Dagblaðið Vísir - DV - 18.08.2017, Blaðsíða 8

8 Helgarblað 18. ágúst 2017fréttir
L
itlar líkur má telja á að hér á
landi komi til óeirða af svip-
uðum toga og orðið hafa í
Charlottesville í Bandaríkj-
unum. „Hörð kynþáttahyggja nýt-
ur ekki mikils stuðnings hér á landi.
Það eru auðvitað hópar sem daðra
við slíkt og fólk sem hefur slíkar sér-
kennilegar hugmyndir. Það er hins
vegar langur vegur frá því og að fara
með óeirðum út á götur. Hér á landi
er engin hefð fyrir ofbeldisverkum
í stjórnmálum, ólíkt því sem þekk-
ist í ýmsum löndum í kringum okk-
ur. Það er einfaldlega hluti af stjórn-
málaarfleifð margra landa, ofbeldi,
byltingartilraunir og óeirðir. Ísland
er ekki þannig land,“ segir Eiríkur
Bergmann stjórnmálafræðiprófess-
or en hann er sérfróður um þjóð-
ernishyggju og uppgang slíkra afla.
Nýnasisti framdi hryðjuverk
Upphaf óeirðanna í Charlottesville
má rekja til ákvörðunar um að taka
niður styttu af Robert E. Lee, hers-
höfðingja Suðurríkjanna í þræla-
stríðinu. Sökum þessa söfnuðust
nýnasistar til bæjarins og gengu þar
fylktu liði undir kyndlum, suður-
ríkja- og nasistafánum, hrópandi
slagorð gegn innflytjendum,
gyðingum, hinsegin fólki, konum
og minnihlutahópum. Slagsmál og
óeirðir brutust út milli nýnasist-
anna og hópa sem mótmæltu þeim.
Þá framdi tvítugur nýnasisti, James
Alex Fields, hryðjuverk þegar hann
keyrði inn í hóp mótmælenda og
myrti með því 32 ára gamla konu,
Heather Hayer, og slasaði tugi.
Hundruð nýnasista gengu undir
hakakrossfánum og öðrum nasísk-
um merkjum, æpandi „hvít líf
skipta máli“ og nasísk slagorð eins
og „blóð og föðurland“. Hér á landi
hefur það einu sinni gerst á síðari
árum að nýnasistar hafi vogað sér
að flagga nasískum fánum opin-
berlega. Það var í mótmælum á
Austur velli í október 2010 þar sem
fána með hakakrossinum var flagg-
að. Aðrir mótmælendur rifu fán-
ann úr höndum nýnasistanna og
brenndu hann.
Herská samtök nýnasista á
Íslandi
Á síðustu árum hafa starfað á Ís-
landi fámennir hópar nýnasista,
sem hafa verið í tengslum við hin-
ar alþjóðlegu nýnasistahreyfingar
Blood & Honor og Combat 18. Þá
hefur Norðurvígi, samnorrænn fé-
lagsskapur nýnasista, reynt að hasla
sér völl hér. Óljóst er hvernig þeim
hefur gengið að fá til sín liðsmenn.
Eiríkur segist telja ólíklegt að upp-
gangur nýnasista og þjóðernisöfga-
hreyfinga hér á landi verði með slík-
um hætti að atburðir á borð við þá
sem átt hafa sér stað í Charlottes-
ville gætu orðið hér.
„Ég myndi halda að það væri
frekar ólíklegt. Í Bandaríkjunum
er kynþáttahyggja mjög rótgróið
fyrirbæri og á rætur í mestu menn-
ingarátökum landsins fyrr og síðar,
þrælastríðinu. Foringjar Suður-
ríkjamanna eru enn í hetjuljóma
hjá stórum hópum eins og þessar
óeirðir í Charlottesville bera með
sér, þar sem því var mótmælt að
slík táknmynd yrði fjarlægð. Ekkert
slíkt er til staðar á Íslandi. Þó er ís-
lensk þjóðernishyggja almenn og
útbreidd. Hún er tiltölulega viður-
kennd af meginstraumsöflum í ís-
lenskum stjórnmálum. Hún er hins
vegar ekki árásargjörn og ofbeldis-
full og ekki úti á jaðri stjórnmál-
anna, eins og svo víða annars stað-
ar. Þjóðernissinnar á Íslandi þurfa
ekki að berjast fyrir skoðunum sín-
um til að öðlast viðurkenningu, það
er að segja þessi mjúka útgáfa. Þess
vegna er þessi harka ekki til staðar,
íslenskum þjóðernissinnum hefur
aldrei verið þrýst út á jaðarinn.“
Þjóðernishyggju að finna í
flestum íslenskum flokkum
Birtingarmyndir þjóðernishyggju
á Íslandi hefur mátt greina í flest-
um íslenskum stjórnmálaflokkum,
bæði til vinstri og hægri, sem og á
miðju stjórnmálanna segir Eiríkur.
„Það er mjög mismikið innan flokk-
anna en þjóðernishyggja hefur lifað
nokkuð góðu lífi á báðum vængj-
um stjórnmálanna. Íslenskir nas-
istar gengu margir hverjir til liðs
við Sjálfstæðisflokkinn, það gerir
Sjálfstæðisflokkinn sannarlega ekki
að nasistaflokki, en sýnir að þess-
ir gangvegir hafa verið tiltölulega
opnir. Vinstrisinnuðustu flokkarnir
á Íslandi voru líka lengi vel verulega
þjóðernissinnaðir.“
Flokkarnir samþykkja ekki
nýnasista
Uppgangur þjóðernispopúlisma
hefur verið verulegur í Evrópu síð-
ustu misseri og ár. Niðurstöður
rannsókna Eiríks hafa sýnt að með-
al annars innan Framsóknarflokks-
ins á Íslandi hafi á tímabili verið öfl
sem hafi sýnt ýmis einkenni slíks
og hið sama má segja um fleiri
flokka. Hins vegar telur Eiríkur ekki
að hörðustu þjóðernissinnarnir,
nýnasistar til að mynda, finni sér
farveg í meginstraumsflokkunum.
