Fréttatíminn - 22.04.2016, Blaðsíða 22

Þórólfur Þórlindsson, prófessor emeritus í
félagsfræði við Háskóla Íslands, hefur í áratugi
sinnt rannsóknum á hegðan og líðan barna og
unglinga. Hann hefur áhyggjur af því að börn
í dag séu mögulega ofvernduð í kerfi skóla og
frístunda sem leyfi þeim ekki að njóta þess
ferðalags sem æskan á að vera.
„Það hafa verið jákvæðar breytingar á sumum svið-
um, eins og hversu mikið hefur dregið úr vímuefna-
neyslu ungs fólks en svo sjáum við aðrar neikvæðar
breytingar og þá kemur fyrst í hugann kvíði, sérstak-
lega hjá ungum stúlkum,“ segir Þórólfur Þórlindsson,
prófessor emeritus í félagsfræði við Háskóla Íslands,
en hann hefur í fjölda ára sinnt rannsóknum á líðan
barna og unglinga auk þess að hafa skrifað fjölda
fræðigreina um efnið.
Aukinn kvíði er stórmál
Þórólfur telur aukinn kvíða ungra stúlkna meðal
annars vera komin til vegna aukinnar pressu hvað
varðar próf og útlit en að það sé eflaust margt annað
sem spili inn í, sem nauðsynlegt sé að skoða betur.
„Það eru aldrei nein einföld svör þegar við fáum
svona sterkar vísbendingar um miklar breyting-
ar en þegar það gerist svona ört á jafn stuttum
tíma þá verður maður að draga þá ályktun að
það sé eitthvað í umhverfinu sem hafi breyst.
Ég held að það sé mikilvægt að við veitum þessu
athygli og skoðum þetta sérstaklega. Það gerist
því miður aftur og aftur að við gleymum
unga fólkinu, það á það til að verða afgangs
því það er ekki þrýstihópur sem biður um
breytingar. Aukinn kvíði hjá ungu fólki
er stórmál sem við verðum að veita
athygli.“
Lifum ekki í glansmynd
„Við erum greinilega að
upplifa einhverjar þjóð-
félagsbreytingar. Það
kann að vera að
við séum ekki að
undirbúa unga
fólkið nægilega vel til að takast á við lífið. Kannski
höfum við gengist við þessari glansmynd sem við
drögum upp af lífinu, um að allt eigi að vera slétt og
fellt, en það er mynd sem er ekki raunsæ. Við þurfum
að kenna unga fólkinu að takast á við erfiðleika, við
megum ekki taka reynsluna frá því. Við megum ekki
leggja of mikla áherslu á endanlegu útkomuna og
gleyma því að kenna fólki að njóta ferðarinnar. Ung-
lingarnir þurfa að læra að takast á við óvissu því hún
er hluti af lífinu, læra að það er í lagi að gera mistök
því þannig lærir maður. Við megum ekki taka leikinn
út úr lífi barna því frjáls samskipti barna og unglinga
eru mikilvægur hluti af reynslu sem er ekki skipu-
lögð. Við erum önnum kafin við að skipuleggja líf
barna en þannig takmörkum við reynslu þeirra.“
Leyfum þeim að vera í friði
„Við verðum að átta okkur á því að eitt af því sem
hefur breyst eru tækifæri unglinga til að taka þátt í
lífinu, vinna og taka ábyrgð. Með því að taka þátt í
allskonar verkefnum þá læra krakkar að
takast á við hluti sem þau læra ekki í
skólanum. Í skólanum byggist námið
á stífu prógrammi með ákveðnum
leiðbeiningum en þar fá börn ekki
að vinna með alvöru verkefni sem
þau vita ekkert
hvernig á að
leysa. Börn
þurfa að læra
að fara út í
óvissuna og
hugsa út fyrir
kassann og taka
áhættu því þann-
ig er lífið. Ungt
fólk verður að fá
að glíma við al-
vöru verkefni og
þau verða að fá að
leika sér meira. Og
svo þurfa þau að fá
að eiga sinn heim í
friði.“ | hh
22 | FRÉTTATÍMINN | HELGIN 22.APRÍL–24. APRÍL 2016
Ný sending
ingu í kvíða og depurð, það sé
svo margt sem spili inn í. Honum
finnst þó líklegt að við séum enn
súpa seyðið af kreppunni.
„Reynsla Finna eftir kreppuna
var sú að alvarleg kvíða- og þung-
lyndiseinkenni fóru að gera vart við
sig fimm árum eftir kreppu. Menn
berja sig í gegnum skaflana fyrst
eftir áfall en svo leiðir eitt af öðru
og niðurstaðan er að aukinn tilfinn-
ingalegur vandi kemur upp seinna.
