega ekki alltaf bestur!
Aðrir kammertónleikar á árinu
2016 voru margir hverjir prýðilegir.
Nordic Affect, sem samanstendur af
nokkrum hljóðfæraleikurum með
Höllu Steinunni Stefánsdóttur í
broddi fylkingar, var m.a. á Norræn­
um músíkdögum í haust. Þar voru
skemmtilegar tónsmíðar, aðallega
eftir íslensk tónskáld. Nordic Affect
hefur þá sérstöðu að venjulega
liggur mikil rannsóknarvinna að
baki tónleikum hópsins. Oft hverf­
ast þeir um einfalda hugmynd sem
heldur öllu saman. Að þessu sinni
var efnisskráin fleyguð með sér­
kennilegum gerningi, ógreinilegu
þykkni ljóðabrota úr hátölurum
sem myndaði fallegan hljóðheim.
Þetta var einhvers konar ringulreið
og það var eins og öll verkin á dag­
skránni kæmu út úr henni. Það var
verulega áhrifamikið.
Kammermúsíkklúbburinn var
líka flottur á liðnu ári. Verkin voru
þó mun hefðbundnari; þessi venju­
legu eftir Brahms, Beethoven og
félaga. Flutningurinn á slíkum tón­
smíðum er samt yfirleitt vanda­
samari en á nýrri tónlist. Verkin eru
jú til í flutningi ótal hópa á geisla­
diskum. Maður hefur því saman­
burðinn og það er erfitt að toppa
hann. Það er til marks um hversu
góðir íslenskir hljóðfæraleik­
arar eru orðnir að margir tónleikar
klúbbsins voru á heimsmælikvarða.
Íslenskan óperan góð og slæm
Íslenska óperan var bæði og á
árinu 2016. Fyrri uppfærslan, á
Don Giovanni eftir Mozart var
ekki fullnægjandi að mati undir­
ritaðs. Sviðsmynd og búningar
voru máttlausir, og frammistaða
söngvaranna misjöfn. Uppfærslan
á Évgení Ónegín í haust kom því
skemmtilega á óvart. Þar gekk allt
upp. Valið á söngvurunum var full­
komið og sviðsmyndin er sú glæsi­
legasta sem ég hef séð hér á landi.
Búningarnir voru augnayndi og
leikstjórnin, sem stundum hefur
verið hálfmisheppnuð, var stór­
kostleg. Hvergi var dauður punktur
í atburðarásinni, hún rann áfram
áreynslulaust, skreytt alls konar
óvæntum uppákomum. Hér, sem
oftar, sló Þóra Einarsdóttir sópran í
gegn með magnaðri frammistöðu.
Þóra er Guðsgjöf, leyfi ég mér að
fullyrða.
Margar fínar tónsmíðar litu
fyrst dagsins ljós á liðnu ári. Þær
voru eftir tónskáld á borð við Finn
Karlsson, Kolbein Bjarnason, Þuríði
Jónsdóttur, Úlf Hansson, Hafdísi
Bjarnadóttur, Georg Kára Hilmars­
son og fleiri. Djassinn var sömuleið­
is oft öflugur. Terri Lyne Carrington
var með fimm stjörnu tónleika á
Listahátíð og Sunna Gunnlaugs­
dóttir og Julia Hülsmann voru með
óvanalega tveggja flygla tónleika á
Djasshátíð í Reykjavík síðla sumars.
Þannig mætti lengi telja.
Ljóst er að 2016 var viðburða­
ríkt, tónlistarlífið hér er greinilega í
miklum blóma. Ég þakka lesendum
mínum samfylgdina á árinu og óska
þeim gleðilegs nýs árs.
Árið 2016: Dásamlegir
sinfóníutónleikar –
Évgení Ónegín var snilld
Jónas Sen gagnrýnandi fer hér yfir það
sem hann telur hafa gerst markverðast í
tónlist á Íslandi á liðnu ári.
Bækur
Skegg raspútíns
HHHHH
Guðrún Eva Mínervudóttir
Útgefandi: Bjartur
Prentun: ScandBook, AB, Svíþjóð
Fjöldi síðna: 317
Kápa: Ragnar Helgi Ólafsson
Sögur þurfa ekki alltaf að fléttast
um margslungna þræði eða segja
frá stóratburðum til þess að vera
stórar sögur. Skegg Raspútíns, nýj­
asta skáldsaga Guðrúnar Evu Mín­
ervudóttur, sannar það með eftir­
minnilegum hætti. Sagan hverfist
um kynni, vinskap og samtöl á
milli þessara tveggja kvenna; Evu
og hinnar lettnesku en rússnesku­
mælandi Ljúbu. Báðar búa þær í
Hveragerði og báðar eiga þær sínar
sögur sem þurfa að finna sinn far­
veg. Þurfa að brjótast fram í gufu­
strókum Hveragerðis og hreinsa
sálir sögumanna sinna. Skegg Ras­
pútíns hverfist þannig um sam­
ræður tveggja kvenna í Hveragerði.
