Morgunblaðið - Sunnudagur - 12.06.2016, Blaðsíða 42

42 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 12.6. 2016
LESBÓK
Þýski rithöfundurinn LenaGorelik dvaldi sex vikur á Ís-landi í apríl og maí. Bækur
hennar nálgast nú tuginn. Í fyrra
kom út eftir hana bókin Null bis
unendlich (Frá núlli út í hið óend-
anlega), sem fjallar um stormasama
vináttu Nils og Sanelu, sem missti
foreldra sína í átökunum á Balk-
anskaga á tíunda áratugnum.
Í skrifum sínum fjallar Gorelik
mikið um uppruna og þjóðerni. For-
eldrar hennar komu frá Rússlandi en
hún er uppalin í Þýskalandi og hefur
alið þar manninn. Á mæli hennar er
ekki annað að heyra en að hún sé
Þjóðverji en vegna upprunans er
henni enn hrósað fyrir að tala góða
þýsku og fyrir vikið fékk ein bóka
hennar titilinn Sie können aber gut
Deutsch (Mikið ertu góð í þýsku).
„Ég finn ekki þörf hjá sjálfri mér
til að fjalla um þessi mál,“ segir Gore-
lik. „Það er hins vegar alltaf verið að
nefna þau við mig og þess vegna varð
þessi tilvitnun að heiti bókarinnar,
Sie können aber gut Deutsch, og nú
þegar allur þessi fjöldi flóttamanna
kemur til Þýskalands og Evrópu fær
umfjöllunarefnið líf í fjölmenningu
aukið vægi. Þess vegna fæst ég við
þessar spurningar.“
Gorelik segir að það trufli sig að
stöðugt þurfi að greina á milli hver sé
þýskur og hver sé ekki þýskur og rifj-
ar upp: „Ég var barn, ellefu ára göm-
ul, rússneskan mín var mun verri en
þýskan og ég hafði ekki komið til
Rússlands í hálfan áratug og samt
var alltaf verið að hamra á þessu. Á
þýsku er til orðið „innflytjendabak-
grunnur“ (Migrationshintergrund).
Það er þannig skilgreint – þetta er
opinber skilgreining – að jafnvel
börnin mín, sem eru fædd í Þýska-
landi og skilja kannski rússnesku en
tala hana ekki og hafa aldrei til Rúss-
lands komið, eru með innflytj-
endabakgrunn. Það er engrar und-
ankomu auðið undan þessum
merkimiða.“
Snýst um óttann við aðra
Gorelik segir að í þessum efnum séu
viðhorfin mun lífseigari en á öðrum
sviðum lífsins.
„Ég átti til dæmis hund og nú er
hann dauður,“ segir hún. „Áður var
ég hundaeigandi en nú er ég það ekki
lengur. En ég mun aldrei losna við
innflytjendabakgrunninn og börnin
mín ekki heldur.“
Gorelik er ósátt við þessa aðgrein-
ingu og að ekki sé hægt að komast
undan gömlum skilgreiningum á hvað
sé að vera þýskur og ekki þýskur.
Þetta leiði til einföldunar eða smækk-
unar þar sem einstaklingurinn er
settur á ákveðinn bás.
„Þegar ég til dæmis les upp úr
skáldsögu snýst það um bók-
menntir,“ segir hún. „Fólk getur sagt
að upplesturinn hafi
verið góður eða spenn-
andi, eða mín vegna að
hann hafi verið leið-
inlegur og illa skrif-
aður, mér er sama um
það, en fólkið segir
bara „Þú ert góð í
þýsku“. Einu sinni las
ég upp úr jólasögu sem
ég hafði skrifað. Sagan gerðist í þorpi
í Bæjaralandi skammt frá München
og fjallaði um rótgróna þýska fjöl-
skyldu. Þarna var enginn með útlend-
an bakgrunn, hvorki tyrkneskan né
ítalskan, þetta var fjölskyldan Müller
í Bæjaralandi. Þegar ég hafði lokið
lestrinum stóð upp kona í salnum og
spurði: Að hve miklu leyti finnst þér
þú vera rússnesk og að hve miklu
þýsk? Þarna hefði verið hægt að tala
um bókmenntir, jólin, jólagæsina,
Bæjara, en maður er alltaf smækk-
aður niður í þetta. Ég reyni að skrifa
gegn þessu. Að miklu leyti snýst
þetta um ótta, óttann við aðra af því
að þeir eru framandi.“
Erum ólíkir einstaklingar
Gorelik segir að sér finnist sér-
staklega mikilvægt að fjalla um þessi
mál núna vegna flóttamannavandans.
