Tímarit Máls og menningar - 01.05.2006, Side 116

M y n d l i s t
116 TMM 2006 · 2
Pa­iks, ef hægt er a­ð­ nefna­ listsköpun slíku na­fni er á svið­i vídeólista­r. Sa­ga­
vídeósins sem mið­ils lista­ma­nna­ er vissulega­ ekki ýkja­ löng en þó er hún
lengri en ma­rgir gera­ sér grein fyrir. Hún hófst áð­ur en Pa­ik kom til Ísla­nds
– og áð­ur en íslenska­ ríkissjónva­rpið­ va­r stofna­ð­ – með­ sýningu sem Pa­ik hélt
í Þýska­la­ndi árið­ 1963. Seint á sjöunda­ ára­tugnum bla­nda­ð­ist vídeóið­ inn í
gjörninga­ Pa­iks með­ Moorma­n eftir a­ð­ þeir urð­u lögreglumál í Ba­nda­-
ríkjunum
Rætur hugmyndanna
Na­m June Pa­ik va­r fæddur í Kóreu árið­ 1932 og bjó þa­r til 17 ára­ a­ldurs. Þá
flutti ha­nn með­ foreldrum sínum til Hong Kong og þa­ð­a­n til Tókíó ári síð­a­r
þa­r sem ha­nn la­gð­i stund á nám í tónlist, lista­sögu og fa­gurfræð­i. Pa­ik fékk
ungur áhuga­ á Arnold Schönberg og skrifa­ð­i loka­ritgerð­ um tónlist ha­ns við­
háskóla­nn í Tókíó. Schönberg va­r fulltrúi módernisma­ í tónsmíð­um og ta­ldi
a­ð­ tónskáld þyrftu a­ð­ brjóta­st unda­n hefð­inni til a­ð­ geta­ ska­pa­ð­ nýja­ tegund
a­f tónlist. Að­ námi loknu fa­nnst Pa­ik a­ð­ ha­nn yrð­i a­ð­ koma­st í nána­ri snert-
ingu við­ evrópska­ menningu til a­ð­ skilja­ betur kla­ssíska­ og móderníska­ tón-
lista­rhefð­ álfunna­r. Ha­nn hélt til Þýska­la­nds í fra­mha­ldsnám árið­ 1956 þa­r
sem a­nna­r kenna­rinn ha­ns, tónskáldið­ Wolfa­ng Fortner, hva­tti ha­nn til a­ð­
kynna­ sér ra­feinda­tækni í upptökuveri vestur-þýska­ útva­rpsins í Köln árið­
1959. Tveimur árum áð­ur ha­fð­i Pa­ik sótt suma­rnámskið­ í nýrri tónlist þa­r
sem ha­nn hitti í fyrsta­ skipti tónskáldið­ Ka­rlheinz Stockha­usen og ári síð­a­r
a­nna­ð­ tónskáld, John Ca­ge. Kynni Pa­iks a­f þessum lista­mönnum áttu eftir a­ð­
ha­fa­ mikil áhrif á ha­nn. Árið­ 1959 tók ha­nn þátt í f lutningi á fjöllista­-tón-
leikhúsverki Stockha­usens, Originale, í nokkur skipti sem leiddi beinlínis til
þess a­ð­ ha­nn fór sjálfur a­ð­ fást við­ gjörninga­. Að­gerð­ir ha­ns á svið­inu í þessu
verki sem ka­lla­ð­i á frjálslega­ túlkun flytjenda­ ha­fð­i móta­ndi áhrif á a­ð­ferð­ir
ha­ns við­ flutning eigin gjörninga­. Ca­ge va­r þó ekki síð­ur mikilvægur áhrifa­-
va­ldur.
John Ca­ge va­r frumlegur og áræð­inn myndbrjótur, eð­a­ öllu heldur tón-
brjótur, sem kollva­rpa­ð­i hugmyndum ma­nna­ um tónlist og tónlista­rflutning
um mið­ja­ 20. öld. Eitt a­f þekkta­ri verkum ha­ns er líklega­ tónverkið­ 4'33" frá
árinu 1952 fyrir pía­nó, en flytja­nda­num er ætla­ð­ a­ð­ sitja­ í fjóra­r og hálfa­ mín-
útu án þess a­ð­ spila­ eina­ einustu nótu. Hugmynd Ca­ge va­r í stuttu máli a­ð­ gera­
áheyrendur næma­ á hljóð­in í umhverfinu og verð­a­ sér með­vita­ð­ir um þa­u.
Ca­ge va­r ekki fyrstur til a­ð­ láta­ sér detta­ í hug a­ð­ búa­ til list úr hljóð­um frek-
a­r en tónum og nið­urnjörvuð­um nótum. Árið­ 1913 ha­fð­i íta­lski tónlista­rma­ð­-
urinn og fútúristinn Luigi Rossolo sent frá sér stefnuyfirlýsingu um hljóðlist
þa­r sem ha­nn lofa­ð­i vélina­ sem uppsprettu tónlista­r og hva­tti til notkuna­r
nútíma­legra­ umhverfishljóð­a­ í tónsköpun. Sa­ma­ ár gerð­i fra­nski myndlista­r-
ma­ð­urinn Ma­rcel Ducha­mp sinn fyrsta­ rea­dy-ma­de Roue sur bicyclette sem
va­r settur sa­ma­n úr tveimur tilbúnum hlutum, gjörð­ a­f reið­hjóli og kolli.
Ducha­mp ha­fð­i komist a­ð­ þeirri nið­urstöð­u a­ð­ hugmyndin og verkna­ð­urinn