Fjölskyldur ná kannski ekki endum
saman og það verða stór og lítil áföll
sem geta leitt meðal annars til skiln-
aða sem fara illa í krakka og valda
þeim miklum áhyggjum.“
Verðum að viðurkenna kvíðann
„Kvíði er einn þeirra þátta sem
hamlar börnum á grunnskólaaldri,“
segir Halldór K. Júlíusson, sálfræð-
ingur og forstöðumaður Þjónustu-
miðstöðvar Vesturbæjar, en um
þriðjungur tilvísana frá skólum og
foreldrum grunnskólabarna til sér-
fræðiþjónustunnar í Vesturgarði
varðar kvíða. Annar þriðjungur til-
vísana varðar einbeitingarvanda og
athyglisbrest og um þriðjungur er af
öðrum ástæðum. Þjónustumiðstöðv-
arnar hafa boðið þessum börnum í
viðtal og á sérstök kvíðastjórnunar-
námskeið. „Þetta er áhyggjuefni þar
sem kvíði meðal barna getur verið
mjög hamlandi og íþyngjandi,“ seg-
ir Halldór. „Ástæður kvíða eru að
hluta erfðir en að hluta er kvíði til
kominn vegna umhverfis og upp-
eldis. Af þeirri ástæðu er hægt að
fyrirbyggja þróun kvíða hjá mörgum
börnum með því að kenna foreldr-
um að taka á kvíðaeinkennum og
hjálpa börnunum að horfast í augu
við og sigrast á ástæðulausum ótta
strax áður en kvíðinn verður vanda-
mál.“
Ungt fólk þarf að leika sér meira
Kvíði snýst um
öryggi og vissu
„Krakkar í dag
vita að þeim
á ekki að líða
illa og þau
leita sér fyrr
aðstoðar,
sem er auð-
vitað mjög
jákvætt.“
„Í grunninn snýst kvíði um öryggi
og vissu og mig grunar að ungt
fólk í dag búi ekki yfir þeirra vissu
að því eigi eftir að vegna vel í líf-
inu.
Fólk af minni kynslóð gerði ráð
fyrir því að allir sem menntuðu
sig gætu eignast heimili og fundið
vinnu við hæfi en það er ekki þannig
í dag,“ segir Steinunn A. Sigurjóns-
dóttir, sálfræðingur hjá Litlu kvíða-
meðferðarstöðinni. Steinunn heldur
fyrir lestra í skólum. Þar finna kenn-
arar fyrir auknum kvíða unglinga.
„Kvíði er náttúrulegt viðbragð lík-
amans sem hjálpar okkur að takast á
við hluti en verði kvíðinn langvar-
andi breytist hann í streituástand
sem dregur úr einbeitingu, veikir
ónæmiskerfið og veldur vöðva-
bólgu, svefntruflunum og vanlíðan.
Við erum ekki að tala um kvíðarask-
anir, heldur almennan kvíða sem
getur haft alvarlegar afleiðingar
verði hann langvarandi. Mín tilfinn-
ing er sú að kvíðinn byggi á áhrifum
samfélagsmiðla, fjárhag og afkomu
foreldra og áhyggjum yfir því að
komast ekki í menntaskóla. Ég fæ til
mín nemendur með mikinn kvíða
yfir því að vera undir 9,5 í meðalein-
kunn í 10. bekk.“
Auk aukins kvíða segir Steinunn
niðurstöður skimana í gagnfræða-
skólum og rannsóknir Rannsókna
og greininga einnig geta bent til þess
að ungt fólk sé meðvitaðra um til-
finningar sínar. „Krakkar í dag vita
að þeim á ekki að líða illa og þau
leita sér fyrr aðstoðar, sem er auð-
vitað mjög jákvætt.“
Steinunn segir lítinn mun
á milli kynja þegar komi að
klínískum kvíða en þessi mikli
munur gæti rennt stoðum
undir þær vangaveltur að
stelpur séu næmari en
strákar á aðstæður og ytri
kröfur samfélagsins. | hh
ÉG FÆ TIL MÍN
NEMENDUR MEÐ
MIKINN KVÍÐA
YFIR ÞVÍ AÐ VERA
UNDIR 9,5 Í
MEÐALEINKUNN
Í 10. BEKK.
VIÐ ERUM
ÖNNUM KAFIN
VIÐ AÐ
SKIPULEGGJA
LÍF BARNA EN
ÞANNIG
TAKMÖRKUM VIÐ
REYNSLU ÞEIRRA.
Steinunn A. Sigurjónsdóttir,
sálfræðingur hjá
Litlu kvíðameðferðarstöðinni.
Þórólfur Þórlindsson, prófessor emeritus
í félagsfræði við Háskóla Íslands.
Mynd | Emma Björk Hjálmarsdóttir