Fréttatíminn - 20.05.2016, Blaðsíða 10

Stærri sneið til
eigenda, minni
til launafólks
Efri kakan sýnir skiptingu kök-
unnar milli launa, leigu, vaxta
og arðs til eigenda að meðal-
tali árin fyrir aldamót, 1997 til
1999. Sú neðri sýnir skiptinguna
2014 samkvæmt samandregn-
um framtölum rekstraraðila
2014. Miðað við stærð kökunnar
2014 er kaka launþega um 120
milljörðum króna minni en hún
væri ef skiptingin væru sú sama
og var undir lok síðustu aldar.
Sneið eigenda fyrirtækjanna
er hins vegar um 170 milljörð-
um króna stærri. Eigendur taka
til sín það sem launþegar hafa
misst og auk þess minni vaxta-
og leigugreiðslur vegna skulda-
lækkunar fyrirtækja.
1997 – 1999
74,9%
7,7%
11,4%
6%
Laun
LeigaVextir
Arður
2014
62,7%
19,2%
10,2%
7,9%
Laun
Arður
Vextir
Leiga
Launþegar fá 120 milljörðum minna
– eigendur 170 milljörðum meira
Mikil breyting á hlutdeild launa og arðs í rekstri fyrirtækja
Verkalýðsbaráttan
á Íslandi hefur villst
inn á hliðargötur.
Samtök launamanna
heyja baráttu sem
félagsmenn eiga erfitt
með að tengja sig við
og öll umræða í sam-
félaginu er fremur
sveigð að hagsmunum
sérhagsmunahópa og
fyrirtækja en almenn-
ings og launþega.
MYND | ASÍ
Í nýjasta tölublaði Tíundar, tímariti
ríkisskattstjóra, dregur Páll Kol-
beins hagfræðingur saman skatt-
framtöl rekstraraðila á Íslandi og
sýnir þróun ýmissa stærða. Meðal
annars vekur Páll athygli á hvern-
ig skipting milli launa, leigu, vaxta
og arðs hefur þróast síðustu átján
árin. Þessi skipting gefur til kynna
hvernig afrakstri af fyrirtækjum er
skipt á milli launafólks, auðmagns
og eigenda fyrirtækjanna. Og eins
og við er að búast sýna þessar tölur
að hlutdeild launafólks hefur stór-
lega dregist saman; ekki aðeins í
aðdraganda Hrunsins og í Hruninu
sjálfu heldur hefur launafólk ekki
náð að jafna sinn hlut á sama tíma
og eigendur fyrirtækja taka til sín æ
stærri hluta kökunnar.
Fyrirtæki fyrir eigendurna
Hugmyndir um fyrirtækið hafa
tekið breytingum á undanförnum
áratugum, hvaða fyrirbrigði þetta
er. Fyrirtæki starfa samkvæmt lög-
um og reglugerðum; samfélags-
legu samkomulagi sem færir þeim
að mörgu leyti réttindi eins og
þau væri mannverur og eigendum
þeirra takmarkaða ábyrgð á skuld-
bindingum. Fyrirtæki eru því að
Þegar skattaframtöl fyr-
irtækja eru skoðuð á um-
liðnum árum kemur í ljós
að hlutdeild launa er nú
miklum mun minni en var
um aldamótin á meðan
útgreiddur arður og aðrar
útgreiðslur til eigenda eru
miklum mun hærri. Jafnvel
þótt stóru bankarnir þrír
séu settir innan sviga er aug-
ljóst að eigendur fyrirtækja
taka mun meira til sín og þá
á kostnað launþega.
Gunnar Smári Egilsson
gunnarsmari@frettatiminn.is
mörgu leyti samfélagslegar stofnan-
ir þótt þau geti verið í einkaeigu. Á
síðustu öld döfnuðu því hugmynd-
ir um samfélagslegt hlutverk fyr-
irtækja. Litið var á þau sem stólpa
í samfélögum, grunn öryggis og
festu, vaxtar og velsældar.
Á því tímabili sem nýfrjálshyggj-
an var ríkjandi hugmyndastefna,
frá kosningasigrum Margrétar
Thacher og Ronalds Reagan um
1980 og fram að fjármálahruninu
2008, breyttust hugmyndir fólks
um fyrirtækið. Í takt við almenna
höfnun á samfélagslegum gildum
náði sú kenning fótfestu að fyr-
irtæki væru fyrst og fremst eign
eigenda sinna og ættu í raun ekki
að þjóna neinum nema hluthöfum
sínum. Því var jafnvel haldið fram
að þetta væri hin eina rétta og
náttúrlega sýn á fyrirtækin; að þau
gætu mengast og afvegaleiðst ef
stjórnendur vildu hafa aðra hags-
muni að leiðarljósi en hag hlut-
hafanna. Eftir því sem fyrirtækin
þjónuðu eigendum sínum betur
því betur þjónuðu þau heildinni
og samfélaginu.
Þetta eru samstofna hugmynd-
ir og lituðu aðra þætti og stofnanir
samfélagsins. Sú trú var ríkjandi að
ef hver einstaklingur og hver hóp-
ur sækti sína þrengstu hagsmuni af
hörku og elju myndi upp rísa rétt-
látt og gott samfélag; byggt upp af
eigingjörnum hvötum einstakling-
anna. Samfélagið var í raun ekki til
nema sem summa einstaklinganna.
Því var hafnað að maðurinn væri
hópdýr.
Fyrirtæki losna úr samfélaginu
Alþjóðavæðing ýtti undir þess-
ar kenningar. Fyrirtæki voru ekki
lengur bundin því samfélagi sem
þau spruttu upp úr heldur gátu
flutt starfsemi sína, að hluta eða
öllu leyti, hvert þangað sem þjón-
aði hagsmunum hluthafanna betur.
Hér heima má sjá svipuð áhrif af
kvótakerfinu og frjálsu framsali.
Fyrir kvótakerfið var útgerðarmað-
urinn tengdur sínu þorpi. Hann bar
húsbóndaskyldur gagnvart íbúun-
um, ekki ósvipaðar og stórbænd-
ur gagnvart vinnuhjúum sínum.
Þótt hann byði fólki ekki upp á
mannsæmandi líf af launum sínum
gat hann ekki kippt grundvellinum
10 | FRÉTTATÍMINN | FÖSTUDAGUR 20. MAÍ 2016
Örstutt um mig. Ég kem
af mjög stóru
heimili. Þannig að ég he
f séð þetta allt.
Nú er ég bara að líta í k
ringum mig.
Get vel hugsað mér að b
reyta til.
Taka nýjan snúning! Á
nóg eftir.
Eitt enn. Ég er í samban
di við
þýskan þurrkara. Ég fer
ekkert
ef hann fer ekki með.
Starfsumsókn:
Þrítug þvottavél
óskar eftir tilbreytin
gu