„Það þarf að draga fram að það eru
ekki „þeir“ heldur margir og ólíkir
einstaklingar alveg eins og við,“ segir
hún. „Sumir eru viðkunnanlegir og
aðrir ekki, manni þarf ekki að finnast
þeir allir æðislegir. En þetta er ekki
gríðarlegur fjöldi hættulegra glæpa-
manna. Ég reyni að tala gegn þessu.“
Gorelik segir að málflutningur
hennar mæti skilningi en gallinn sé sá
að skilningurinn komi oft frá þeim
sem hvort sem er hugsi með þessum
hætti.
„Þegar ég held fyrirlestur út frá
efni bókarinnar Sie können aber gut
Deutsch kemur fólk sem er sammála
fyrir,“ segir hún. „Sá sem er ósam-
mála kemur ekki. Ég óttast að við ró-
um alltaf á sömu miðin, við klöppum
hvert öðru á öxlina og segjum að
þetta sé rétt. Í Þýskalandi hafa komið
út nokkrar bækur þar sem saga ein-
stakra flóttamanna hefur verið sögð.
Önnur kom út um óttann við útlend-
inga. En þetta eru alltaf sömu 20 höf-
undarnir og við þekkjumst allir og er-
um sammála. Þeir sem kaupa
bækurnar eru þeir sem hvort eð er
eru sammála. Þeir sem vilja að flótta-
mennirnir verði áfram í Grikklandi
lesa þær ekki. Mér er sem sagt vel
tekið en aðeins í ákveðnum hópi.“
Ólíkur skilningur
á þjóðerni
Þjóðerni er teygjanlegt hugtak. Oft
dugar vegabréf ekki til, jafnvel ekki
að hafa fæðst í viðkomandi landi.
„Þetta snýst að miklu leyti um það
sem samfélagið hefur komið sér sam-
an um,“ segir Gorelik. „Sá sem til
dæmis er fæddur í Bandaríkjunum er
Bandaríkjamaður. Það er þeirra
skilningur, þeir líta svo á að sá sem
fæðist þar sé Banda-
ríkjamaður. Þjóð-
verjar – ekki allir, en
margir – telja að sá sé
þýskur sem geti rakið
þýskar ættir sínar.
Það dugar til dæmis
ekki að ég skrifi bæk-
ur á þýsku. Ég myndi
segja að mín þýska
væri betri en margra annarra en það
dugar ekki. Þetta snýst að miklu leyti
um þann skilning sem lagður er í
þjóðernisvitund. Þýsk þjóðernis-
vitund byggir á kynslóðunum, ekki á
tungumálinu, ekki hvar maður er
fæddur, heldur fjölskyldunni, hér var
afi og hér var amma.“
- Ekki eru samt allir Þjóðverjar
eins. Hvað á Bæjari til dæmis sam-
eiginlegt með manni frá Bremen?
