Dagblaðið Vísir - DV - 14.08.2015, Qupperneq 31

Helgarblað 14.–17. ágúst 2015 Fólk Viðtal 27
um skaðaminnkun.“
En skyldum við vita hvaða ár-
angur hefur náðst á Íslandi eftir að
sænska leiðin var tekin upp?
„Það sorglega er að við munum
aldrei fá að vita það, það hefur aldrei
verið gerð rannsókn á vændiskaup-
um á Íslandi. Líklega vegna áhuga-
leysis. Ég tók tvö ár í að þrýsta á bæði
Reykjavíkurborg og ráðuneytin,
til að fá peninga til að gera rann-
sókn, en það var ekki vilji til þess.
Af hverju ætli það sé? Kannski er
það enn stærra rannsóknarverkefni
– að kanna af hverju þetta er ekki
rannsakað. Það er búið að rannsaka
vændi – hvaða fólk er í vændi, og ým-
islegt varðandi vændi – en aldrei ger-
endur. Eins og ég sagði í ræðu minni
á 19. júní, hversu lengi á kvenna-
hreyfingin að vera með Stígamót,
Kvennaathvarfið, Aflið, Drekaslóð
og allt þetta, áður en stjórnvöld taka
að sér einhverja forvarnavinnu. Það
er engin forvarnavinna um nauðg-
unarmenningu á Íslandi. Það er svo
ógeðslega klikkað. Ætlum við ekki að
skoða þá sem kaupa vændið og þá
sem nauðga? Þeir þurfa auðvitað að
vera til staðar til að viðhalda þessari
menningu, eða meini. Þarna liggur
vandinn.“
Hvað með sjálfsákvörðunar-
réttinn?
Ég bregð mér aftur í karlalíkið og
skelli fram spurningunni um hvort
fóstureyðingar og vændi séu ekki
skyld mál þegar kemur að sjálfsá-
kvörðunarrétti konunnar yfir líkama
sínum.
„Þetta er mjög flókið mál. Það
sem einkennir vændi, og maður
heyrir hjá þeim sem hafa komið sér
úr þeim aðstæðum, eru afleiðingar
sem eru bæði líkamlegar og and-
legar og er hægt að bera saman við
afleiðingar af verstu áföllum sem fólk
verður fyrir. Áfallastreitan er svip-
uð og fólk upplifir sem lendir í stór-
um missi, stríði, náttúruhamförum
eða slysum. Hermenn sem drepa,
eru gerendur og nota allan lík-
amann sinn til að drepa, sýna sömu
merki. Það verður til einhvers konar
sturlunarástand eftir að þeir komast
úr aðstæðunum, það gerist líka hjá
fólki sem hefur verið í vændi. Þessu
hefur verið líkt við þrælahald. Þegar
þrælahald var lagt af í Bandaríkjun-
um voru þrælar sem börðust gegn
afnáminu, vildu halda í ástandið.
Ég sé ekki mikinn mun á vændi og
þrælahaldi. Mér finnst þetta vera
það sama. Í báðum tilfellum er fólk
í aðstæðum þar sem það hefur ekki
mikið gerendarými í lífi sínu, það er
þrengt að þér, þú getur ekki sagt frá
því hvað þú ert að gera og getur ekki
lifað eðlilegu lífi. Ég hef þessa þekk-
ingu frá fólki sem hefur losnað úr
vændi - þú réttlætir ástandið fyrir þér
út í hið óendanlega þegar þú ert í að-
stæðunum, en þær eru samt skemm-
andi. Ég get auðvitað ekki talað fyrir
alla, það getur vel verið og ég mundi
aldrei útiloka að það sé til fólk sem
líður vel í vændi. En það sem eftir
stendur er að vændi í dag er stjórn-
að af karlmönnum – þeir græða á því
og við erum ekki ennþá með í praksís
leiðir til að skilja almennilega á milli
mansals og vændis. Við höfum ekki
verkfæri til þess. Orðræða samtím-
ans leyfir okkur það ekki.“
Endurskilgreint vændi
En væri mögulega hægt að endur-
skilgreina vændi og búa til samfélag
þar sem það gæti þrifist fyrir opnum
tjöldum?
„Þetta eru merkilegar pælingar.
Gætum við gert vændi að einhverju
öðru? Mundum við þá vilja þjálfa
fólk í vændi? Mundum við hafa
starfsþjálfun eins og fyrir iðngrein-
ar, eða mundi þetta verða námsgrein
á menntaskóla- eða háskólastigi,
eða í endurmenntun? Mundi þetta
vera ríkisrekið eða ætlum við að
setja það á einkamarkað? Umræðan
um lögleiðingu eða ekki kemur oft
upp – en sjáum við fyrir okkur ein-
hvers konar góða vændisstarfsemi
og mundi einhver kaupa hana? Ætl-
um við að hafa eitt herbergi í ráðu-
neyti þar sem sýslað er með vændis-
mál? Eða herbergi á heilsugæslunni
þar sem vændisþjónustan er veitt?
