Dagblaðið Vísir - DV - 18.08.2017, Qupperneq 23

umræða 23Helgarblað 18. ágúst 2017
1945 – Beevor hefur einnig komið
hingað til lands og ég sótti eitt sinn
fyrirlestur hans og spjall við Jón Þ.
Þór í hátíðarsal Háskólans.
Á köflum er bók Beevors
um Normandíinnrásina mögn­
uð lesning. Í kvikmynd Spiel­
bergs má sjá hversu miklum hryll­
ingi fyrstu innrásarhermennirnir
mættu er þeir ösluðu upp á Frakk­
landsströndina, eiginlega út í op­
inn dauðan á móti risastórum og
ógnarmörgum byssu kjöftum Þjóð­
verja. Beevor segir þó að þeir sem
fyrstir stigu á land hafi á einhvern
hátt verið undirbúnir undir sitt ver­
kefni, eftir að hafa verið á þrotlaus­
um innrásaræfingum á Bretlandi.
Staða þeirra sem hafi verið send­
ir til að fylla skarð þeirra föllnu hafi
samt eiginlega verið ennþá verri.
Beevor segir: „Ameríska hernað­
arskrifræðið meðhöndlaði þess­
ar uppfyllingar með ruddalegum
skorti á hugmyndaflugi.“ Það sem
ég þýði hér sem uppfylling, í leit
að betra orði, var þá kallað á ensku
„replace ment“ sem eins og Beevor
segir felur í sér að menn séu bein­
línis settir í dauðs manns skó; vegna
þess hvað það hljómaði illa var upp
úr þessu farið að nota í staðinn
orðið „re inforcement“ eða styrking.
En hann segir að vandinn hafi
samt verið óleystur, því að nýju
hermennirnir hafi verið lítt þjálf­
aðir og algerlega óundirbúnir fyr­
ir það sem beið þeirra. Einn af yfir­
mönnum hersins orðaði það síðar
þannig að þessir yngri menn hafi
ekki verið raunverulegir hermenn,
heldur of ungir til að drepa og of
linir til að afbera harðneskju víg­
stöðvanna. Þetta voru gjarnan ung­
lingsstrákar sem höfðu til þessa
lifað í gleði og öryggi í foreldrahús­
um eða framhaldsskólum, svona
kúlutyggjóunglingar, en voru svo
allt í einu komnir í fremstu víglínu
þar sem kúlur hvinu og sprengjur
sprungu og menn voru strádrepn­
ir allt í kring. Þúsundir af þeim féllu
vegna þess að í ofsahræðslu brugð­
ust þeir rangt við; köstuðu sér til
jarðar þegar þeir áttu að hlaupa, og
annað í þeim dúr. Sumir hoppuðu
ofan í gamla sprengjugíga til að leita
skjóls en Þjóðverjarnir kunnu ýmis
trix og höfðu gjarnan verið búnir að
setja jarðsprengju á botn sprengju­
gíganna svo að menn flugu jafn
hratt upp úr þeim aftur. Fjöldinn
allur af nýliðum fékk alvarlegt
taugaáfall fljótt eftir að á vígstöðv­
arnar var komið og það var mikið
verkefni fyrir lækna og hjúkrunarlið
að reyna að koma þeim í stand á ný
svo þeir yrðu nýtanlegir á vígvellin­
um, en haft var eftir einum af yfir­
mönnum hersins að drengir sem
tvisvar hefðu fengið taugaáfall væru
þar með orðnir með öllu gagnslaus­
ir sem hermenn.
Merkilegt var einnig að lesa í
þessari bók Antonys Beevor að
það var munur á þeim unglingum
sem komu úr sveitahéruðum
Bandaríkjanna og hinum sem
komu beint úr borgunum; sveita­
drengirnir virtust vera úrræðabetri
og á einhvern hátt kunna betur
við sig þarna á blóðvöllum Frakk­
lands, höfðu til dæmis vit á því ef
þeir gengu fram á kú að mjólka
hana í hjálminn sinn.
Meðan á þessu gekk voru þús­
undir amerískra hermanna jafn­
framt að falla eða örkumlast í
stríðinu við Japani. Áhrifamesta
kvikmynd sem ég hef séð um
Kyrrahafsstríðið heitir The Thin
Red Line og hana gerði Terrence
Malick eftir samnefndri skáldsögu
James Jones, sem sjálfur upplifði
þann hrylling sem amerísk ung­
menni gengu í gegnum á blóðvöll­
unum þar.
En á meðan öllu þessu gekk
gáfu Bandaríkjaforseti og aðrir hátt
settir menn þar vestra sér samt
tíma til að gefa því gaum hvort Ís­
land væri lýðveldi eða ekki; það var
í fljótu bragði málefni sem varla gat
vakið áhuga nokkurs manns á svo
viðsjárverðum tímum, nema hvað
það snerti auðvitað metnað hinna
fáu innbyggjara þessarar friðsælu
eyju.