„Ekkert, þeir skilja jafnvel ekki
hver annan,“ svarar hún. „Þegar ein-
hver frá bæverskasta hluta Bæjara-
lands, til dæmis Garmisch Parten-
kirchen, kemur til Bremen skilur
hann enginn, þá þarf túlk. Þess vegna
eru myndir þar sem töluð er bæ-
verska sýndar með texta þegar komið
er norður fyrir Hessen. Þegar hins
vegar Tyrki talar með hreim gengur
það ekki. Þarna verður til gogg-
unarröð. Bæjari má tala þannig að
enginn skilji hann en Tyrki má ekki
gera nein mistök.“
Gorelik kom til Íslands fyrir milli-
göngu Goethe-stofnunar. Hún lýsir
aðdragandanum þannig:
„Ég byrjaði fyrir einu og hálfu ári
að skrifa skáldsögu þar sem blind
sögupersóna fer í ferðalag með manni
Áskorun að setja
Ísland í orð
Þýski rithöfundurinn Lena Gorelik dvaldi á Íslandi í sex vikur til að vinna að
bók þar sem hún glímir við þá þraut að lýsa landinu fyrir blindum ferða-
langi án þess að það verði klisjukennt. Hún hefur búið í Þýskalandi frá því
hún var barn en er alltaf minnt á rússneskan uppruna sinn.
Karl Blöndal kbl@mbl.is
’Þarna verður tilgoggunarröð.Bæjari má talaþannig að enginn
skilji hann en Tyrki
má ekki gera nein
mistök.
Íslensk ofurfæða, villt og tamin heitir ný mat-
reiðslubók eftir Áslaugu Snorradóttur ljós-
myndara og matarlistakonu. Í bókinni skoðar
hún það sem finna má í nærumhverfi okkar eins
og fram kemur í inngangi Áslaugar: „Við eigum
sannarlega okkar eigin íslensku ofurfæðu sem
betur má gefa gaum: Sælgætið úr nærumhverf-
inu, nærgætið.“
Í bókinni segir Áslaug frá hráefni ofan jarðar
og neðan, kíkir í gróðurhús og út í móa og mat-
reiðir fisk og fjörugróður. Íslensk ofurfæða er ríkulega myndskreytt.
Vaka-Helgafell gefur út.
Íslensk ofurfæða
Iðunn hefur gefið út matreiðslubókina Eitt-
hvað ofan á brauð eftir Nönnu Rögnvaldar-
dóttur. Þetta er 21. matreiðslubók Nönnu, en
að þessu sinni gefur hún uppskriftir að alls-
kyns áleggi á brauð og meðlæti. Í inngangi
lýsir Nanna bókinni svo að hún sé ekki
„smurbrauðsbók“, heldur bók sem hafi að
geyma „uppskriftir að allskonar ofan á
brauð“.
Bókin skiptist í fjóra hluta: Til að smyrja –
viðbit og mauk á brauðið eða kexið, Smurt og dýft – fyrir snittur,
sneiðar, kex, flögur og fleira, Salöt og álegg af ýmsu tagi – á
sneiðar, kex og samlokur – eða bara eintómt, og Sætmeti á brauð
og kex – með og án sykurs.
Eitthvað ofan á brauð
Í matreiðslubókinni Mömmubitar segir leik-
konan Aníta Briem frá reynslu sinni af með-
göngu og fæðingu með höfuðáherslu á upp-
skriftir sem henta barnshafandi konum og
barninu sem þær ganga með, þó að þær henti
eðlilega öllum.
Í bókinni segir Aníta ýmsar sögur frá með-
göngu sinni og líðan og fjallar um mat og holl-
ustu á meðgöngu með aðstoð Sólveigar Eiríks-
dóttur, Sollu. Solla hannaði fyrir hana
uppskriftir sem eru í senn næringarmiklar og nettar og vinna gegn
ógleði og orkuleysi á meðgöngu enda segir Aníta í bókinni að best
hafi sér liðið þegar hún borðaði lítið og oft. Í bókinni eru einnig upp-
skriftir að ýmsum aðalréttum, kjöt- fisk- og grænmetisréttum, eftir-
réttum og allskyns munngæti.
Eva Ásrún Albertsdóttir ljósmóðir í áhættumæðravernd Landspít-
alans skrifar formála að bókinni. Bókin er skreytt fjölda mynda. JPV
útgáfa gefur bókina út.
Mömmubitar Anítu
Ármúla 24 • S. 585 2800Opið virka daga 9 -18, laugardaga 11- 16 – www.rafkaup.is
Úrval af
ljósum frá
BELID