Dagblaðið Vísir - DV - 18.08.2017, Síða 64

40 menning Helgarblað 18. ágúst 2017
E
ins og víða annars staðar
hafa konur að miklu leyti
verið þurrkaðar úr sögu hip-
hopsins, þær hafa að mestu
leyti verið í bakgrunninum en ein
og ein verið í forystuhlutverki – en
hún er þá nánast aldrei jafn vin-
sæl og karlarnir. Í seinni tíð hafa
svo ýmsir unnið í því að grafa upp
þessar konur,“ segir Laufey Ólafs-
dóttir sem skrifaði BA-ritgerð í
stjórnmálafræði um hip-hop og
femínisma og flytur fyrirlestur um
efnið í Róttæka sumarháskólan-
um á laugardag.
Andspyrnumenning
Laufey hefur fylgst náið með
rapptónlist og hip-hop menn-
ingunni frá því að hún var ung-
lingur á seinni hluta níunda ára-
tugarins, hefur grúskað mikið í
textum jafnt sem tónlistinni. Hún
segir að ein ástæðan fyrir því
að margir tengi hip-hop menn-
inguna við karlrembu og hörku í
dag sé að hún hafi alltaf verið eins
konar andspyrnumenn-
ing. Alveg frá byrjun hafi
hún tengst baráttu fyrir
betra samfélagi, sérstak-
lega hvað varðar kynþátta-
hyggju og misskiptingu.
„Þetta byrjar í fá-
tækrahverfum New
York þar sem meirihluti
íbúanna samanstóð af
svörtu fólki, innflytj-
endum frá Karíbahafinu
eða fólki sem átti rætur
að rekja til rómönsku
Ameríku. Þetta er fólk
sem elst upp við erfiðar
aðstæður, þrúgandi fá-
tækt og lítil úrræði. Frá
upphafi hafa textarn-
ir því endurspeglað ör-
væntingu og reiði vegna stöð-
unnar,“ segir Laufey og bendir
á að árásargirnin – sem sumir
tengi við karlmennsku – hafi á
vissan hátt verið viðbragð við
þessu ástandi.
„Eðli hip-hops hefur alltaf
verið að pota, fólk er að pota í
hvert annað og berjast um yfir-
ráðasvæði. Oft er þetta þó í
svolitlum háðstón, þú þarft að
vera sniðugur og tækla and-
stæðinginn þannig. Orðræð-
an getur því oft verið móðg-
andi og ögrandi. Að vissu leyti
er þetta arfleifð „Black power“-
hreyfingarinnar en einn þáttur
í henni var að svartir neituðu að
vera kurteisir og halda sér í hlut-
verki eins konar barns í samskipt-
um við hvítt fólk. Þú þarft að sýna
að þú sért óttalaus og sért það sem
þú ert.“
Staða kvenna í rappi
„Frá upphafi voru konur virkir
þátttakendur í hip-hopinu. Á upp-
hafsárunum gengu þær í ýmis
hlutverk, sáu um að skipuleggja
viðburði og auglýsa. Það var ein
og ein sem greip í míkrófóninn
en konur voru mun meira áber-
andi í breikdansi og graffití,“ segir
Laufey en síðarnefndu listformin
voru í upphafi mikilvægur hluti af
hip-hop menningunni.
„Það voru þó alltaf vissar fyrir-
stöður fyrir þessar konur. Í graffinu
þurftu konur til að mynda að setja
sig í aukna hættu vegna kyns síns,
þar sem verkin voru yfirleitt unn-
in í skjóli nætur á svæðum þar sem
var lítið eftirlit. Ein ástæða fyrir því
að þær voru ekki áberandi sem
plötusnúðar var að það var sjaldn-
ast hluti af félagsmótun kvenna að
vera í vinahópum sem pæla mikið
í tæknimálum, en það var mikil-
vægur hluti af DJ-starfinu. Ef þær
röppuðu var þar að auki gert grín
að þeim vegna kyns þeirra, þær
ýmist sagðar strákastelpur eða
kynóðar.“
Hugsun og kynþokki
„Fyrsti kvenkyns rapparinn sem ég
man eftir var MC Lyte, svo komu
rapparar eins og Queen Latifah,
Monie Love, Roxanne Shanté. En
það var í gegnum hana og Rox-
anne-stríðin svokölluðu sem
margar konur byrjuðu að koma
inn í rappið. Það byrjaði með því
að grúppa af karlkyns röppurum
U.T.F.O gerðu lag um skáldaða
kvenpersónu sem þeir kölluðu
Roxanne og í kjölfarið fóru kon-
ur að svara fyrir hana, setja sig í
hlutverk Roxanne og svara fyrir
sig í rapplögum. Þarna byrjaði
svolítið kvenna „battle“,“ segir
Laufey.
„Á tíunda áratugnum var
nokkuð mikil fjölbreytni, þar
voru bæði hugsandi konur eins
og MC Lyte, Queen Latifah og
Bahama Dia en á sama tíma voru
líka konur á borð við Lil Kim og
Foxy Brown, sem voru mjög kyn-
lífsvæddar. Það hefur þó alltaf ver-
ið ákveðin deila um þetta, því þess-
ar konur voru ekki bara viljalaus
verkfæri, heldur konur sem voru
að svara karlmönnum. Konur sem
eignuðu sér sinn eigin kynþokka
og flögguðu honum með stolti.