Rússar gætu hugsanlega yfirbug-
að Þjóðverja í Danmörku
Eftir að sýnt var að innrásin í Nor­
mandí hefði lánast og vestræn­
ir Bandamenn tóku að sækja inn í
Frakkland fór allt að benda til þess,
eins og raunin varð, að Þjóðverj­
ar og öxulveldin myndu tapa stríð­
inu, þótt áfram væri gífurlega hart
barist jafnt á austur­ sem vesturvíg­
stöðvunum og í Kyrrahafi og víðar.
Og jafnframt var ljóst að Þýskaland
yrði þá yfirbugað þannig að Sov­
étmenn myndu sækja inn í landið
úr norðaustri, en Bandaríkjamenn,
Bretar og fleiri myndu herja á landið
úr suðvestri. Það sem ekki var vit­
að var hversu langt hvorir myndu
ná á undan hinum, hvort það yrðu
Vestur veldin sem til að mynda
næðu fyrr til Berlínar, eða Sovét­
menn eins og raunin varð. Sú sviðs­
mynd var mjög möguleg og jafnvel
líkleg að Sovétmenn næðu mestallri
Eystrasaltsströnd Þýskalands, eins
og reyndar gerðist, og næðu þeir
henni og allt til Norðursjávar myndi
þeim líklega reynast létt verk að yfir­
buga hernámslið Þjóðverja í Dan­
mörku og hernema hana þar með.
Yrði það svo að Sovétmenn her­
næmu Danmörku gæti svo farið að
þeir teldu sig hafa réttmætt tilkall til
áhrifa í öllu danska konungsríkinu,
þar með talið á Íslandi. Ég hef heyrt
sagnfræðinga og aðra fróða um
heimspólitík viðra þær efasemdir
að Bandaríkjastjórn hefði aldrei
tekið það í mál að eyjar Norður­
Atlantshafsins kæmust undir ein­
hver sovésk áhrif, og það getur vel
verið rétt. En vert er þess að minnast
að þarna þegar seinni heimsstyrj­
öldin var í fullum gangi voru Banda­
ríkin og Sovétríkin bandamenn, og
ljóst var orðið þegar lýðveldi var
stofnað á Íslandi, ellefu dögum eft­
ir D­daginn, að stórveldin myndu
þurfa að semja í stríðslok um heims­
skipan og áhrifasvæði, og þá gat ver­
ið gott að vera búið að taka Ísland á
einhvern hátt út úr breytunni. Eins
og með því að láta rjúfa öll tengsl við
Danmörku, sem hugsanlega myndi
lenda undir hernaðarhrammi rúss­
neska bjarnarins.
Ég sé í það minnsta enga aðra
líklega skýringu á því hvers vegna
stórveldi sem veður blóði í miðri al­
heimsstyrjöld fer að kveikja áhuga
að svo lítilvægu metnaðarmáli ein­
hvers örríkis norðan við stríð. n
„Höfuðkostur kvik-
myndarinnar
fannst mér vera að hún
miðlaði næstum þeirri til-
finningu að maður væri
sjálfur á staðnum, mitt í
allri skelfingunni, ringul-
reiðinni og yfirvofandi
ógn.
„Ávaxtakarfan
gerði mikla
lukku. Sveit
astjórnar-
skrifstofan át
ti í viðskipt
um við fyri
rtæki sem
sendi ávaxta
körfu á hv
erja hæð á
hverjum
mánudagsmo
rgni. Körfun
ni var komi
ð fyrir á
borðinu hjá k
affi vélinni og
starfsfólkið ga
t fengið sér
banana eða e
pli að vild þe
gar líða tók á
daginn og
auka þurfti bl
óðsykurinn.
Á samdrátta
r- og niðurs
kurðartímum
varð
ávaxta karfan
fyrst til þess
að hverfa. A
ð setjast
niður í kaffi h
orninu síðdeg
is á mánude
gi og sjá
ávaxtakörfula
ust borð var
illur fyrirboði
sem vakti
fjölskrúðugt, k
víðafullt slúðu
r á göngunum
.
Þegar ástan
dið batnaði
birtist ávaxt
akarfan
á ný. Ávextir
nir virtust saf
aríkari og góm
sætari en
nokkru sinni f
yrr. Það var e
itthvað göldró
tt við þessi
hvörf og endu
rbirtingar áva
xtakörfunnar,
ofuráhrif
á tilfi nningalíf
starfsfólksins
og eldsnögg v
iðbrögðin
sem hún kalla
ði fram.“ *
(Maria Herman
sson 2005, Kall
inn undir stiganu
m)
www.avaxtabillinn.is • avaxtabillinn@avaxtabillinn.is • 517 0110
ávaxtakörfunnar
Göldrótt áhrif
*Textinn er tekinn úr sænskri skáldsögu sem kom út árið 2005.
Textinn lýsir því hvað þessi ávaxtasiður vegur þungt hjá sænskum
starfsmönnum og er alveg í takt við þá upplifun sem við hjá
Ávaxtabílnum höfum upplifað hér á landi síðustu 11 ár.
Á Íslandi voru ávaxtakörfurnar víða það fyrsta sem var „hagrætt“.
Nú er spurning hvort þær komi ekki sterkar til baka til merkis um
að við séum að reisa okkur við.