Fréttablaðið - 26.08.2017, Síða 104

Asger Jorn (1914-1973) er mikilvægt nafn í norrænni mynd-listarsögu síðustu aldar. Á Íslandi er hann einkum
þekktur fyrir að vera einn stofn-
enda COBRA hreyfingarinnar, en
allmargir íslenskir listamenn tengd-
ust hreyfingunni og þá sérstaklega
Svavar Guðnason. Auk þess að
vera mikilvirkur listamaður þá var
Asger Jorn alla tíð pólitískur ein-
staklingur, var m.a. um tíma virkur
í andspyrnuhreyfingu kommúnista
á hernámsárunum en jafnframt frið-
arsinni sem var hugmyndafræðilega
virkur í bæði lífi sínu og list.
Í dag verður opnuð í Listasafni
Íslands all sérstæð sýning á merkum
hluta af höfundarverki Asgers Jorn
en sýningarstjóri er myndlistar-
maðurinn, sýningarstjórinn og rit-
höfundurinn Henrik Anderson.
Henrik bendir á að flestir þekki
til Jorns sem abstraktmálara frá
fimmta til sjöunda áratugarins og að
það höfundarverk hans sé vissulega
gríðarlega mikilvægt. „Færri vita að
hann var einnig virkur í ýmsum
öðrum verkefnum en COBRA og
m.a. í stofnun hreyfingar situat-
ionista sem var byltingarkennd
listræn hreyfing. En á meðan á öllu
þessu stóð var hann alltaf að vinna
að eigin rannsóknarverkefni. Þetta
verkefni var í aðra röndina afar
fræðilegt en svo fól það einnig í sér
ákveðið háð gagnvart hinni aka-
demísku nálgun að listasögunni.
Risavaxið alfræðirit
Á þessum tíma, frá því seint á sjötta
og snemma á sjöunda áratugnum,
fór Jorn fjölmargar ferðir vítt og
breitt um Skandinavíu og reyndar
víðar um Evrópu og ljósmyndaði
listmuni af ýmsum toga. Mark-
miðið var að setja saman 32 binda
alfræðirit um skandinavíska alþýðu-
list. Verkið átti að heita Tíu þúsund
ár af norrænni alþýðulist. Það fór þó
því miður þannig að þetta verkefni
gekk ekki upp þar sem hann fékk
ekki þá viðurkenningu sem til þurfti
frá fræðimönnum þess tíma, þrátt
fyrir að hafa áður fengið ýmis vil-
yrði fyrir fjárstuðningi og jafnframt
listrænu frelsi sem varð svo aldrei
raunin. Það leiddi til þess að Jorn
pakkaði skjalasafninu, sem innihélt
tugir þúsunda ljósmynda, niður og
það gerði hann reyndar með frekar
dramatískum og táknrænum hætti.
Skjalasafnið kallaði hann Scand-
inavian Institute of Comparative
Vandalism. Þetta efni átti eftir að
liggja lengi óhreyft en það hefur þó
loksins verið að breytast á síðustu
árum.“
Henrik Anderson segir að hann
hafi lagst í að rannsaka þetta gríðar-
lega stóra skjalasafn Jorns og setja
svo upp sýningar þar sem hann
útskýrir aðferðafræði listamanns-
ins. „Sýningin hjálpar okkur að
skilja hvers vegna Jorn kallaði þetta
mikla safn Scandinavian Institute
of Comparative Vandalism. Svarið
við því að er að finna á sýningunni í
skoðun á nálgun og aðferðum Jorns
á þessu mikla viðfangsefni.“
Aðferð en ekki verk
Henrik Anderson segir að með
því að koma nú með þessa sögu til
Íslands þá bæði gefist listunnendum
hér tækifæri til þess að kynna sér
það sem að baki liggur, en einnig
sé gaman að skoða þau tengsl sem
listamaðurinn hafi haft við landið.
„Jorn og Halldór Laxness voru til að
mynda góðir vinir og unnu meðal
annars saman að bókverki eftir
Sögunni af brauðinu dýra, sem er
eflaust öllum hér vel kunnug. En
Asger Jorn var einnig góður vinur
dr. Selmu Jónsdóttur listfræðings, en
þannig vill til að hér er einmitt verið
að minnast aldarafmælis þeirrar
merku konu um þessar mundir. Að
auki þá hefur komið á daginn að
Selma tók þátt í umræddum rann-
sóknum Jorns. Hún hafði tekið að
sér að ljósmynda íslenska listmuni
og sitthvað fleira. Þetta er eitthvað
sem við vorum bara að átta okkur
á nýverið en það er líka hluti af því
hvernig við vinnum í þessu ferli.
