Dagblaðið Vísir - DV - 30.06.2015, Blaðsíða 28

24 Menning Vikublað 30. júní–2. júlí 2015
Ég ekki skilja
Sólveig Ásta Sigurðardóttir fjallar um málnotkun og birtingarmyndir innflytjenda í íslenskum bókmenntum
e
inn af hverjum tíu íbúum Ís-
lands er af erlendum upp-
runa. Þrátt fyrir það hafa
nánast engar skáldsögur skrif-
aðar af innflytjendum kom-
ið út á íslensku. Sögur íslenskra inn-
flytjenda eru því ekki sagðar af þeim
sjálfum, heldur eru þær viðfangsefni
annarra rithöfunda sem treysta oft-
ar en ekki staðalímyndir um hópinn
í sessi frekar en að ögra þeim. Radd-
ir innflytjenda heyrast vart í skáldsög-
um nema þegar íslenskir rithöfundar
láta persónur af erlendum uppruna
tala í bókum sínum. En hvernig ís-
lensku tala innflytjendur í íslenskum
bókmenntum? Þetta er viðfangsefni
mastersritgerðar Sólveigar Ástu
Sigurðardóttur frá bókmenntafræði-
deild Háskóla Íslands.
Engar innflytjendabókmenntir
Í rannsóknarvinnunni leitaði Sólveig
logandi ljósi að íslenskum innflytj-
endabókmenntum. „Það eru bara
örfá verk sem falla að þeirri skilgrein-
ingu. Þetta eru örfáir einstaklingar, til
dæmis Toshiki Toma sem hefur gef-
ið út ljóðabók á íslensku, barnabókin
Þankaganga Myslobieg sem fékk
Fjöruverðlaunin í flokki Barnabóka
árið 2010 – en hún er skrifuð í sam-
einingu af Pólverja og Íslendingi –
svo eru það bara ævisögur innflytj-
enda sem Íslendingar hafa skrifað,
en þær teljast varla til þessa flokks,“
segir Sólveig.
„Það sem vekur einnig athygli er
að þau verk sem þó hafa komið út eru
sjálfútgefin. Í rannsóknarvinnunni
hafði ég samband við öll útgáfu-
fyrirtækin og ekkert þeirra, nema
Crymogea, kannaðist við að hafa
gefið út slíkt verk eða að hafa fengið
handrit send. Svo hafði ég samband
við skáld sem sögðu að útgáfufélögin
hefðu áhuga á að ráða fólk í þýð-
ingarvinnu en þau fyndu hins vegar
ekki fyrir miklum áhuga á því að fá
skáldverk frá innflytjendum á ís-
lensku eða ensku.“
Talað í gegnum túlk
„Við álítum að bókmenntir eigi að
vera birtingarmynd samfélags hvers
tíma, svo það er algjör skekkja að nú
þegar Ísland er orðið fjölmenningar-
samfélag sé það á engan hátt endur-
speglað í bókmenntaheiminum,“
segir Sólveig Ásta.
En ef innflytjendur eru ekki að
segja sínar eigin sögur, og fá ekki
að sýna sig sjálfa í íslenskum bók-
menntum, hvernig eru þeir þá sýnd-
ir? Hverjar eru birtingarmyndir inn-
flytjenda í íslenskum bókmenntum?
„Það er misjafnt en í þeim verkum
sem ég hef skoðað eru innflytjendur
mjög gjarnan sýndir sem jaðarsettur
hópur: einstaklingar sem eiga erfitt,
sinna láglaunastörfum, glíma við
tungumálið og þess háttar. Cynthia
Trililani gagnrýndi þetta einmitt í
BA-ritgerð fyrir nokkrum árum, að
íslenskir rithöfundar ynnu ekki á
gagnrýninn hátt með þær staðalí-
myndir sem væru fyrir í samfélaginu
– frekar en að hjálpa væru þeir að
festa þær í sessi. Í kvikmyndum
hafa til dæmis verið austurevrópskir
glæpamenn, póstbrúðareiginkonur
frá Asíu og svo framvegis. Þetta er
auðvitað ekki algilt en hallar aðeins
í þessa átt,“ segir Sólveig.