Mundi einhver koma þangað, og fara
í röð? Eða ef það væri aðgangur að
múffu á almenningsklósettum í bás
– mundi það slá í gegn? Hvað er ver-
ið að kaupa?“
Fríða heldur áfram og segir mik-
ilvægt að muna eftir valdasam-
spilinu sem á sér stað við vændi og
vændiskaup. „Það er ekki hægt að
taka það úr jöfnunni. Þú getur ekki
talað um vændi og annan kynlífs-
iðnað án þess að tala um valdamis-
ræmið. Ég gæti talað endalaust um
það. En í alvöru, hvað er gott vændi
– er það BS-gráða handa vændis-
fólki eða diplóma – ef við mundum
gera það löglegt einn, tveir og núna,
mundum við vilja hafa það inni á
kampavínsklúbbunum, eða opna
ný vændishús? Það hefur verið ansi
erfitt að koma upp einhvers konar
kerfi til að uppræta mansal á Íslandi
og reyndar í öllum heiminum. Verð-
ur það auðveldara ef vændi er lög-
leitt? Ég sé ekki alveg tenginguna þar
á milli. Hvað viljum við hafa í vændi
og hverju viljum við ná fram? Snýst
það um aðgengi allra að kynlífi,
þegar þeim þóknast?“
Moldvörpur
Hvað með rökin um að það sé eina
rétta leiðin að hafa vændi ekki refsi-
vert, því annars fari neðanjarðar-
starfsemi að blómstra?
„Ég elska þessi rök – ég sé þetta
fyrir mér eins og einhverjar mold-
vörpur í leynistarfsemi undir gras-
inu. Þetta hefur til dæmis ekki gerst
í Svíþjóð og Noregi. Ég skil varla
hvað þetta þýðir og kaupi ekki þessi
rök. Vændi hefur aldrei verð á yfir-
borðinu – eðli vændis og drifkraftur-
inn er leyndarmálið og feluleikurinn.
Ólöghlýðnin. Eitthvað forboð-
ið. Rannsóknir sýna að helming-
ur vændiskaupenda eru giftir. Þetta
snýst heldur ekki um að menn geti
ekki náð sér í konu til að ríða á ann-
an hátt. Dönsk rannsókn, stærsta
sem ég hef séð á vændiskaupendum,
sýndi að það var mjög lítill hluti sem
keypti sér vændi vegna þess að kyn-
líf bauðst ekki annars staðar. Stærsti
hluti kaupenda var að fikta eða prufa
eitthvað spennandi – kaupa konu.“
Femínísk vitrun
Hvernig skyldi þetta hafa byrjað? Var
Fríða alin upp í femínískri komm-
únu eða hvaðan kemur eiginlega
þessi eldmóður?
„Ég fékk femíníska vitrun. Amma
og afi áttu prentsmiðju og það var
mjög skýr verkaskipting á þeirra
heimili - þau höfðu hefðbundin
hlutverk sem voru alveg í takt við
þeirra samtíma. Hún eldaði og þau
fóru alltaf heim í hádegismat. Ég
vann hjá þeim sem unglingur og fór
þá alltaf með þeim í mat. Einhvern
tíma var ég ógeðslega þreytt og kem
inn í húsið – þetta er eitthvað svo dá-
samlega myndrænt – amma fer til
vinstri inn í eldhúsið að búa til mat-
inn og afi fer til hægri inn í sófa og
leggst þar eins og vant var – hlustaði
á fréttirnar, slappaði af – svo borðaði
hann, amma vaskaði upp og afi lagði
sig á meðan yfir veðurfréttunum.
Mér datt aldrei í hug að fara með afa
– minn staður var alltaf í eldhúsinu
með ömmu. Mér fannst bara asna-
legt að liggja einhvers staðar á með-
an amma var að vinna.
Þennan dag áttaði ég mig á því
hvað þetta var skrýtið, ég hugsaði
um hvora áttina ég ætti að fara í og
fór að velta því fyrir mér hvers vegna
ég valdi alltaf eldhúsið með ömmu.
Hvað mundu bræður mínir gera?
Pælingarnar fóru um víðan völl. Út
frá þessu fór ég mikið að pæla í hlut-
verkum kynjanna, algjörlega ein
með sjálfri mér. Ég fékk þess vegna
ekki eitthvað tryllt femínískt uppeldi
heldur kom þetta til mín. Ég man
ekki nákvæmlega allt sem gerðist í
kring um þetta, kannski var ég með
kennara sem kveikti eitthvað innra
með mér en þessi atburður skipti
miklu máli í að ég valdi þessa braut.
