Fréttablaðið - 01.06.2017, Blaðsíða 20

Að minnsta kosti 700 milljónir barna í heiminum fá ekki að njóta bernskunnar af ýmsum
ástæðum og eru í raun svift því að fá
að vera börn og um leið þeim rétt-
indum sem því fylgja. Því má segja að
bernskan sé hrifsuð af þeim.
Þetta kemur fram í nýrri skýrslu
Barnaheilla – Save the Children
er nefnist Stolen Childhood. Þar
eru reifaðar helstu ástæður þess að
börn njóta ekki bernskunnar og
lögð áhersla á mikilvægi þess að
alþjóðasamfélagið bregðist við. Sam-
tökin munu árlega héðan í frá gefa út
skýrslu um málefnið.
Meginástæður þess að börn fá
ekki að njóta bernsku sinnar eru
vannæring, slæm heilsa og skortur
á heilsuvernd, þau búa við stríðs-
átök, ofbeldi, eða barnaþrælkun, fá
ekki að ganga í skóla, eru látin gift-
ast á barnsaldri og þunganir ungra
stúlkna. Þessir þættir hafa afdrifarík
áhrif á velferð barnanna, ekki ein-
ungis þegar þau eru börn heldur alla
ævi. Þeir eru því árás á framtíð þeirra.
Í bernsku eiga börn að njóta
öryggis og verndar, þau eiga að fá að
ganga í skóla og leika sér. Þau eiga að
njóta ástar, umhyggju og stuðnings
þeirra fullorðnu svo þau geti þrosk-
ast og nýtt hæfileika sína.
Í hartnær heila öld, eða frá stofnun
samtakanna árið 1919, hafa Save the
Children barist gegn fátækt og mis-
munun barna. Nú vilja samtökin
enn frekar beina sjónum sínum að
aðstæðum þeirra barna sem búa við
þá mismunun að fá ekki að njóta
bernsku sinnar. Það er um fjórðung-
ur barna heimsins.
Stór hluti þessara barna býr í
þróunarlöndum og býr við margs
konar mismunun vegna uppruna
eða stöðu, vegna kyns, þess að þau
tilheyra minnihlutahópi, eða þeirr-
ar stöðu að vera barn á flótta undan
átökum og eymd. Um 28 milljónir
barna hafa þurft að flýja heimili
sín og vaxandi fjöldi barna býr við
stríðsátök og það eitt tvöfaldar lík-
urnar á að barnið nái ekki fimm
ára aldri. Á árinu 2015 voru meira
en 75.000 börn myrt, 59 prósent
þeirra voru unglingar á aldrinum 15
til 19 ára. Fyrir hvert þessara morða
eru hundruð eða jafnvel þúsundir
barna sem búa við ofbeldi. Að búa
við ofbeldi eða ótta við ofbeldi
ætti ekki að vera hluti af uppvexti
neinna barna.
263 milljónir utan skóla
Þrátt fyrir að fjöldi þeirra barna
sem eru utan skóla í heiminum
hafi lækkað undanfarin ár, eru enn
263 milljónir barna utan skóla. Það
skerðir möguleika þeirra barna og
eykur líkur á því að þau muni búa
við fátækt í framtíðinni. Börn með
fötlun, einkum stúlkur, eru líklegri
til að vera utan skóla, ekki síst í
fátækari löndum. Flóttabörn eru
fimm sinnum líklegri til að vera
utan skóla en börn sem eru ekki á
flótta. Mörg börn eru utan skóla því
þau þurfa að vinna til að sjá fjöl-
skyldu sinni farboða og missa þá af
því að þroskast í leik og fá gjarnan
ekki næga hvíld.
Þessar ógnir barnæskunnar eru
einnig til staðar í hátekjulöndum
og í raun er ekkert land sem tryggir
öllum börnum bernskuna. Ísland
býr almennt vel að börnum sínum
og kemur vel út í samanburði við
önnur lönd. Ísland er í 8. sæti í
skýrslunni af þeim þjóðum sem
standa sig hvað best við verndun
bernskunnar. Noregur er í 1. sæti og
svo koma Slóvenía, Finnland, Hol-
land, Svíþjóð, Portúgal og Írland.
Í Heimsmarkmiðum Sameinuðu
Þjóðanna, SDG2030, eru loforð um
að börnum heims sé tryggð bernska.
Þess vegna skora Save the Children
samtökin á alþjóðsamfélagið og
stjórnvöld hvers ríkis að tryggja
öllum börnum bernsku sína.
Börn án bernsku
Margrét Júlía
Rafnsdóttir
verkefnastjóri
hjá Barna-
heillum – Save
the Children á
Íslandi
Á árinu 2015 voru meira en
75.000 börn myrt, 59 pró-
sent þeirra voru unglingar
á aldrinum 15 til 19 ára.
Fyrir hvert þessara morða
eru hundruð eða jafnvel
þúsundir barna sem búa við
ofbeldi. Að búa við ofbeldi
eða ótta við ofbeldi ætti ekki
að vera hluti af uppvexti
neinna barna.
