Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.11.1996, Blaðsíða 14

verkjameðferðina og um 85% töldu ekki ástæðu til að bæta
hana eða höfðu ekki skoðun á því. Örfáir sjúklingar fengu
upplýsingar um verkjalyf og athyglisvert er að þeir sjúklingar
sem ekki fengu fræðslu höfðu oftast ekkert út á það að setja.
Ánægja sjúklinga með verkjameðferðina ber saman við könnun
Margrétar Bjömsdúttur og Laum Sch. Thorsteinsson (1996) á
viðhorfum inniliggjandi sjúklinga til þjónustu Borgarspítalans,
sem gerð var 1995 (N = 212), en þar kom fram að 99%
sjúklinga voru „ánægðir” eða „frekar ánægðir” með verkja-
meðferðina á spítalanum. Eftirtektarvert er hve sjúklingarnir
vom ánægðir með þá meðferð sem þeir hlutu þar sem niður-
stöðumar sýna að mörgu var ábótavant. Erlendar rannsóknir
hafa sýnt svipaðar niðurstöður og hafa rannsakendur velt þessu
fyrir sér og em ekki á eitt sáttir um gildi þess að láta sjúklinga
meta gæði fenginnar þjónustu/meðferðar (Miaskowski, 1994;
Ward og Gordon, 1996) og er verðugt rannsóknarefni að kanna
þetta frekar. Ward og Gordon (1994) gerðu t.d. rannsókn á
gæðum verkjameðferðar og fundu lítið samband milli styrks
þeirra verkja sem sjúklingar upplifðu og ánægju þeirra með
fengna meðferð.
í viðtali IV, sem að jafnaði var tekið u.þ.l). þremur
mánuðum eftir aðgerð, greindu um 37% sjúklinga frá þvf að
þeir hefðu haft stöðuga eða nær stöðuga verki frá útskrift. Ekki
var spurt um styrk þessara viðvarandi verkja en daginn fyrir
viðtal náði meðaltalsstyrkur versta verkjar hjá þeim sjúklingum
sem vom með verki 4,3 - 5,1 eftir því hvort var í hvíld eða við
áreynslu. Hjá 15 - 18% sjúklinga höfðu verkirnir töluverð eða
mikil áhrif á hreyfingu, svefn og hvfld og vinnu/daglegt líf.
Ennfremur vom 8 sjúklingar sem sögðu að verkjalyf sem þeir
fengu eftir heimkomu hafi einungis dregið úr versta verk eða
rninnkað verkinn lítið sem ekkert. Þessar niðurstöður, sem og
rannsóknir erlendis (Lewin og Razis, 1995), benda til að bæta
megi vemlega eftirlit og meðferð við verkjum hjá skurðsjúkl-
ingum eftir að heirn er komið.
í ljós kom að 99 (76,2%) sjúklinga nna höfðu, fyrir
aðgerðina, haft verki í tengslum við þeirra sjúkdómsástand og
hafði meirihlutinn haft verkina lengur en sex mánuði en það er
einmitt þau tímamörk sem oft em notuð þegar um skilgreiningu
á langvinnum verkjum er að ræða. Þátttakendur rannsóknar-
innar voru því ekki með „hreina” bráða verki, heldur var
verkjamynd þessa hóps flókin og í meðferð var verið að takast á
við samspil langvarandi verkja og bráðra verkja. Ekki kemur á
óvart að sjúklingar sem höfðu verki fyrir aðgerð bjuggust frekar
við slæmum verkjum eftir aðgerð og fengu að jafnaði verri verk
en aðrir fyrst eftir aðgerð og á 1. og 3. degi eftir aðgerð.
Ennfremur kom fram í viðtali að þeir voru frekar með verki
þegar heim var komið. Þekkt er að langvarandi verkir lækka
þol (pain tolerance) einstaklinga fyrir verkjum (Watt-Watson,
1995) og að sjúklingar sem taka verkjalyf til langs tíma mynda
þol gagnvart lyfjunum (Agency for Health Care Policy and
Research, 1992). Gerir þetta verkjameðferðina alla flóknari.
Því má ljóst vera að þörf er á að taka með í myndina hversu
lengi fólk liefur haft verki og hvaða lyf það hefur verið að nota
þegar verkjameðferð eftir aðgerð er ákveðin.