Þetta var í loftinu og hitti mig á hár-
nákvæman stað. Þarna var Kvenna-
listinn búinn að vera með framboð
og margt að gerast í femínisma. Ég
fer að pæla meira og meira í þessu
og 2–3 árum seinna fór ég að kynn-
ast öðrum manneskjum í sambæri-
legum pælingum, þetta varð hluti af
lífinu, eins og einhver íþróttaiðkun.“
Ég stoppa Fríðu og spyr hvort
hægt sé að iðka femínisma eins og
íþrótt.
„Nei, einmitt ekki,“ segir Fríða og
hlær, „kannski alls ekki. En kannski
væri svalt að þetta yrði bara hluti af
starfsemi KR – kona mundi mæta
á femínistaæfingu – æfa aðgerð-
ir til niðurrifs feðraveldisins, kasta á
milli bolta og hrópa femínískar stað-
hæfingar.“ Okkur Fríðu finnst þetta
óskaplega fyndin hugmynd og org-
um úr hlátri smástund.
Á túr og eltingarleikurinn við
Ninu Hagen
Hún heldur áfram með söguna af
femínistanum Fríðu. „Um miðbik
menntaskólans vorum við þrjár vin-
konur sem stofnuðum hljómsveitina
Á túr og urðum í öðru sæti Músíkti-
launa. Það var ótrúlega skemmtileg-
ur tími. Það er merkilegt að konur í
hljómsveitum eru ekki í hljómsveit,
þær eru alltaf í stelpuhljómsveit.
Margar eru að rísa gegn þessu núna,
ég man ekki einu sinni til þess að
mér hafi dottið í hug að berjast gegn
því þá. Við vorum fengnar til að spila
á alls konar stöðum og hátíðum. Fór-
um til dæmis í tónleikaferð til Banda-
ríkjanna – algjörlega á eigin spýtur.
Við ætluðum að hitta Ninu Hagen,
átrúnaðargyðju okkar, sem svo beil-
aði á okkur á síðustu stundu. Enduð-
um þá í L.A. alveg villtar og vissum
ekkert hvað við áttum að gera. Redd-
uðum okkur húsnæði og einhverj-
um giggum í smábæjum. Við vor-
um elskaðar af stórum hóp lesbískra
kvenna sem fannst við æði, við sung-
um um túr og píkur og ömurlega
kalla, það var sjúklega gaman. Svo
gáfum við út eina plötu hjá Smekk-
leysu – vorum þar hluti af verkefni
þar sem Smekkleysa gaf út plötur
átta nýrra og óþekktra banda. Frum-
kvöðlaverkefni – mjög flott og fullt af
skemmtilegum plötum í þeirri röð.“
Kvennalistinn og Bríet
Tónleikar fyrir fund Kvennalistans
á Úlfljótsvatni áttu eftir að hafa af-
drifaríkar afleiðingar fyrir hljóm-
sveitina og femíníska framtíð Fríðu.
„Þetta var sögulegur ársfundur
þar sem Kvennalistinn splundraðist
og ýmislegt dramatískt gerðist. Okk-
ur fannst Kvennalistinn æði og átt-
um fullt af aðdáendum í þeirra hópi.
Við vorum á þessum tíma stór vina-
hópur sem langaði að gera eitthvað
með femínískar pælingar okkar og
vorum að leita okkur að farvegi. Við
fundum okkur ekki endilega í starfi
Kvennalistans, vorum á aldrinum
18–21 og fannst við ekki passa við
þingflokk. En voru svo elskulegar að
bjóða okkur húsnæði sitt til frjálsra
afnota. Við fengum þarna húsnæði
til að funda og upp úr þessu varð Brí-
et til – það félag er þannig skilgetið
afkvæmi Kvennalistans, án þess þó
að hafa verið hefðbundin ungliða-
hreyfing. Það var ómetanlegt og
skipti öllu fyrir okkur að hafa hús-
næði. Þegar Kvennalistinn hætti urð-
um við húsnæðislausar og það gerði
starfið allt mun þyngra. Við héld-
um reyndar lengi áfram. Í dag erum
við ekki formlegur hópur, en erum
tengslanet fyrir hver aðra í þjóðfé-
laginu – vinnum á ólíkum sviðum en
höldum ekkert formlegu sambandi.
Þegar Bríet var starfandi var mjög
mikil nauðgunarmenning í samfé-
laginu. X-ið var upp á sitt ógeðsleg-
asta og útvarpaði stöðugt nauðg-
unarbröndurum, þetta var svo ljótt.
Ég man sérstaklega eftir einum
topp-10 lista um það hvernig þú áttir
að geta komist upp með að misnota
frænku þína án þess að hún segði
frá – toppurinn var að hóta að drepa
hana.
