Fréttatíminn - 14.05.2016, Blaðsíða 24

Þegar ég var fjórtán
ára fór ég í nokkur
viðtöl á barna- og
unglingageðdeild
sem mér fannst alveg
hryllileg.
24 | FRÉTTATÍMINN | HELGIN 14. MAÍ–16. MAÍ 2016
Þóra Tómasdóttir
thora@frettatiminn.is
Sólon er tvítugur en
tæpur áratugur er síðan
hann áttaði sig á því að
hann væri strákur.
Samt þurfti hann að glíma við
kynþroska stelpulíkamans og
þjást yfir öllum þeim líffræðilegu
breytingum sem stríddu gegn
kynvitund hans. Síðasta skrefið í
leiðréttingarferlinu steig hann á
dögunum þegar brjóstin voru fjar-
lægð. „Ég hafði beðið eftir þessari
aðgerð í mörg ár. Nú finnst mér ég
loksins orðinn ég sjálfur. Það er
mikill léttir. Loksins er ég kominn á
góðan stað. Ég er í vinnu, ég er með
bílpróf, ég er með fjólublátt hár og
þori að klæða mig í litrík föt. Ég
þori að láta í mér heyra. Ég held ég
sé bara alveg eins og ég vil vera.“
En Sólon þurfti að hafa fyr-
ir þessu öllu. Það var eftir langt
og strangt baráttuferli að hon-
um fór að líða vel. „Umhverfi mitt
var ekkert vandamál. Mamma er
smíðakennari og systir mín var
alltaf í íþróttum og engin svona
stelpustelpa. Ég var alltaf að spila
tölvuleiki með pabba mínum. Það
voru sem sagt engar staðalímynd-
ir á mínu heimili. Mér fannst bara
skelfileg tilhugsun að alast upp sem
kona. Giftast, fara í hvítan kjól.
Fara á blæðingar. Það var eiginlega
framtíðin sem hræddi mig. Mér
fannst eins og fólk myndi þá sjá mig
sem eitthvað annað en ég er.“
Transbörn oft heimilislaus
„Sólon var alltaf brosandi sem
krakki, eiginlega alveg þar til hann
varð svona tíu ára. Ég sé það á
myndunum í fjölskyldualbúmunum
að þá kom einhver sorg yfir hann,“
segir Lóa Kristín Guðmundsdóttir
móðir Sólons. Um það leyti segist
Sólon hafa verið mjög óöruggur um
kynímynd sína og fljótlega áttað sig
á því að hann væri strákur.
Unglingsárin færðust yfir og urðu
honum sífellt erfiðari. Hann lokaði
sig af og vildi helst ekki yfirgefa
herbergið sitt. „Ég svelti mig svo
ég fengi ekki mjaðmir og brjóst.
Ég gekk í svörtum fötum sem voru
fimm númerum of stór svo engin
sæi hvernig ég væri í laginu. Ég vildi
ekki vera innan um fólk og óskaði
þess stundum að jörðin gleypti mig.
Svona held ég að mörg transbörn
í gegnum tíðina hafi hugsað líka.
Ég hef lesið sögur af transkrökk-
um á áttunda áratugnum sem eru
hreint út sagt hræðilegar. Þó að-
stæður hafi lagast mikið síðan þá,
eru enn hræðilegir hlutir að gerast
Skilningur fólks kom á óvart
Hvert skref í kynleiðréttingarferlinu gerði Sólon Huldar Bjartmarsson hamingjusamari manneskju. Hann segir
transkrökkum að vera hugrökk og skýr á vilja sínum. Lífsgleðin muni fylgja.
í lífi transbarna. Sjálfsmorðstíðnin
er rosalega há og tölur yfir heim-
ilislausa transkrakka, til dæmis í
Bandaríkjunum, eru svakalegar.“
Skilyrðislaus stuðningur
„Ég byrjaði náttúrulega á því að
lesa mér til á netinu. Þegar ég var
fjórtán ára fór ég í nokkur viðtöl
á barna- og unglingageðdeild sem
mér fannst alveg hryllileg. Þar var
ég þráspurður um sömu hlutina aft-
ur og aftur, hvort ég væri alveg viss
um það sem ég væri að segja, og svo
framvegis. Á endanum varð eg svo
pirraður að ég spurði á móti, hvern-
ig læknarnir þar gætu verið vissir
um sitt kyn.”
„Eftir þetta fór hann að skrópa í
skólanum,“ segir Lóa Kristín.
