Tímarit Máls og menningar - 01.09.2008, Side 47

TMM 2008 · 3 47
G r a s a f e r ð a l o k
„Snem­m­a lóan lit­la í“. Fyrra ljóð­inu lýkur á því að­ syst­irin hleypur þegar
hreppst­jórinn f­innur hana á f­örnum­ vegi, síð­ara ljóð­inu á því að­
krum­m­inn ét­ur alla unga lit­lu lóunnar. Í heim­i sögunnar verð­ur „út­i-
legum­að­urinn“ t­víf­ari hreppst­jórans og hraf­nsins, óheillakrákan sem­
ber ábyrgð­ á brot­t­hvarf­i syst­urinnar úr líf­i sögum­anns. En hvort­ hún
haf­i hlaupist­ á brot­t­ eð­a orð­ið­ dauð­anum­ að­ bráð­ þennan dag í f­jallinu
eð­a einhvers st­að­ar annars st­að­ar löngu síð­ar … skáldið­ læt­ur lesendum­
ef­t­ir að­ svara því.
Grasaferðalok Torfhildar
„Grasaf­erð­“ Jónasar Hallgrím­ssonar er f­ráleit­t­ eina verkið­ í bókm­ennt­a-
sögunni sem­ lýkur án þess að­ allir lausir endar haf­i verið­ hnýt­t­ir. Nægir
að­ m­inna á sögulokin á skáldsögu Halldórs Laxness, Sjálfstæðu fólki, f­rá
1935. Lúinn Bjart­ur, f­jörgöm­ul Hallbera, f­ársjúk Ást­a Sóllilja og börnin
eru á leið­inni í Urð­arsel. „Björt­ lit­la st­óð­ álengdar m­eð­ f­íngurinn uppi í
sér, og horf­ð­i á m­óð­ur sína, en gam­la konan set­t­ist­ t­il höf­ð­a henni, m­eð­
ungbarnið­ sof­andi í kjölt­u sér, eins og segir í vísunni: / / rennur blóð­
ef­t­ir slóð­ / og dilla ég þér jóð­“.13 (s. 525). Hvað­ örlög bíð­a þessara pers-
óna? Um­ það­ vit­um­ við­ ekki grand. Eð­a hvað­?
Í sm­ásögunni „Fugl á garð­st­aurnum­“ sem­ birt­ist­ í Sjöstafakverinu
árið­ 1964 er líkt­ og Halldór sé að­ set­ja síð­búinn punkt­ af­t­an við­ Sjálf-
stætt fólk. Sérsinna gam­all bóndi, ým­ist­ kallað­ur Knút­ur eð­a Harð­hnút­-
ur, liggur f­yrir dauð­anum­: „Kjúkurnar í horuð­um­ beinast­órum­ hönd-
um­ hans voru allar úr greinum­ geingnar af­ laungum­ sam­skif­t­um­ við­
f­rum­st­æð­ am­boð­, en hnúarnir voru hvít­ir af­ lángri legu. Lit­araf­t­ið­ á
kinnf­iskasognu andlit­inu var glært­ og skeggið­ einsog sinubrúskur og óx
beint­ uppí lof­t­ið­ sem­ hann lá þar á bakið­.“14 Út­lit­ið­ m­innir ekki m­ikið­ á
Guð­bjart­ okkar Jónsson, m­eð­an hann var og hét­, en um­ leið­ og karlæg-
ur aum­inginn opnar kjaf­t­inn og svarar sendinef­nd hreppst­jóra, oddvit­a
og prest­s hvernig honum­ líð­i, þá er eins og bóndinn í Sum­arhúsum­ t­ali
í gegnum­ hann: „Vel, sagð­i karlinn. Alt­ á rét­t­ri leið­. Mér skam­m­ot­t­ar
þet­t­a af­t­ur m­eð­ hverjum­ deginum­. Kanski drepst­ ég í kvöld. En ég er
ekki m­eiri aum­íngi en þið­ f­yrir því. Segið­ þið­ nokkuð­ t­ít­t­, pilt­ar?“15 Og
þegar Knút­ur bæt­ir því við­ að­ hún Bjám­a gam­la rét­t­i sér vat­n og þess
hát­t­ar og skipar henni að­ sussa á spangólandi t­íkina út­i á hlað­i þá er eins
og verið­ sé að­ endurvekja sam­band Bjart­s og Hallberu. „Bak eldavélinni
st­óð­ kyt­ra lít­il á hálf­a gát­t­, það­an var svarað­ hálf­ ólundarlega: O æt­li hún
m­egi sosum­ ekki spangóla segi ég, héld greyið­ m­egi sosum­ spangóla.“16
Í bók sinni Uppskafningar (Palimpsests) f­rá árinu 1982 f­jallar Gérard