Nú hamast félagshyggjufólk í landinu við að bauna því á frjálshyggjumenn að á lista
Lancet yfir stöðu heilbrigðisþjónustu
eftir löndum séu ríkisrekin heilbrigð-
iskerfi í efstu sætunum. Sérstaklega
er bent á að Bandaríkin raðist mun
neðar en mörg önnur vestræn ríki
og að það sé til merkis um að einka-
rekstur í heilbrigðisþjónustu skili
lakari árangri en opinber rekstur.
Hvað segir frjálshyggjufólk við þessu?
Æ meiri ríkisrekstur
í Bandaríkjunum
Þannig er að heilbrigðiskerfið í
Bandaríkjunum er ekki einkarekið í
neinum eðlilegum skilningi. Hlutur
ríkisins í heildarkostnaði heilbrigðis-
þjónustunnar þar í landi er nefnilega
kominn upp í 50% samkvæmt OECD.
Á fyrri hluta síðustu aldar var þetta
hlutfall um 20% en nú er svo komið
að meðal Bandaríkjamaðurinn borg-
ar hærri skatta til heilbrigðiskerfis-
ins en meðal Norðurlandabúinn!
Skýringin á hinu dýra og gloppótta
heilbrigðiskerfi í Bandaríkjunum á
því rætur að rekja til aukinnar mið-
stýringar og ríkisafskipta, ekki frjáls
markaðar. Svo er rétt að árétta að
hvergi í heiminum er að finna einka-
rekið heilbrigðiskerfi á markaðs-
legum forsendum. Hins vegar má
benda á tvö önnur ríki á lista Lancet
þar sem einkarekstur er umtalsverður
hluti af heilbrigðiskerfinu, þ.e. lág-
skattaríkin Sviss og Singapúr. Bæði
þessi lönd raðast mun ofar á listann,
Sviss í 3. sæti og Singapúr í 21. sæti (af
um 200) og í báðum ríkjunum kostar
heilbrigðiskerfið mun minna en í
Bandaríkjunum auk þess sem gæðin
eru meiri samkvæmt Lancet.
Singapúr kemst næst því að vera
með einkarekið heilbrigðiskerfi.
Kostnaðarþátttaka sjúklinga er veru-
leg fyrir væg tilfelli og smærri aðgerðir
en ríkið borgar brúsann vegna alvar-
legra sjúkdóma. Þetta módel hefur
skilað Singapúringum heimsklassa
heilbrigðiskerfi en fyrir helmingi
minni kostnað en hjá öðrum þró-
uðum ríkjum. Það er því langsótt að
túlka Lancet-listann sem vísbendingu
um ókosti einkarekinnar heilbrigðis-
þjónustu. Undir miðstýrðu einok-
unarkerfi er hætt við óhagkvæmni og
löngum biðlistum. Þar sem fjölbreytni
og samkeppni ríkir næst hins vegar
hagkvæmasta blandan af gæðum og
kostnaðaraðhaldi. Skattaparadísin
Singapúr er skýrt dæmi um það.
Lancet-listinn
og frjálshyggja
Íslendingar eru smám saman að átta sig á því að alþjóðleg framþróun í máltækni á að óbreyttu eftir að
grafa undan stöðu íslenskunnar í dag-
legu lífi á næstu árum. Líklegt er að
íslenska víki fyrir ensku í fjölmörgum
hversdagslegum aðstæðum sem ein-
kennast af nánu sambandi milli tölvu-
tækni og mannlegs máls. Markmiðið
með þessum pistli er að vekja athygli
á því að máltækni er ekki síst mál-
efni eldri borgara og benda á hvernig
ungt fólk getur látið að sér kveða til að
bregðast við vandanum.
Þegar ný tækni nær mikilli
útbreiðslu er vanalegt að yngri kyn-
slóðir aðlagist henni fyrst. Þegar nýtt
app á borð við Snapchat eða What-
sApp slær í gegn eru það ekki eldri
borgarar sem eru fyrstir til að tileinka
sér nýjungarnar. Svipað mun eflaust
eiga við um vöxt máltækni á næstu
árum, en kynslóða munur gæti orðið
enn afdráttarlausari á þessu sviði
vegna þess að máltækni snýst um
mannlegt mál og hæfni til að fara út
fyrir þægindaramma móðurmáls-
ins er líka tengd yngri kynslóðum.
Ef máltækni á Íslandi verður fyrst og
fremst innflutt ensk máltækni mun
eldri borgari framtíðarinnar þurfa að
tileinka sér nýstárlega tækni á talaðri
ensku til að hafa aðgang að ýmiss
konar hversdagslegri þjónustu. Sumir
munu gera það en aðstæðurnar gætu
orðið óþægilegar fyrir aðra og jafn-
vel útilokandi. Jafnvel þó að fólk geti
bjargað sér á ensku við einhverjar
aðstæður getur því þótt annarlegt og
kvíðvænlegt að móðurmálið deyi á til-
teknum sviðum daglegs lífs og við taki
enskumælandi vélmenni.