Niðurstöðurnar benda til að e.t.v. mætti verulega bæta
verkjameðferð heima fyrir aðgerðina, en meðalstyrkur versta
verkjar hjá sjúklingum sem höfðu verki þá var 6,6 (sf = 2,5).
Athyglisvert er að marktæk fylgni var milli truflaðs svefns af
völdum verkja heima fyrir aðgerðina og reynslu af verkjum eftir
238
TÍMARI'
r HJÚKRUNARFRÆÐINGA 5. tbl. 72. árg. 1996
aðgerðina. Þessi niðurstaða kemur e.t.v. ekki svo á óvart, það er
vel þekkt að ónógur svefn lækkar sársaukaþol (McCaffery og
Beebe, 1989). Ef fram kemur í sögu sjúklings fyrir aðgerð að
ónógur svefn vegna verkja sé vandamál getur það bent til að
sérstakra ráðstafana sé þörf hvað verkjameðferð áhrærir í
kjölfar aðgerðarinnar.
Mjög góð fylgni var á milli tölukvarða og línukvarða.
Gildi línukvarða við mat á verkjum og verkjameðferð hefur
verið þekkt lengi og er línukvarði mikið notaður til að mæla
styrk verkja (Price, Bush, Long og Harkins, 1994). Erfitt getur
þó reynst að nota línukvarða (blað og blýant eða sérhannaðar
stikur) við miserfiðar aðstæður í rúmi eftir aðgerðir. í þessari
rannsókn voru notaðir línukvarði og tölukvarði til að meta
verkinn og reynslan sýndi að tölukvarðinn var mun heppilegri í
notkun en línukvarðinn. Sést það m.a. vel í töflu 1 að mun fleiri
sjúklingar svöruðu tölukvarða en línukvarða á hverjum tíma, en
augljóslega var auðveldara fyrir sjúklinga að nefna tölu til að
lýsa styrk verkjar, heldur en að merkja við á línu. Þar sem
fylgni milli kvarðanna var eins góð og raun bar vitni, ætti það
að vera hvatning til hjúkrunarfræðinga að nota tölukvarða við
mat á verkjum og verkjameðferð. Sérstaklega í ljósi þess að
fram hefur komið (Scott, 1992) að tölukvarði er sá kvarði sem
hjúkrunarfræðingum líkar best við að meta styrk verkja eftir
skurðaðgerðir, bæði vegna þess hve auðveldur og fljótlegur
hann er í notkun og hve sjúklingar eiga gott með að skilja
hann.
Lokaorð
Þó fram hafi komið að sjúklingar hafi verið ánægðir með
þá verkjameðferð sem þeir hlutu segir það ekki að sjúklingar
hafi fengið viðeigandi verkjameðferð því umtalsverður hluti
sjúklinga var með mikla verki. Ekki er hægt að alhæfa út frá
niðurstöðum þessarar rannsóknar, en þær benda þó til að
hjúkrunarfræðingar geti e.t.v. bætt verkjameðferð verulega með
þvf að: (a) meta verkina markvisst (t.d. með tölukvarða); (b)
meta verkun verkjalyfja á viðeigandi hátt; (c) gefa verkjalyf
reglulega, fremur en eftir þörfum, þegar sjúklingar eru með
viðvarandi verki; og (d) nota stoðmeðferð s.s. slökun, nudd,
bakstra og fræðslu þegar við á. Þetta eru allt þættir sem geta
bætt verkjameðferð sjúklinga en mikilvægt er að meðhöndla
verki sjúklinga eftir skurðaðgerðir á viðeigandi hátt til að koma
í veg fyrir fylgikvilla og flýta fyrir bata.
Aftanmólsgrein
Við viljum fœra þátttakendum rannsóknarinnar sérstakar
þakkir fyrir þátttökuna, oft við erfiðar aðstœður eftir skurð-
aðgerð.
Rannsóknin var styrkt af Vísindasjóði Háskóla íslands,
Vísindasjóði Borgarspítalans og Vísindasjóði Félags
háskólamenntaðra hjúkrunaifrœðinga.
Abstract
The purpose of this study was to prospectively describe
surgical patients’ expectations towards and experience of pain
and pain management. The sample was a convenience sample
consisting of patients who had surgery at either of the two
largest hospitals in Iceland with expected length of stay at least
four days. The mean age of participants (N = 130) was 56,4
year, with men composing 53,8% of the sample. Data were