Málið er að Asger Jorn hafði komið
sér upp heilmiklu alþjóðlegu neti
lista- og fræðimanna sem honum
tókst að virkja í þessu stóra verkefni
og auðvitað veitti ekki af.“
Henrik Anderson bætir við að
sýningin í Listasafni Íslands snúist
meðal annars um þessa þætti rann-
sóknar Asgers Jorn og sé því alls ekki
hefðbundin listaverkasýning. „Þetta
snýst um að útskýra aðferð fremur
en að vera verk eftir Asger Jorn.
Þetta er spurning um það hvernig
við getum skoðað myndefni og
listaverk og sett það í ákveðið sam-
hengi.“
Skapandi skemmdarverk
En um hvað snýst þetta hugtak
Comperative Vandalism sem þýða
má kannski sem samanburðar-
skemmdarverk? „Þegar Jorn notar
þessa nálgun skemmdarverkanna
þá er það í fyrsta lagi tilraun til þess
að skapa hugtak sem hann getur
notað til þess að túlka allt þetta efni.
En í öðru lagi þá felur það líka í sér
ögrun, ákveðið háð og grín.
Margir listamenn hafa þó reynt
að nýta sér skemmdarverkahugtak-
ið sem eitthvað skapandi, eitthvað
sem skapar nýja merkingu. Hugsaðu
þér til að mynda að þú ofskrifir eitt-
hvað – að þú gangir of langt. Þetta er
staða undirmálsmannsins, þess sem
hefur alltaf á brattann að sækja í
samfélaginu. Þess sem segir: Þú sérð
það sem ég geri sem skemmdarverk
en fyrir mér er það afl til sköpunar.
Leið til þess að ganga gegn viðtekn-
um venjum og skapa eitthvað nýtt.
Þetta er það sem Asger Jorn var að
reyna að þróa og þetta er það sem
hann finnur í norrænni alþýðu-
list. Hann finnur þennan samruna
stíla frá ólíkum stöðum og tíma-
bilum, þessi endurskrif sem leiða af
sér að verkið er ofskrifað ef svo má
segja. En í þessu ferli þá gefur hann
út mikið af yfirlýsingum og sumar
þeirra voru jafnvel í andstöðu við
hans eigin hugmyndafræði þannig
að í raun var hann stöðugt að vinna
skemmdarverk á sinni eigin vinnu.
Þannig að í öllu sem hann er að gera
á þessum tíma þá fylgir hann sinni
eigin hugmyndafræði og rökum.“
Allt er þetta líka hluti af því að
Asger Jorn var stöðugt að endurupp-
götva sig sem listamann og Henrik
Anderson segir að sem listamaður
hafi hann vissulega verið hluti af
avant garde hreyfingu. „Þarna var
verið að gera tilraunir með tónlist,
kvikmyndir og málverkið – í raun
stöðugt verið að rannsaka takmörk
hins hefðbundna, láta reyna á allt til
hins ýtrasta. En það sem gerir þetta
sérstaklega áhugavert er að þó svo
allar þessar listrænu tilraunir hafi
verið samþykktar ef svo má segja
þá gekk hann á vegg þegar kom að
því að endurskrifa listasöguna. Þá
mætti honum algjört skilningsleysi
og vantrú. Það er ótrúlega áhugavert
og mikilvægt að skoða nánar.“
Gekk á vegg þegar komið var að listasögunni
Henrik Anderson  þekkir hugmyndaheim listamannsins Asgers Jorn öðrum betur og stýrir mjög fróðlegri
sýningu á  Listasafni Íslands á risavöxnu skjalasafni listamannsins sem var hafnað sem fræðimanni.
Henrik Anderson stendur hér yfir broti af því sem er að finna í skjalasafni Asgers Jorn, Scandinavian Institute of Comparative Vandalism. FRéttAblAðIð/Anton bRInk
Myndir úr skjalasafninu Scandinavian Institute of Comparative Vandalism. FRéttAblAðIð/Anton bRInk
ÞettA er spurning
um ÞAð Hvernig við
getum skoðAð myndefni og
ListAverk og sett ÞAð Í
ákveðið sAmHengi.
Magnús
Guðmundsson
magnus@frettabladid.is
2 6 . á g ú s t 2 0 1 7 L A U g A R D A g U R52 m e n n i n g ∙ F R É t t A B L A ð i ð
menning
2
6
-0
8
-2
0
1
7
0
4
:2
2
F
B
1
2
0
s
_
P
1
0
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
0
s
_
P
0
8
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
0
s
_
P
0
1
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
0
s
_
P
0
3
2
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 1
D
9
3
-F
9
7
8
1
D
9
3
-F
8
3
C
1
D
9
3
-F
7
0
0
1
D
9
3
-F
5
C
4
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
2
A

F
B
1
2
0
s
_
2
5
_
8
_
2
0
1
7
C
M
Y
K