Dagblaðið Vísir - DV - 18.09.2015, Qupperneq 22

Helgarblað 18.–21. september 201522 Umræða
É
g hef stundum heyrt á undan­
förnum misserum stuðnings­
menn eða talsmenn hefð­
bundinna borgara­ og
hægriflokka – þannig er til
dæmis Sjálfstæðisflokkurinn hér
– tala um að þeir þurfi að „skerpa
á“ þjóðernissinnaðri stefnu, svara
kröfum sístækkandi hóps kjósenda
um að snúa af braut fjölmenningar
og styðja kröfur um hertari reglur
um innflutning fólks af framandi
þjóðerni og trúarbrögðum. Og skýr­
ingin sem þeir gefa sem þannig tala
er sú að það sé ekki hægt að eftirláta
öfgaflokkum og allskyns vitleysing­
um sem mjög hafa vaðið uppi í ná­
grannalöndum, atkvæði allra þeirra
sem hafa áhyggjur af blóðblöndun
við útlenda kynstofna.
Þannig sjáum við að uppgangur
flokka á borð við Svíþjóðar­
demókratana, Sanna Finna og
Danska þjóðarflokkinn hefur orðið
til þess að hefðbundnari og hóf­
samari flokkar hafa sveigt sína
stefnu og áherslur að einhverju
leyti í þá átt að bregðast við þessum
sjónarmiðum; þannig mátti jafnvel
heyra leiðtoga danskra jafnaðar­
manna, Helle Thorning­Schmidt
láta orð falla fyrir síðustu kosningar
sem augljóslega var ætlað að höfða
til þeirra sem óttuðust vandamál
sem stafa af minnihlutahópum þar
í landi.
Áhrif öfgamanna
og einsmálsflokka
Hér ætla ég reyndar ekki að tala um
hægriöfgamenn eða fjölmenningu
eða útlendingavandamál, heldur
aðeins benda á þá staðreynd að
öfgaflokkar, lengst til hægri eða
lengst til vinstri, geta haft mikil
áhrif án þess að komast til valda.
Með einni saman tilveru sinni, há­
værum boðskap og (tímabundinni)
velgengni geta þeir sveigt áherslur
að sínum sjónarmiðum, fært miðju
stjórnmála í átt til sín. Og það bæði
til góðs og ills. Því að þetta á auð­
vitað við um fleiri hreyfingar en
bara einhverja öfgaflokka; hér er
einnig um að ræða svonefnda „eins­
málsflokka“ sem beina kastljósi að
stefnumálum sem hefðbundnar
stjórnmálahreyfingar hafa horft
fram hjá. Kvennalistinn íslenski var
reyndar ekki einsmálsflokkur, en
áhersla hans á kvenréttindi og auk­
inn hlut kvenna í stjórnmálum hafði
án nokkurs vafa mikil áhrif til þess
að stórauka fjölda alþingiskvenna,
ekki bara með þeim frábæru kon­
um sem þær sjálfar fengu kjörnar
á þing, heldur líka úr hinum flokk­
unum, og þessum góða árangri,
þessari gjörbreytingu sem varð í
þeim efnum á skömmum tíma, náði
Kvennalistinn fram án þess nokkurn
tíma að komast til valda í ríkisstjórn.
Miðjan fór langt til hægri
Það sem mér er nú í huga er að ég
held að miðja stjórnmálanna hér
á Vesturlöndum hafi færst mik­
ið til hægri á undanförnum árum.
Og það ekki til góðs. Að á síðasta
aldarfjórðungi eða svo hafi eitt­
hvað sem áður hefði verið kallað
hreinræktuð hægristefna orðið að
einhvers konar meginstraumi. Það
hefur oft verið sagt að krataflokkar
hafi færst til hægri, og er þá gjarnan
talað um „Blair­isma“ eftir breska
krataforingjanum og forsætisráð­
herranum Tony Blair, sem vissu­
lega náði völdum af Íhaldsflokkn­
um þar í landi með því að færa sig,
a.m.k. ímyndarlega, miklu nær hon­
um og hans áherslum (Blair var
reyndar merkilegri og einlægari
sósíal demókrati en oft er talað um
hann og hans „Thatcher­isma­light“
í seinni tíð, en það er annað mál.)
Þetta er vissulega partur skýringar­
innar á því hversu pólitíski pendúll­
inn hefur sveiflast mikið til hægri,
en ég held að fleira og mun afdrifa­
ríkara komi til.
Hvar eru róttækir sósíalistar?