„Svo fór pabbi að lesa sér til um
transkrakka og sækja sér upp-
lýsingar. Hann frétti af þessum
stopphormónum sem halda kyn-
þroskanum niðri,“ segir Sólon og
Lóa Kristín bætir við;
„Það var eitt af þessum skrefum
sem hjálpuðu mikið til. Og fleiri
fylgdu í kjölfarið. Það þurfti að segja
kennaranum og skólastjóranum
frá því að hann væri strákur. Hann
valdi sér nafn sjálfur og það tók
auðvitað tíma fyrir fólk að venjast
því. Það þurfti að breyta skrán-
ingunni hans í skólakerfinu og alls
konar vesen. Við áttuðum okkur
fljótt á því að auðveldasta leiðin var
að styðja hann í því sem hann vildi
gera. Vera jákvæð og þolinmóð og
mæta þörfum hans. Það var aldrei
erfitt að stíga skrefin með honum
því við sáum hvernig hann varð
glaðari,“ segir Lóa Kristín.
Margir veggir að mölva
Mæðginin segjast hafa fengið
ómælda hjálp frá Sigríði Birnu Vals-
dóttur hjá Samtökunum ‘78 og hún
hafi meðal annars talað við kennara
og hjálpað þeim í ferlinu við að
koma út sem strákur. Sólon segir að
það hafi hjálpað honum heilmikið
að skipta um skóla í tíunda bekk
og vera kynntur með réttu nafni.
Þannig fór hann inn í menntaskóla
sem strákur og gerðist virkur þátt-
takandi í ungliðahreyfingu Samtak-
anna ‘78.
„Allt þetta hjálpaði mér að líða
betur og verða meira opinn. Í raun
kom það mér á óvart hvað fólk
sýndi mér mikinn skilning. Eldra
fólk og þeir sem ég bjóst við að
myndu setja sig upp á móti mér
gerðu það alls ekki. Allt varð svo
miklu betra og réttara þegar ég fór
að lifa sem ég sjálfur.“
Þau segja aðgreiningu samfé-
lagsins á kynjum mjög áberandi og
enn sé transfólk að reka sig á alls
kyns óþægilega veggi. Til dæmis í
sundlaugunum, búningsklefum og
salernum.
„Það þýddi ekkert annað en að
fá vottorð í leikfimi fyrir Sólon,“
segir Lóa Kristín.
„En krakkar finnar sínar leiðir.
Sem betur fer eru yfirleitt eitt eða
tvö ómerkt klósett í menntaskól-
um og við finnum þau bara,“ segir
Sólon. Hann segist líka elska sund
þó hann hafi bara farið þrisvar
sinnum á undanförnum sex árum.
Það hafi meðal annars verið í sum-
arbúðum hinsegin fólks og svo hafa
stundum aðilar innan Samtakanna
‘78 tekið sundlaugar á leigu.
„Ég myndi mjög gjarnan vilja
fara oftar í sund en það hefur ekki
verið hægt. Mér líst því vel á tillögu
sem nú er til umræðu í borginni, að
koma upp óskilgreindum búnings-
klefum í helstu sundlaugum lands-
ins. Það myndi gagnast mörgum.“
Átti ekki von á hamingjunni
Sólon nefnir fleiri dæmi um hindr-
anir á veginum.
„Ég man hvað ég óttaðist að vera
beðinn um skilríki eða að einhver
sæi debetkortið mitt.“
„Já, hann tók alltaf pening út úr
hraðbönkum til þess að lenda ekki
í veseni þegar hann sýndi skilríki
með stelpunafni.“
„Það var líka óþægilegt að
ferðast á vegabréfi með stelpu-
nafni, ég var mjög smeykur um
að vera stoppaður þegar ég fór til
Þýskalands fyrir tveimur árum og
framvísaði passanum mínum. En
litlu sigrarnir á leiðinni voru svo
ánægjulegir. Að fá rétta skráningu
í þjóðskrá og ökuskírteini með
réttu nafn var mér mjög mikil-
vægt.“
Mægðinin vilja hvetja transbörn
til að koma út og leita sér hjálpar
og stuðnings, til dæmis hjá Sam-
tökunum ‘78. „Það er mikilvægt
að börn segi hvernig þeim líður
því þó séu kvalin og búin að loka
sig af inni í herbergi, þá verða þau
að vita að þau geta orðið einstak-
lingarnir sem þau sjá fyrir sér. Það
er nauðsynlegt að þau fái að heyra
það, því trúið mér, ég veit um hvað
ég er að tala. Ég hefði ekki trúað
því fyrir nokkrum árum hvað mér
ætti eftir að líða vel í dag.“
Sólon er miklu hamingjusamari en hann grunaði að hann gæti orðið. Mynd | Rut