Önnur er rithöfundur og þýðandi,
hin garðyrkjubóndi. Báðar vinna
þær heima og sinna einnig börnum
og heimili og eru kvæntar íslenskum
karlmönnum. Og þó svo þær eigi
margt sameiginlegt þá koma þær
hvor frá sínu landinu, eiga rætur í
ólíkri menningu og hafa ólíkar hug­
myndir um lífið og tilveruna.
Skegg Raspútíns er afar per­
sónuleg bók og þó svo Guðrún Eva
eyrnamerki verkið sem skáldsögu
þá leynir sér ekki að margt er sótt
í hennar eigin líf og veruleika sem
og vinkonu hennar Ljúbu. Guðrúnu
Evu tekst líka að draga upp fádæma
sannfærandi mynd af því hvernig
þessi fallega vinátta myndast skref
fyrir skref og trúnaðartraustið
eykst jafnt og þétt. Auk þess er
söguheimurinn ákaflega trúverð­
ugur og heillandi, hvort
sem er í Hveragerði eða
Gömlu kirkju, og því fær
lesandinn það auðveld­
lega á tilfinninguna að
hann sé að verða vitni
að einhverju sönnu. Ein­
hverju sem skiptir máli
og snertir líf okkar allra
í þessum meinleysislega
hversdagsleika sem við
öll þekkjum og lifum í
frá degi til dags.
Það gengur á ýmsu í
lífi vinkvennanna Evu
og Ljúbu og ýmsir erfið­
leikar gera vart við sig
í lífi þeirra. Sé horft til
alls þess þá gæti maður sagt sem svo
að þetta sé bók um að vera kona í
karlaheimi, bók um alkóhólisma,
eða bók um geðsjúkdóma, skrif,
vináttu, von og garðyrkju og hún
er það og meira til. Skegg Raspútíns
er um það að vera manneskja og
að hafa þörf
fyrir annað
fólk. Þörf
fyrir að deila
lífi sínu, sigr­
um og erfið­
leikum, með
einhverjum
s e m s k i l u r
mann eða í
það minnsta
h l u s t a r á n
þess að dæma.
S k e g g R a s ­
pútíns er bók
um nánd. Bók
um að deila lífi
sínu, sorgum
og gleði, í ein­
földum hversdeginum í Hveragerði.
Inn í samskipti þeirra Evu og
Ljúbu fléttast einnig draumar þeirr­
ar fyrrnefndu og með þeim finnur
höfundurinn ákveðið frelsi til þess
að brjóta upp hversdaginn og leyfa
skáldinu að takast á við hvað sem
er. Og inn í sögu þessara tveggja
kvenna fléttast svo einnig sagan um
bóndasoninn Raspútín sem náði
alla leið inn á síðustu rússnesku
keisarafjölskylduna, sem einhvers
konar ráðgjafi. Í þeirri sögu er jafn­
vel falinn ákveðinn kjarni eða lykill
að sögum kvennanna tveggja því
það er einmitt ein og sama þörfin
fyrir nánd og trú á lífið sem gerði
það að verkum að Raspútín komst
þangað sem hann gerði. Þörfin
sem er grundvöllurinn að vináttu
kvennanna í Hveragerði.
Hvar sem á Skegg Raspútíns er
litið þá er þetta firnasterk skáldsaga.
Vel skrifuð, vel stíluð, með sterkri
persónusköpun og heildstæðum
söguheimi.
Magnús Guðmundsson
NiðurStaða: Heildstæð og falleg
skáldsaga sem enginn ætti að láta
fram hjá sér fara.
Hversdagleg nánd í Hveragerði
“Þóra er guðsgjöf leyfi ég mér að fullyrða,” segir í pistlinum. Hér er Þóra Einarsdóttir í hlutverki sínu í Évgení Ónegín.
Það er til markS um
hverSu góðir
ÍSlenSkir hlJóðfæraleik-
arar eru orðnir að margir
tónleikar klúbbSinS voru á
heimSmælikvarða.
2 . j a N ú a r 2 0 1 7 M Á N u D a G u r34 M E N N i N G ∙ F r É t t a B L a ð i ð
menning
0
2
-0
1
-2
0
1
7
0
3
:5
7
F
B
0
6
4
s
_
P
0
6
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
5
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
0
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
1
5
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 1
B
D
5
-F
7
0
4
1
B
D
5
-F
5
C
8
1
B
D
5
-F
4
8
C
1
B
D
5
-F
3
5
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
1
B

F
B
0
6
4
s
_
1
_
1
_
2
0
1
7
C
M
Y
K