Dagblaðið Vísir - DV - 12.02.2016, Blaðsíða 38

34 Menning Helgarblað 12.–15. febrúar 2016
Atvinna í boði á einum
skemmtilegasta
vinnustað landsins
DV óskar eftir góðu og jákvæðu símasölufólki
Umsóknir sendist á magnushelgi@dv.is
→ Söluhæfileikar eru mjög mikilvægir → Ófeimin/n að tala við
fólk í gegnum síma → Reynsla af svipuðum störfum er kostur
Laun eru árangurstengd. Góð laun í boði fyrir góðan og duglegan sölumann.
Pillur, rafstuð og
erfðabreytingar
n agnes allansdóttir ræðir taugaeflandi tækni n Hvernig geta listir dýpkað umræðu um taugavísindi?
V
ísindarannsóknir og tækni-
þróun ýta samfélaginu stöð-
ugt í áður ófyrirséðar áttir –
en hvort við séum að stefna
í rétta átt er ekki spurning
sem vísindin geta svarað. Þegar vís-
indin eru spurð hvort mögulegt sé að
þróa ofurheila segja þau „JÁ!“ en geta
hins vegar ekki svarað því hvort það
sé æskilegt.
Slíkum spurningum geta aðeins
borgarar þessa heims svarað í sam-
einingu, í samfélagslegri umræðu
um gildi, um siðferði og hvernig þeir
sjá góða framtíð fyrir sér. Ein leið sem
samfélög manna hafa þróað til að
eiga í slíkri samræðu er listin. List-
sköpun hefur í gegnum aldirnar verið
öflugt tæki til að vekja máls á hlut-
um, velta óheflað fyrir sér siðfræði og
framtíðarsýn, ógnum og tækifærum.
Laugardaginn 13. febrúar efnir
Siðfræðistofnun til pallborðsum-
ræðna og listviðburðar þar sem
fengist verður við spurninguna:
Hvernig geta listir dýpkað samfélags-
lega umræðu um vísindi? Málþingið
er liður í NERRI-verkefninu (Tauga-
efling: Ábyrgar rannsóknir og ný-
sköpun).
DV ræddi við einn þátttakenda í
málþinginu, Agnesi Allansdóttur fé-
lagssálfræðing, um vísindi, tauga-
eflingu og listir.
Samfélög þurfa að tala saman
um tækniþróun
Agnes Allansdóttir er félagssál-
fræðingur frá London School of
Economics en hefur búið og starfað
á Ítalíu undanfarin 20 ár, þar sem
hún hefur rannsakað og kennt
sálfræði samskipta og samband vís-
inda og samfélags. Hún starfar nú við
Toscana Life Science sem er ein af 18
stofnunum í 11 löndum sem tekur
þátt í NERRI, verkefni á vegum fram-
kvæmdastjórnar Evrópusambands-
ins, sem snýst um ábyrgar rannsókn-
ir og tækniþróun á sviði taugavísinda.
„Verkefninu er ætlað að búa sam-
félög undir þá tækniþróun sem er
auðséð að muni verða á sviði tauga-
vísinda á næstunni. Þeir sem standa
að verkefninu leggja ekki fram
ákveðin svör heldur er markmiðið
að fá samfélög til að tala saman. Að
skapa upplýsta umræðu milli vís-
indamanna, siðfræðinga, félags-
fræðinga og almennings um tauga-
vísindi, og sérstaklega það sem
kollegar mínir á Íslandi hafa kall-
að taugaeflingu, en heitir á ensku
„neuro-enhancement“,“ segir Agnes.
Tækni til að efla heilastarfsemi
Á undanförnum árum hafa tauga-
vísindin gert manneskjum kleift að
lækna eða vinna á ýmsum taugasjúk-
dómum með lyfjagjöf og tækjum,
en taugaefling snýst um möguleika
manneskjunnar til að gera heil-
brigða heila og taugakerfi enn öfl-
ugri og kraftmeiri. Lyf, tæki og erfða-
breytingar sem ætlað er að auka
einbeitingu, styrkja minni og skerpa
hugsun.
„Það er spurning hvort það sé
í raun og veru hægt að efla hugs-
un okkar. Nú þegar eru komin fram
ýmis tæki og tól sem fólk telur að það
geti notað til að efla taugastarfsemi
sína. Í dag eru það fyrst og fremst lyf.
Í sumum löndum hefur til dæmis
verið mikil umræða um að nem-
endur í prófatörnum séu að nota
flogaveikislyfið Modafinil, Ritalin
eða önnur örvandi lyf til að standa
sig betur. Þetta er mjög misjafnt eft-
ir starfsstéttum, ákveðnar stéttir eru
undir miklu álagi og þurfa að halda
einbeitingu: læknar, flugmenn og
aðrir sem vinna vaktavinnu, en svo
er líka hlutfallslega mikil notkun á
ýmsum pillum í skapandi greinum,“
segir hún.
„Í öðru lagi eru komin á markað
tól sem senda létt rafstuð í gegnum
hauskúpuna og eiga að hafa áhrif á
virkni heilans þannig að fólk nái betri
einbeitingu, á ensku er þetta kallað
„trans-cranial stimulation“. Ég hef
reyndar prófað þetta og það virkaði
ekkert á mig. En svo er flóknari tækni
í burðarliðnum þar sem notast er við
erfðabreytingar. Innan erfðavísinda
er sífellt verið að þróa nýja tækni sem
gerir okkur kleift að taka út valin gen
og breyta þeim, en hingað til hefur
markmiðið fyrst og fremst verið að
fást við ýmsa sjúkdóma,“ segir Agnes.