„Það hefur ekki verið svo.
Meginstraumsflokkar á Íslandi
samþykkja auðvitað ekki nýnas-
isma og hafa ýtt öllu slíku frá sér.
Svoleiðis hreyfingar hafa hins
vegar verið til á Íslandi líka en hafa
hingað til ekki náð máli í stjórn-
málum. Eftir seinni heimsstyrjöld
var það þó ekki fyrr en um áttunda
áratuginn sem slíkir hópar fóru
að koma fram á nýjan leik,“ segir
Eiríkur og vísar þar til félagsskapar
sem kallaðist Norrænt mannkyn
og átti uppruna sinn á Suðurlandi.
Sá félagsskapur hafði það á stefnu-
skrá sinni að takmarka verulega
komu fólks af erlendu bergi brot-
ið til landsins. Síðar komu fram
fleiri félög af svipuðum toga, til að
mynda Félag íslenskra þjóðernis-
sinna sem einnig átti rætur sínar
á Suðurlandi. Þá hafi starfað hér á
landi á síðustu árum herská sam-
tök þjóðernissinna, svo sem fyrr er
nefnt.
Daðra við þjóðernispopúlisma
Eiríkur segir dæmi um að
meginstraumsflokkar hafi fært
sig lítillega inn í þetta mengi.
„Það eru til að mynda Frjálslyndi
flokkurinn árið 2006 og Fram-
sóknarflokkurinn fyrir síðustu
borgarstjórnarkosningar. Þeir
urðu alls ekki neitt í námunda
við nýnasistaflokka en sumir
innan þeirra döðruðu á tímabili
við þjóðernispopúlisma. Þá má
að hluta til sjá popúlísk áhrif í
málflutningi talsmanns Flokks
fólksins þótt sá flokkur sé nú
samt miklu fremur róttækur fé-
lagshyggjuflokkur. Síðan eru
tveir aðrir hreinræktaðir þjóð-
ernispopúlískir flokkar sem eru
þessa dagana að máta sig við
stjórnmálaþátttöku. Það eru Ís-
lenska þjóðfylkingin, þótt ekki
sé vitað hvort það fyrirbæri sé
lífs eða liðið, og síðan klofning-
ur út úr þeim samtökum, þessi
nýi Frelsisflokkur. Þannig að
þessi flóra er til staðar hér. En að
þeim myndi takast að fá fólk út á
göturnar, til að taka þátt í óeirð-
um og ofbeldi til höfuðs stjórn-
völdum, það tel ég afar ólíklegt.
Ef þú ert íslenskur þjóðernis-
sinni þá hefur þú enga þörf á
því að skora stjórnmálakerfið á
hólm utan frá. Það er hægt að
finna mýkri hliðum íslenskrar
þjóðernishyggju farveg innan
stjórnmálaflórunnar á Íslandi.
Það léttir því í raun og veru
pressunni af.“
Gætu hrært í drullupolli
Eiríkur segir að ef hér yrði veruleg
niðursveifla í efnahagslífi gæti það
breytt landslaginu. „Það gæti gert
það ef saman við myndi blandast
ótti við erlenda ógn, sem einhverj-
ir óprúttnir aðilar myndu ala á. Ef
hægt er að ásaka innlenda aðila um
að svíkja þjóðina í hendurnar á er-
lendri ógn við efnahagslega erfiðar
aðstæður geta þjóðernispopúlistar
hrært í þeim drullupolli með þeim
árangri að einhverjir óstöðugir að-
ilar myndu freistast til aðgerða.
Það er hins vegar langt í slíkt hér á
landi.“ n
„Þjóðernishyggja
hefur lifað nokkuð
góðu lífi á báðum vængj-
um stjórnmálanna.
n Er bæði almenn og útbreidd en ekki herská n Litlar líkur á óeirðum og ofbeldi
Íslenskri þjóðernishyggju
aldrei verið ýtt út á jaðarinn
„Þjóðernissinnar á
Íslandi þurfa ekki
að berjast fyrir skoðunum
sínum til að öðlast viður-
kenningu.
Freyr Rögnvaldsson
freyr@dv.is
Undir hakakrossfána á Austurvelli Nýnasistar gengu undir hakakrossfána á Austurvelli í mótmælum í október 2010. Það mun hafa verið í fyrsta skipti frá því á fjórða áratugnum sem
slíkum fána var flaggað opinberlega. Mótmælendur hrifsuðu fánann af nýnasistunum og brenndu hann.
Eiríkur Bergmann
Nýnasistar fylktu liði Hundruð nýnasista gengu fylktu liði eftir götum Charlottesville,
undir nasískum merkjum, öskrandi hatursáróður. Þeim laust saman við hópa gagnmótmæl-
enda sem endaði með götubardögum og því að einn nýnasistinn keyrði inn í hóp mótmæl-
enda. Ein kona lést og nítján slösuðust í hryðjuverkinu. MyND WikipEDiA