Við stóðum fyrir fræðslu í skól-
um og létum til okkur taka. Það var
ekki mikið um annan vettvang fyrir
femínisma á þessum tíma. Svo hætt-
um við, Femínistafélagið var stofnað
undir lokin, starfsemin skaraðist að-
eins þannig að sumar úr Bríeti fóru
að vinna með nýja félaginu. Þarna
reis upp risahreyfing – það var svo
gott fyrir íslenskt samfélag að fá rót-
tækt femínískt félag og þekkingin
innan samtakanna var gríðarmik-
il. Þarna voru ungar manneskjur
með ferskar nýjar hugmyndir en líka
reynsluboltar í fjölmiðlum, femín-
isma og lífinu. Þegar félagið var sem
öflugast var það mjög sterk rödd í
þjóðfélaginu.“
2015 mikilvægt ár
Mér leikur forvitni á að vita hvernig
Fríða metur landslagið núna? Hvað
stendur upp úr í samtímanum? Fríða
leiðir talið aftur að sprengingunni á
Beauty tips. „Þetta er stærsta sam-
félagsbylting sem ég hef upplifað
á minni ævi. Þarna eru ungar kon-
ur og eldri konur, breiddin er mikil
og mér finnnst svo fallegt að þarna
segja konur það sem þær þurfa eða
vilja segja þó að það sé með brotinni
röddu. Sumar konur sögðu kannski
fjögur orð, en það var nóg. Það var
risastór saga í þessum fjórum orð-
um. Hver og ein sagði sögu með
sinni röddu. Þó svo að allir hafi ekki
aðgang að þessum hópum hafa fjöl-
miðlar verið duglegir við að halda
þessu á lofti og við erum að sjá alls
konar hópa aktívista verða til upp
úr átakinu. Við erum á einhverju
byltingarári. 2015 verður árið sem
við munum líta á í baksýnisspegl-
inum og sjá að eitthvað stórkostlegt
gerðist. Kúgaði hópurinn sprengdi
sig fram.“
Palestína
„Ég flutti til Palestínu sem styðj-
andi eiginkona – manninum mínum
bauðst verkefni á vegum íslensku
friðargæslunnar fyrir Palestínuskrif-
stofu UN-Women sem sérfræðingur
í kynjasamþættingu. Hann vakti mig
á morgni um páska og spyr mig hvort
ég vilji flytja til Ísrael – ég svaraði að
bragði „nei“ – þá spurði hann hvort
Palestína hljómaði betur og ég fór
að hlusta. Þremur mánuðum seinna
lögðum við af stað full af ævintýra-
þrá. Ég hafði fylgst vel með hernám-
inu á þessu svæði og hélt mig vita
helling um Palestínu og út á hvað
málin gengu þar um slóðir – eftir
viku í landinu var ég búin að átta mig
á því hvað ég var fordómafull.
Það var svo skrýtin tilfinning að
fylgjast með íslenskum fjölmiðlum,
flytja svo út og vera með mjög lélega
nettengingu og ekki í neinu sam-
bandi við fréttamiðlana. Eftir dálít-
inn tíma fór ég aftur að skoða frétta-
flutning á Íslandi, bæði um Palestínu
og um múslima og áttaði mig á því
hvað allt er sýkt af fordómum gegn
múslimum. Ég vissi ekki að þetta
væri svona ríkjandi í allri umræðu
um hvað sem er tengt múslimum,
moskum eða öðru. Þetta var ótrú-
legt, hugtökin öll á hvolfi og engin
virðing borin fyrir málefnum þessa
risastóra hóps. Ég veit ekki hverju er
um að kenna – hvort þetta er starfs-
fólk fjölmiðlanna eða hvaðan frétt-
irnar koma en það er þörf á að skoða
þetta.“
Fríða og Arnar, maður hennar,
bjuggu í Palestínuhluta Jerúsalem
með Ronju, 7 ára dóttur þeirra.
„Við fundum fyrir átökum á hverj-
um degi. Við bjuggum á jaðri palest-
ínska hluta borgarinnar – næst
ísraelska svæðinu. Það voru mik-
il læti við húsið okkar þar sem verið
var að leggja veg að ísraelskri land-
tökubyggð og þar með verið að taka
enn meira landsvæði sem tilheyrði
Palestínumönnum. Í borginni eru
hermenn og lögregla úti um allt – og
allir með risastórar byssur hangandi
utan á sér. Umhverfið er svo undar-
legt að alls konar samsæriskenn-
Fríða í Palestínu Fríða, Arnar og Ronja, dóttir þeirra, bjuggu í ár í palestínska hluta
Jerúsalem. MyNd SvEiNBjörg BjarNadóttir
„Það
vantar
svo í umræðuna
hvað kaupin eru
skaðleg, það er
ekki bara skað-
legt að vera í
vændi og selja
sig, heldur
líka fyrir unga
óreynda leitandi
í kynlífi að
kaupa vændi.