Mismunandi viðhorf
í löndum Evrópu
Agnes hefur skoðað viðhorf al-
mennings í mismunandi lönd-
um til taugaeflingar, hugmynd-
ir þeirra, spurningar og efasemdir.
Hún segir Evrópubúa ekki sérstak-
lega meðvitaða um möguleikana,
hætturnar og spurningar sem fylgja
slíkri tækni.
„Nei. Fólk verður svolítið hvumsa
þegar þetta er nefnt: „taugaefling,
hvað er nú það?“ En hins vegar
finnur fólk strax vinkil á umræðuna.
Það er nú sennilega vegna þess að
það er svo mikið fjallað um tauga-
eflingu í vísindaskáldskap í popp-
menningunni. Tvö nýleg dæmi
eru kvikmyndin Lucy með Scarlett
Johansson, og Limitless, sem er
bæði kvikmynd og sjónvarpsþátta-
röð. Þetta er kannski ekki mál mál-
anna hjá fólki en við finnum að það
eru samt heilmiklar samfélagslegar
væntingar,“ segir hún.
„Viðhorfin eru mjög mismunandi
eftir löndum. Bretar, Hollendingar
og Danir eru jákvæðir en Austurríkis-
menn eru alls ekki hrifnir af slíkri
framþróun. Þjóðverjar eru af sögu-
legum ástæðum mjög skeptískir, þar
er yfirleitt mikil andstaða við þetta.
Landsiðaráð á Ítalíu hefur lagt fram
álit sitt á taugaeflingu og þeir eru
frekar skeptískir á hana og leggja sér-
staka áherslu á að slíkt megi aldrei
nota á börn eða þá sem minna mega
sín. En segja aftur á móti að kannski
sé það í lagi fyrir fullorðið fólk, þá sé
þetta einfaldlega val neytenda.“
Það eru ýmsar spurningar sem
brenna á fólki varðandi taugaeflingu
og nauðsynlegt að samfélagið allt
taki þátt í að ræða. „Spurningin er
hvort að þessi tækni verði notuð til að
efla mannkynið á skipulagðan hátt,
hvort að í þessu felist svolitlir nas-
istadraumar. En svo er það spurning,
ef þetta virkar, hver á að hafa aðgang
að þessu – eru það bara þeir sem eru
nógu ríkir til að geta keypt sér þetta á
internetinu?“ segir Agnes.
Hún bendir líka á að lagara-
mminn sé enn sem komið er óskýr
og gloppóttur í flestum löndum
Evrópu og geri það óprúttnum aðil-
um kleift að selja lyf sem séu kynnt
sem taugaefling, en séu í raun bara
skottulækningar. Þá segir hún að oft
og tíðum hafi áhrif langtímanotkun-
ar á slíkum tækjum ekki verið rann-
sökuð til hlítar.
Listir og vísindi
Á málþinginu á laugardag verður
skoðað hvort og hvernig listin
getur dýpkað samfélagslega um-
ræðu um þessi mál, í þeim tilgangi
verða sýnd video-listaverk eftir Auði
Önnu Kristjánsdóttur, Fritz Hendrik
Berndsen og Minu Tomic og Gjörn-
ingaklúbbinn.
„Ég held að listir hafi leikið mjög
stórt hlutverk í gegnum aldirnar í
samtali tækniþróunar og samfélaga.
Vísindin eru bara glerhörð, en listin
gerir okkur kleift að velta upp nýjum
flötum sem vísindamennirnir geta
ekki. Listin er miðill sem getur tek-
ist á við loðin hugtök og framtíðar-
legar hugmyndir eins og taugaefl-
ingu,“ segir hún.
„Hlutverk poppmenningarinnar,
bíómynda, sjónvarpsþátta og svo
framvegis er líka mjög stórt, því
hvaðan koma hugmyndir almenn-
ings um vísindi eftir að námi lýk-
ur? Það kemur úr allri þeirri menn-
ingarframleiðslu sem fólk neytir.“
Við þekkjum öll dystópíska sýn
vísindaskáldsagnanna en það eru
ekki einungis slíkar sögur sem geta
lagt eitthvað fram til umræðunn-
ar. „Vísindaskáldsögur eru vissu-
lega einn þráðurinn. En listir gefa
okkur almennt nýja sýn á heiminn,
sem er ekki sjálfsögð og hún getur
vakið mjög áhugaverðar samræður,“
segir Agnes og nefnir til að mynda
sýninguna Neuro-art sem fer fram í
Róm í mánuðinum.
Listin getur þannig bæði sýnt
okkur mögulega þróun samfélags-
ins en einnig sýnt okkur hvernig
skynjun okkar og hugsun er sveigj-
anleg, sýnt okkur hvaða möguleik-
ar og skelfing geta falist fyrir okkur
persónulega í taugaeflingu.
Málþingið Sigurverk heilans –
Hvernig geta listir dýpkað samfélags-
lega umræðu um vísindi? fer fram í
Listasafni Reykjavíkur - Hafnarhúsi
á laugardag klukkan 13.30. n
Hvernig ræðum við um vísindi? Agnes Allansdóttir tekur þátt í málþingi um hvort
listir geti dýpkað samfélagslega umræðu um vísindi og taugaeflingu.
Heilarafstuð Nú þegar eru tæki komin á
markað sem veita notandanum létt rafstuð
sem eiga að hafa áhrif á starfsemi heilans.
Kristján Guðjónsson
kristjan@dv.is
Að stytta sér leið Auður Anna Kristjáns-
dóttir veltir fyrir sér hvernig við styttum
okkur leiðir í myndbandsverki sem sýnt
verður á málþinginu.
„Hvaðan koma hug-
myndir almennings
um vísindi eftir að námi
lýkur? Það kemur úr allri
þeirri menningarfram-
leiðslu sem fólk neytir.