Fréttablaðið - 16.11.2017, Qupperneq 54

CELY PC-50 talningavog
Áður 57.109,- NÚ 45.688,-
gæði – þekking – þjónusta
Krókhálsi 1 110 Reykjavík s. 567 8888 www.pmt.is
TALNINGAVOGIR
Mikið úrval
af talningavogum, sem einfalda
talningu á smáhlutum
FÆRIBANDAVOGIR - RANNSÓKNAVOGIR - IÐNAÐARVOGIR - SMÁVOGIR
VERÐÚTREIKNINGSVOGIR - FITUMÆLINGAVOGIR - KRÓKAVOGIR
BAÐVOGIR - BARNAVOGIR - GÓLFVOGIR - LÍMMIÐAVOGIR
GOTT
VERÐ
Da g u r í s l e n s k ra r tungu vekur ýmsar s p u r n i n g a r u m íslenskuna, stöðu hennar og þróun en í bókinni Mál­
heimar, sitthvað um málstefnu og
málnotkun, sem kom út nú á haust­
mánuðum, er einmitt leitað svara
við slíkum spurningum og fleiri til.
Höfundurinn, Ari Páll Kristinsson,
er rannsóknarprófessor við Stofnun
Árna Magnússonar en hann hefur á
orði að í bókinni sé leitast við að
skoða viðfangsefnið ekki aðeins út
frá íslenskum sjónarhóli.
Hjartans mál
„Við sem eigum íslensku að móður­
máli, sem eru 90% þeirra sem kall­
ast Íslendingar, höfum náttúrulega
mjög sérstakt samband við íslensk­
una af því að hún er okkar móður­
mál. Síðan eru aðrir íbúar í landinu
sem hafa annars konar samband við
íslenskuna sem þjóðtungu og aðal
samskiptamál landsins. En eins og
er með alla hluti þá getur verið gott
að víkka sjónarhornið og horfa á
önnur málsamfélög og hvernig þau
blasa við okkur. Spegla íslenska
málsamfélagið og afstöðu okkar til
eigin tungumáls í því sem við sjáum
gerast í skyldum og óskyldum mál­
samfélögum.“
Í Málheimum kemur fram að
afstaða til móðurmálsins er alls ekki
viðlíka hitamál á Íslandi og það er
í mörgum öðrum þjóðfélögum. Ari
Páll segir að þó svo við séum oft að
þrasa um ýmislegt sem varðar form
tungunnar, beygingar og hvernig við
umgöngumst tökuorð og nýyrði og
annað slíkt, þá séu þetta í stóra sam­
henginu smáatriði í samanburði við
hitamálin er varða stöðuna. „Víða
er jafnvel tekist á um það hvort
tungumál kemst á dagskrá í grunn­
skólum, sem er mikið hitamál í
ýmsum ríkjum þar sem eru fleiri
en ein tunga. Svo er annað í þessu
sem okkur hættir til að gleyma en
það er að málið er tiltölulega sam­
stætt hér um allt land og í flestum
þjóðfélagshópum, það er ekki full­
komlega fræðilega verjandi að tala
um mállýskur á Íslandi. Það stendur
vart undir nafni þó svo það heyrist
á mæli okkar hvaðan af landinu við
komum. Það eru aðeins smávægileg
tilbrigði við t.d. Noreg og öll „slags­
málin“ sem eru enn í norsku sam­
félagi milli þessara tveggja ritmála
sem búin voru til. Átök sem enn sér
ekki fyrir endann á.“ Er þá hrein­
stefna íslenskunnar lúxusvanda­
mál? „Já, ef sjónarhornið er nógu
vítt, þá má segja það. En hins vegar
þá er þetta okkar hjartans mál sem
eigum íslenskuna að móðurmáli og
þá verður það að sjálfsögðu hita­
mál.“
Aðgangur að fjársjóðum
Víða hefur tungumálum verið beitt
í pólitískum tilgangi og dæmi um
slíkt er til að mynda að finna hjá
þjóðernisflokknum Sönnum Finn­
um og útilokunarstefnu þeirra gagn­
vart sænskunni. En skyldi Ari Páll
sjá fyrir sér sambærilega beitingu
íslenskunnar í pólitískum tilgangi?