En svo má aftur benda á að það
eru oftar en ekki karlmenn sem
stýra því hverjar komast áfram,“
segir hún og leggur áherslu á þær
ímyndir sem konur þurfa að gang-
ast upp í til að vera álitnar sölu-
vænlegar í tónlistarheiminum, til
að mynda gamlar fordómafullar
staðalímyndir svartra kvenna frá
þrælatímabilinu, hin óheflaða
kynlífsdrós og hin ráðríka og reiða
ættmóðir.
„Þetta er margmillj-
óna dollara iðnaður og allt
frá níunda áratugnum hef-
ur stærsti kúnnahópurinn
verið hvítir millistéttarkrakk-
ar. Ef það er lögmál framboðs
og eftirspurnar sem stýrir
þessum markaði má enn
fremur spyrja sig hver ber
ábyrgð þessari upphafningu
ofbeldis og klámvæðingu.“
Kalla sig ekki femínista
„Margar svartar konur í
Bandaríkjunum telja hip-
hop vera andsnúið sér
vegna þeirrar karlrembu
sem þar birtist oft. En svo eru aðr-
ar sem vilja þvert á móti taka þetta
í eigin hendur, gangast við því að
þetta sé þeirra menning, þær hafi
sögu að segja og geti því notað hip-
hop sem jákvætt afl. Þar sem þær
séu að tala við konurnar á götunni
þá sé hip-hop mjög gott verkfæri
til að miðla upplýsingunum og
fræðum. Það er raunar ákveðin
kynslóð svartra kvenna sem kall-
ar sig oft hip-hop femínista – eða
femínista af hip-hop kynslóðinni,“
segir Laufey og bendir á að til-
raunin til að aðgreina sig frá hefð-
bundnum femínisma sé að hluta
til komin vegna þess að svart-
ar konur hafi oft átt erfitt upp-
dráttar innan hreyfingar hvítra,
borgara legra og háskólamennt-
aðra femínista.
Hún lýsir því hvernig svartar
konur upplifðu margþætta mis-
munun, vegna kyns, kynþáttar og
efnahagsstöðu, og þær álitið það
ómögulegt að aðskilja hina ólíku
réttindabaráttu. „Þó að þekktir
svartir femínistar á borð við bell
hooks hafi sagt femínisma vera
fyrir alla þá hafa svartar konur oft
frekar viljað tala um sig sem kven-
mannista (e. womanist) því það
hugtak inniheldur líka orðið man,
maður, og þær álíta sig líka vera
að berjast fyrir alla menn, til að
mynda gegn rasisma.“
Vitundarvakning að eiga sér stað
Áherslan á karlmennsku virðist
hafa minnkað í bandarísku hip-
hopi að undanförnu, og má til
dæmis nefna hvernig kynusli og
samkynhneigð er að verða viður-
kenndari, til að mynda með Frank
Ocean og Young Thug. Þetta segist
Laufey vona að muni hafi áhrif á
stöðu kvenna í menningunni.
„Það eru auðvitað alls konar
fordómar í rappi eins og alls stað-
ar í samfélaginu og það er að eiga
sér stað vitundarvakning þar eins
og annars staðar. Ef maður rýnir í
rapptextana þá sér maður til dæm-
is augljósa breytingu í viðhorfum
hjá röppurum sem hafa verið lengi
að. Það eru menn sem hafa verið
að dansa á einhverri hómófóbískri
línu í gegnum tíðina – en þeir eru
að verða jákvæðari og opnari,“
segir Laufey og tengir þetta meðal
annars við þá pólitísku vakningu
sem hefur átt sér stað í Bandaríkj-
unum með Black Lives Matter-
hreyfingunni og mótmælum í kjöl-
far forsetakjörs Donalds Trump.
„Black Lives Matter er merkileg
hreyfing í þessu samhengi því hún
er upphaflega skipulögð af þremur
kvenkyns hinsegin aktívistum. Ég
held að þetta sé liður í þessari alls-
herjar vitundarvakningu sem ég
vona að eigi eftir að skapa meira
rými fyrir konur í þessari menn-
ingu.“ n
Ekki viljalaus verkfæri
n Konur hafa verið mikilvægir þátttakendur í hip-hop menningunni n Karlremba og kvenmannismi
„Ef það er lögmál
framboðs og eftir-
spurnar sem stýrir þess-
um markaði má spyrja sig
hver ber ábyrgð þessari
upphafningu ofbeldis og
klámvæðingu.
Kristján Guðjónsson
kristjan@dv.is
Lil Kim Á tíunda áratugnum komu fram kven-
kyns rapparar á borð við Lil Kim og Foxy Br
own
sem gerðu mikið út á kynþokka.
Harðar Da brat og MC Lyte.
Erykah Badu Hip-hop listakonur á borð við
Erykah Badu hafa sótt í afrískan menninga
rarf
til að fást við stöðu sína sem svartar konur
.
Forfallinn hip-hop aðdáandi
Laufey Ólafsdóttir hefur hlustað á
rapptónlist í þrjá áratugi og flytur
nú fyrirlestur um femínisma og hip-
hop, markaðssetningu menningar
og þöggun.