Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.12.2001, Blaðsíða 12

stæðinga sína áður en vandamál hljótast af. Stundum
getur verið rétt að ráðleggja fólki að huga að því að finna
vinnu sem getur samræmst lífi með langvinn veikindi áður
en veikindin valda mikilli breytingu á lífsháttum.
Af hverju þurfa langveikir að læra að hlusta á boð lík-
ama síns? Ef langveikur einstaklingur nær snemma í sjúk-
dómsferli að tileinka sér ákveðna hæfni og öryggi í að
skynja og greina sjúkdómsmerkin getur það aukið öryggi
viðkomandi á seinni stigum sjúkdómsins. Þá eru einkennin
oft orðin flóknari og erfiðara að setja þau í samhengi við
sjúkdóminn, meðferð hans og daglegt líf. Rannsóknir sýna
einnig að fólk hefur mun betri stjórn á sjúkdómi sínum ef
það þekkir og kann að bregðast við boðunum. Astmasjúk-
ir geta komið í veg fyrir astmakast fylgi þeir líkamsboðun-
um (Price, 1993b) sem og sykursjúkir í veg fyrir blóðsykur-
fall (Paterson og Sloan, 1994) og fólk með liðagigt (Shaul
1997) getur dregið úr áhrifum kasts eða jafnvel komið í
veg fyrir kast treysti það boðum líkamans. Tvíblind lang-
tímarannsókn (stóð í 9 ár) með 1144 einstaklingum með
sykursýki af tegund 1, sýndi að hættan á blóðsykurfalli
varð þreföld ef blóðsykur var innan eðlilegra marka (DCCT,
1993). Þessi sama rannsókn sýndi einnig að ef blóðsykur
er of hár eykst hætta á fylgikvillum sykursýkinnar mikið
(DCCT, 1993). Meðal sykursjúkra er þrönga brautin milli of
hás og lágs blóðsykurs vandrötuð en þó er mjög
mikilvægt að feta hana til að draga úr fylgikvillum sykur-
sýkinnar. Er það því mjög mikilvægt fyrir sykursjúka að
læra að treysta þeim merkjum sem þeir telja einkenni um
háan eða lágan blóðsykur og læra að meðhöndla þau á
áhrifarlkan hátt.
Eitt mikilvægasta viðfangsefni hjúkrunarfræðinga á að
vera að kenna langveikum að átta sig á merkjum líkama
síns þannig að þeir geti þróað með sér færni til að taka
sínar eigin ákvarðanir um meðferð og lagað hana að
daglegu lífi, innan ákveðinna marka. Spyrja skal hina veiku
hvernig þeir skynja ákveðin einkenni. Hver eru t.d. einkenni
of hás blóðsykurs, eru þau óbragð í munni, þorsti eða
eitthvað allt annað? Kenna þarf þeim að setja boðin frá
líkamanum í samhengi við daglegt líf og örva og efla skiln-
ing þeirra á líkamlegri líðan. Hvetja þarf skjólstæðinginn til
að skrifa hjá sér einkennin og viðbrögð hans við þeim svo
og árangur viðbragðanna. Hjúkrunarfræðingur og skjól-
stæðingur finna í sameiningu lausn á viðbrögðum sem
reynast ekki árangursrík. Einnig er mikilvægt að hinir lang-
veiku átti sig á hvenær einkennin eru þess eðlis að æski-
legt er að þeir leiti læknis.
Sumir langveikir skynja einkenni veikindanna mjög mis-
jafnt frá degi til dags, á það oft við um fólk með liðagigt
(Brown og Williams, 1995). Torveldar það hinum langveiku
að læra á sjúkdóminn og eykur óöryggi í daglegu líf. Enn
mikilvægara er fyrir það fólk að reyna að átta sig á líkams-
boðunum. Þessi hópur þarf því oft sérstakan stuðning og
ráðgjöf frá heilbrigðisstarfsfólki. Hjúkrunarfræðingar hvetja
300
það til að skrá allt sem það gerir, t.d. áreynslu, lyfjaneyslu
og fæðuval, og greina hvaða einkenni það finnur (verki,
stífleika o.fl.). Tilgangurinn er að skjólstæðingurinn geti
greint hvort mynstur eru í fæðuvali, áreynslu og einkennum
(verkjum og stífleika). Þannig getur fólk smátt og smátt
lært að greina og meta sjúkdómseinkennin og finna
mynstur í þeim. Það auðveldar fólki að finna út hvernig
best er að bregðast við merkjum líkamans og aðlaga þau
daglegum lífsháttum.
Lokaorð
Langvinn veikindi verða sífellt algengari og fólk getur lifað
áratugum saman með þau. Það er einnig svo að langveikt
fólk þarf oft á sjúkrahúsdvöl að halda vegna annarra
vandamála. Hjúkrunarfræðingar þurfa að vera á varðbergi
og taka ávallt tillit til reynslu og mats hins langveika er þeir
skipuleggja hjúkrun hans/hennar vegna veikindanna. Það
er mikilvægt vegna þess sem á undan er sagt í þessari
grein og í Ijósi þeirra staðhæfingar Brown og Williams
(1995) að það líti út sem sérfræðiviðhorf fagstétta, þar
með talið hjúkrunarfræðinga, gegnsýri svo störf þeirra með
langveikum að reynsla og persónuleg þekking langveikra
komist ekki að hjá fagfólki. Benner og Wrubel (1989) segja
f bók sinni „The Primacy of Caring" að einn mesti ótti
langveikra einstaklinga, sem náð hafa afburðafærni í að
greina merki líkamans og stjórna sjúkdómsmeðferð sinni,
sé að leggjast inn á sjúkrahús og fá þá verri meðferð en
þeir eru sjálfir færir um að veita sér heima. Að mínu mati
gerist slíkt eingöngu þegar ekki er hlustað á einstaklinginn
og mark tekið á því er hann segir. Ef langveikum finnst að
reynsla þeirra og skynjun sé ekki tekin með í ráðleggingar
hjúkrunarfræðinga til þeirra er alltaf sú hætta fyrir hendi að
þeir hunsi ráðleggingarnar og nýti ekki þá heilbrigðisþjón-
ustu sem þeim er boðin. Langveikt fólk þarf ævilangan
stuðning og ráðgjöf frá hjúkrunarfræðingum og öðru
heilbrigðisstarfsfólki.
Heimildir
Abudi, S., Bar-Tal, Y., Ziv, L., og Fish, M. (1997). Parkinson disease
symptoms - patients' perceptions. Journat of Advanced Nursing 25,
54-59.
Benner, P., og Wrubel, J. (1989). The primacy of caring. Stress and coping
in health and illness. New York: Addison-Wesley Publishing Company.
Bishop, G.D., og Converse, S.A. (1986). Illness representations: A
prototype approach. Health Psychotogy, 5, 95-114.
Brown, S., og Williams, A. (1995). Women’s experiences of rheumatoid
arthritis. Journal of Advanced Nursing, 21, 695-701.
Callaghan, D., og Williams, A. (1994). Living with diabetes: Issues for
nursing practice. Journal of Advanced Nursing, 20, 132-139.
DCCT The Diabetes Control and Complications Trial Research Group
(1993). The effect of intensive treatment of diabetes on the
development and progression of long-term complications in insulin-
dependent diabetes mellitus. The New England Journal of Medicine,
329(14), 977-986.
Glasgow, R.E. (1999). Outcome of and for diabetes education research.
The Diabetes Educator, (viðauki), 25(6), 74-88.
Tímarit hjúkrunarfræðinga ■ 5. tbl. 77. árg. 2001