„Þegar þú ert með svo jaðar settar
persónur þá getur þú svo komist
hjá því að vinna með tungumálið
þeirra. Þetta sést til dæmis í Vetrar-
borginni eftir Arnald Indriðason.
Þar er einstaklingur sem er það ein-
angraður að það er nær alltaf túlkur
með honum og sögumaðurinn þarf
ekki að túlka sjálfur heldur vísar á
túlkinn.“
Ég ekki skilja
Síðasti hluti ritgerðarinnar fjallar
um það hvernig íslenskir rithöf-
undar láta innflytjendur tala í verk-
um sínum. Sólveig einbeitir sér
að þremur bókum frá undanförn-
um 10 árum sem takast á við tungu
innflytjenda á ólíkan hátt: glæpa-
söguna Vetrarborgina eftir Arnald
Indriðason, skáldsöguna Illsku eftir
Eirík Örn Norðdahl, og barnabók-
ina Maðurinn sem hataði börn eftir
Þórarin Leifsson.
Eins og áður segir tala tvær lykil-
persónur Vetrarborgarinnar, taí-
lensk kona og bróðir hennar, að
mestu í gegnum túlk, en í þau örfáu
skipti sem þau fá að tala beint hef-
ur Arnaldur ákveðið að láta þau tala
bjagað, setningarnar eru stuttar og
einfaldar en málfræðilega rangar á
borð við: „Ég ekki skilja “ og „Hann
ekki gera neitt“.
„Aðalpersónan í Illsku á lithá-
enska foreldra en er fædd á Íslandi
svo hún talar fullkomna íslensku. En
foreldrarnir tala brotna íslensku. Þar
eru jafnvel ein eða tvær heilar efnis-
greinar þar sem foreldrarnir fá að
tala. Þar hefur hefur höfundurinn
unnið í því að móta talsmáta þeirra,“
segir Sólveig.
„Svo er það þriðja bókin þar sem
Þórarinn Leifsson ákveður að láta
sögumanninn, 12 ára spænskan
strák, tala fullkomna íslensku. En
hann sem sögumaður er stöðugt að
segja þér að hann tali rosalega vit-
laust. Þetta skapar íroníu í textanum
og söguhöfundur því nálægur,“ segir
Sólveig.
Þurfum ekki öll að hljóma eins
og Broddi Broddason
Sólveig segir það vera þess virði að
velta fyrir sér hvort það sé gott að
gera þá kröfu að allir tali íslensku á
nákvæmlega sama hátt. „Ég tel ekk-
ert endilega að það sé hlutverk ís-
lenskra rithöfunda að bjaga tungu-
málið, en ég hef svolítið verið að
velta fyrir mér þessum ótta okkar við
bjagaða íslensku,“ segir Sólveig.
„Í ritgerðinni vitna ég í mjög góða
grein Jóhönnu Van Schalkwyk þar
sem hún gagnrýnir þessa áherslu á
að kenna rétta íslensku. Það er gott
og mikilvægt að fólk læri íslensku
en kannski er komið að því að við
lærum að hlusta á íslensku sem er
ólík. Jóhanna orðar það svo að við
þurfum ekki öll að hljóma eins og
Broddi Broddason. Það er mikil-
vægt að við hættum að upphefja ís-
lensku Brodda Broddasonar, að við
förum að heyra íslensku með hreim
í fjölmiðlum og allt í kringum okkur,“
segir Sólveig. n
„Setningarnar eru
stuttar og ein-
faldar en málfræðilega
rangar á borð við: „Þú
elta mig,“ og „Hann ekki
gera neitt.“
Sólveig Ásta Fjallar um skort á innflytjendabókmenntum
og birtingarmyndir innflytjenda í íslenskum bókmenntum í
meistararitgerð sinni. mynd Þormar Vignir gunnarSSon
Kristján guðjónsson
kristjan@dv.is
Allt á einum stað:
Prentun, merkingar og frágangur.
Inni- og útimerkingar.
Segl- og límmiðaprentun.
Ljósmynda-, striga- og segulprentun.
Textaskraut, sandblástur,
GSM hulstur og margt fleira...