Afgreiðsla á skyndibitastað er starfs-
grein sem mun trúlega hverfa á næstu
10-20 árum vegna þess að ódýr sjálf-
virkni á örugglega eftir að ráða við það
að taka niður pöntun á samloku og
afgreiða hana. Máltækni verður án efa
vanalegur þáttur í slíkri starfsemi. Við-
skiptavinir munu geta lýst því í töluðu
máli hvort þeir vilji papriku, jalapeno
o.fl. með máltíðinni. Þó að það sé dýrt
í upphafi að búa til máltæknilausn er
ódýrt að nota hana og fyrirtæki sem
reka samlokustaði munu örugglega
hafa áhuga á að geta boðið upp á sömu
þjónustu og áður án launakostnaðar.
Án íslenskrar máltækni munu við-
komandi fyrirtæki þurfa að velja á
milli þess að ráða íslenskumælandi
afgreiðslufólk eða nota enska mál-
tækni og skila meiri hagnaði. Slíkar
ákvarðanir mun þurfa að taka víða og
hagnaðarsjónarmið munu örugglega
vega þungt í a.m.k. sumum tilvikum.
Hvernig er hægt að bjarga
pabba og mömmu?
Ef þig grunar að foreldrar þínir muni
ekki leggja í eða ráða við að tala við
samlokuvélmenni á ensku í framtíð-
inni en vilt stuðla að því að þeir geti
keypt sér skyndibita og nýtt sér hvers
kyns aðra þjónustu sem mun reiða sig
á máltækni innan skamms þá er rétti
tíminn núna til að láta að sér kveða.
Í fyrsta lagi er mikilvægt að halda
áfram að byggja upp vitundarvakn-
ingu um að íslensk tunga þurfi mál-
tækni til að geta lifað heilbrigðu lífi á
næstu árum og áratugum. Það gerum
við með því að taka þátt í umræðu
um íslenska máltækni, hvort sem er
á samfélagsmiðlum, í persónulegum
samskiptum eða annars staðar.
Í öðru lagi er nauðsynlegt að sum
okkar taki beinan þátt í að byggja
upp íslenska máltækni. Það er hægt
að gera með því að afla sér sérfræði-
þekkingar og hjálpa til við að þróa
lausnir sem gera samlokuvélmennum
kleift að tala íslensku. Þessu mætti
fólk velta fyrir sér þegar það útskrif-
ast úr framhaldsskóla. Háskólanám
í íslenskri málfræði, tölvunarfræði
eða skyldum greinum getur nefni-
lega verið góður kostur fyrir þá sem
vilja bjarga mömmu og pabba frá staf-
rænum móðurmálsdauða.
Að bjarga mömmu og pabba frá
stafrænum móðurmálsdauða
Curcumin
„Gullkryddið“
er margfalt
áhrifameira
en Túrmerik!
HEFUR ÞÚ PRÓFAÐ
CURCUMIN? Gullkryddið sem hefur reynst þúsundum landsmanna vel.
Bætiefnin innihalda hvorki rotvarnarefni né fylliefni og eru án allra aukaefna.
„Ég mæli tvímæla-
laust með vörunum frá
Natural Health Labs.“
Helga Lind
– Pilateskennari
og einkaþjálfari
Fæst í öllum helstu apótekum,
heilsuverslunum og heilsuhillum stórverslana.
Kynntu þér málið á www.balsam.is
Guðmundur
Edgarsson
kennari
Skýringin á hinu dýra og
gloppótta heilbrigðiskerfi í
Bandaríkjunum á því rætur
að rekja til aukinnar mið-
stýringar og ríkisafskipta,
ekki frjáls markaðar.
Anton Karl
Ingason
lektor í íslenskri
málfræði og
máltækni við HÍ Ef máltækni á Íslandi verður
fyrst og fremst innflutt ensk
máltækni mun eldri borgari
framtíðarinnar þurfa að
tileinka sér nýstárlega tækni
á talaðri ensku til að hafa að-
gang að ýmiss konar hvers-
dagslegri þjónustu. Sumir
munu gera það en aðstæð-
urnar gætu orðið óþægi-
legar fyrir aðra og jafnvel
útilokandi.
1 . j ú n í 2 0 1 7 F I M M T U D A G U R20 s k o ð U n ∙ F R É T T A B L A ð I ð
0
1
-0
6
-2
0
1
7

0
4
:3
3
F
B
0
7
2
s
_
P
0
5
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
2
0
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
C
F
C
-5
6
D
8
1
C
F
C
-5
5
9
C
1
C
F
C
-5
4
6
0
1
C
F
C
-5
3
2
4
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
2
B

F
B
0
7
2
s
_
3
1
_
5
_
2
0
1
7
C
M
Y
K