„Þegar hugmyndafræði á borð við
þá sem Sannir Finnar boða þá er
öllum meðulum beitt. Tungumál
ákveðins hóps er svo augljós sam­
nefnari að það er eins og litur á
treyjum hjá íþróttafélagi sem bind­
ur saman vissan hóp. Þá er afar nær­
tækt að nota eða misnota tungumál
til þess að þjóna jafnvel annarlegum
markmiðum. En það er eitt af þeim
erindum sem ég þykist vera að reka
í þessari bók minni að málstýring og
málrækt sem horfir til samhengisins
í íslensku ritmáli á fullkominn rétt
á sér þótt við grípum ekki til slíkra
raka til að réttlæta það. Þjóðremb­
ingurinn á ekkert erindi í eðlilega
og skynsamlega ræktun og verndun
tungunnar.“
Ari Páll leggur áherslu á að með
málrækt er átt við það að málnot­
endur standi saman um það að gera
þjóðtungu sína sem best nothæfa
til þess að fást við daglegt líf og
sem samskiptamál. „En hitt atriðið
sem er ekki síður mikilvægt og er
jafnvel það mikilvægasta varðandi
íslenskuna, sem er að þetta tiltekna
tungumál tengir okkur við fortíð
sem við eigum auðveldan aðgang
að ef ritmálið breytist ekki mjög
mikið. Fortíð sem hefur menning­
arlegt gildi hvort sem það rennur
íslenskt DNA í okkar æðum eða
eitthvað annað. Þetta eru menn­
ingarverðmæti sem eru mikilvæg
og við sem tölum íslensku eigum
mjög auðveldan aðgang að svo
miklum fjársjóðum. En þetta er
auðvitað ákveðinn línudans, að
misnota ekki þessi hugtök til þess
að útiloka ekki aðra hópa.“
Spurning um ábyrgð
Nú er innflytjendum talsvert að
fjölga á Íslandi og þá hlýtur að
vakna sú spurning hvernig við
eigum að nálgast þetta í þessu sam­
hengi. „Skólakerfið er aðalatriðið í
þessu og síðan er mikilvægt að taka
líka vel utan um þá sem eru að læra
íslensku sem annað mál. Þar sem
íslenskan er þjóðtunga þá markar
færni í íslensku óhjákvæmilega
hvers konar framtíð býðst, hvers
konar störfum við getum sinnt.
Hversu góð tök viðkomandi hefur
á verkfærinu skiptir máli þannig að
það er mikilvægt að sinna þessu vel.
Þannig að ef við horfum bara á þá
sem eru að flytja hingað fullorðnir
þá er mikilvægt að fyrirtæki hafi
einhverja málstefnu. Ákveði til að
mynda hvert er samskiptamálið
á vinnustaðnum og ekki síður að
liðka til með þjálfun í íslensku,
niðurgreiða námskeið, gera starfs­
fólki fært að sækja þau á vinnutíma
og fleira. Þetta er allt spurning um
samfélagslega ábyrgð og að taka
afstöðu með íslenskunni. Svo þarf
samfélagið auðvitað allt að vera
samtaka í því að fólk finni ekki fyrir
fordómum og neikvæðni þegar við­
komandi er að prófa sig áfram með
að nota íslenskuna. Við megum ekki
vera svo upptekin af smáatriðum í
forminu að við fælum fólk frá því
að reyna fyrir sér með málnotkun.“
Óþarfa eftirgjöf
Oft er talað um enskuna sem helstu
ógn íslenskunnar enda virðist það
færast í vöxt að enskan sé notuð sem
fyrsti málkostur í ýmsum tilvikum.
Nú stendur til að mynda yfir sviðs­
listahátíðin Everybodys’s Spectacul­
ar sem er fjarri því að vera einsdæmi
um viðburð þar sem enskan virðist
vera í öndvegi. „Já, þetta eitt af stóru
málunum. Að íslenskan, burtséð frá
því hvernig hún er töluð eða skrifuð,
njóti þess trausts að við höfum hana
í fyrsta sæti. Hún hefur verið í fyrsta
sæti í samfélaginu okkar og við
getum ekki lokað augunum fyrir því
að það er fjöldi fólks sem næst best
til á öðrum tungumálum, okkur
hættir reyndar til að gleyma að það
séu til önnur erlend tungumál en
enska, en það þarf að vera eitthvert
heilbrigt jafnvægi þarna. Það sem
helst gæti ógnað stöðu íslenskunnar
sem aðaltungumáls er þessi óþarfa
eftirgjöf í stóru og litlu.“
Ari Páll segir að Dagur íslenskrar
tungu sé einmitt góð áminning um
þetta. „Það er svo auðvelt að gleyma
því í amstrinu frá degi til dags hvað
íslenskan er sterkur þáttur í sjálfs­
mynd einstaklinga og hópa. Tungu­
málið skiptir okkur öll svo miklu
máli og þess vegna erum við að
fagna degi þjóðtungunnar á þessum
tiltekna degi. Það brýnir okkur öll
í því að hugleiða gildi hennar fyrir
okkur bæði sem samfélag og ein­
staklinga, auk þess að vera ágætis
tilefni til málræktar bæði í skóla­
starfi og víðar.“
Við sem tölum íslensku eigum aðgang að fjársjóðum
Málheimar, sitthvað um málstefnu og málnotkun er ný bók eftir Ara Pál Kristinsson þar sem hann leitast
við að svara ýmsum forvitnilegum spurningum um stöðu og mikilvægi íslenskunnar í samfélaginu.
Ari Páll segir að við megum ekki vera svo upptekin af smáatriðum í forminu að við fælum fólk frá því að reyna fyrir sér með málnotkun. FréttAblAðið/Ernir
Magnús
Guðmundsson
magnus@frettabladid.is
1 6 . n ó v e m b e r 2 0 1 7 F I m m T U D A G U r38 m e n n I n G ∙ F r É T T A b L A ð I ð
menning
1
6
-1
1
-2
0
1
7
0
5
:4
6
F
B
0
7
2
s
_
P
0
5
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
1
9
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 1
E
3
B
-5
0
7
4
1
E
3
B
-4
F
3
8
1
E
3
B
-4
D
F
C
1
E
3
B
-4
C
C
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
2
A

F
B
0
7
2
s
_
1
5
_
1
1
_
2
0
1
C
M
Y
K