Ég hef á tilfinningunni að það sem
hafi vantað séu „vinstri­öfgarnar“ –
að ógæfa stjórnmálanna sé ekki síst
sú að kommúnistarnir og byltingar­
sinnarnir hurfu. Það er ekki þar
með sagt að það sé eftirspurn eftir
eða þörf á þeim gamaldags komm­
únisma af Moskvulínunni sem hin­
ir að mestu horfnu gömlu flokkar
boðuðu. En hinu er ekki hægt að líta
fram hjá að styrkur þeirra og miklar
vinsældir – ekki síst á Íslandi eins og
Hannes Hólmsteinn hefur bent á –
færðu meginstraum hinnar pólitísku
umræðu töluvert til vinstri. Áhersla
gömlu kommúnistaflokkanna á
jöfnuð, sameign, réttindi fátæks
launafólks, og barátta þeirra gegn
óhófi auðs­ og eignastétta greiddi
leiðina fyrir ýmsar réttar­ og kjara­
bætur í þjóðfélögum Vesturlanda;
„ hófsamari“ stjórnmálaöfl sáu að
það yrði að reyna að draga úr mis­
munun og þjóðfélagslegri eymd svo
að vegur og fylgi kommúnista myndi
ekki aukast enn meir. Merkilegt nokk
þá náðu þeir aldrei neinni fótfestu í
Bandaríkjunum, og það sést greini­
lega á þeirra þjóðfélagskerfi, þar sem
stór hluti þegnanna fæðist með þann
dóm að þurfa að lifa við skort og
eymd það sem eftir er ævinnar. Öfl­
ug áhrif kommúnista, sem hin hálf­
fasíska McCarthy­hreyfing kannski
kæfði, hefði orðið fátæku og undir­
málsfólki þar til mikilla hagsbóta.
Frjálshyggjan
Þótt Moskvukommúnisminn hafi
verið fyrir löngu búinn að missa til­
höfðun á Vesturlöndum þegar hann
loksins hrundi í heimalandinu, og
það vegna þess að hann bar í sjálfum
sér feigðina, þá var fall Sovétríkjanna
og Austur­Evrópu samt mikið áfall
fyrir róttæka vinstrimennsku á sín­
um tíma: þá skyndilega stóðu hægri­
menn áróðurslega með pálmann
í höndunum og gátu sagt: „okk­
ar stefna reyndist rétt, kapítalism­
inn hefur sigrað“. Skyndilega urðu
hugtök eins og sósíal ismi á einhver
hátt hallærisleg, vinstrimenn voru
á flótta frá því sem hreyfingar sem
á einhvern hátt sóttu upphaf sitt til
marxisma höfðu boðað alla tíð. Og
hægrimenn létu kné fylgja kviði: það
er engin tilviljun að frjálshyggja eins
og sú sem Thatcher­stjórnin breska
ástundaði fékk óáreitt að umbreyta
samfélaginu. Hér á landi varð svipuð
stefna einnig ofan á með ofurtrú á að
markaðsöflin myndu leysa öll mál ef
þau fengju að starfa algerlega í friði,
verða einrátt hreyfiafl samfélagsins,
og einkavæðing og eftirlitsleysi var í
framhaldinu á sinn hátt rótin að því
sem við höfum kallað „Hrunið“ og
varð á haustdögum 2008. Og engin
tilviljun að þeir sem á sínum tíma
boðuðu þá stefnu eru nú farnir að
tala um „svokallað hrun“ sem, þegar
þeir eru spurðir um það nánar, var
víst í rauninni aldrei neitt neitt,
nema kannski efnahagsflensa sem
barst okkur utan úr heimi.
Corbyn og Sanders
Skortur á róttækum þjóðfélagsöflum
er fyrir löngu orðinn að vandamáli,
og eftirspurnin eftir því að menn
andæfi alræði auðvalds og markaðs­
afla birtist til dæmis mjög áber­
andi í þeim mikla hljómgrunni sem
sósíal istar af gamla skólanum hafa
skyndilega og óvænt fengið bæði
vestanhafs og austan, menn eins
og Jeremy Corbyn og Bennie Sand­
ers. Mjög víða olli þetta skyndilega
alræði hægriaflanna samfélögum
miklum skaða, sem bitnaði á alls
konar velferðarþjónustu og jöfnuði,
auk þess sem einkavæðing til dæmis
samgöngumannvirkja og sam­
göngukerfa varð til þess að þau urðu
Það vantar róttæka og flippaða stjórnmálamenn„Ég hef á til­
finningunni að
það sem hafi vantað séu
„vinstri­öfgarnar“ – að
ógæfa stjórnmálanna
sé ekki síst sú að komm­
únistarnir og byltingar­
sinnarnir hurfu.
Einar Kárason rithöfundur skrifar
Þér að segja
Jóhanna Sigurðardóttir „Við þurfum að
muna að það var róttæka og sérvitra og dálítið
skrýtna lessan Jóhanna Sig sem síðast vann
fyrir vinstrimenn sigur í alþingiskosningum.“
Jeremy Corbin Sósíalistar af gamla skólanum fá skyndilega og óvænt hljómgrunn.
Hlaupaskór ársins
hjá Runners World
Saucony Triumph 12
Verð kr. 24.990,-